Ulpiana vendbanim i hershëm iliro_shqiptar mbi 2000 vjeçar

Ulpiana është emri i lashtë i kryeqytetit të provincës së Dardanisë (Kosova e sotme) në Ballkan, e populluar nga ilirdardanë. Ulpiana është përfshirë në listën e monumenteve të Republikës së Kosovës, një vendbanim i hershëm mbi 2000 vjeçar, të cilin që në shekullin e I-rë para erës sonë, Strabo e përmend këtë qytet Ulpianën duke e quajtur “Qyteti i vjetër”.

Ulpiana e njohur është një monument i trashëgimisë kulturore në Graçanicë, Kosovë një qytet i lashtë ilir i themeluar në fillim të shekullit II BC. nga perandori Trajan. Gërmimet arkeologjike kanë dhënë gjurmë të jetës pararomake dhe Ulpiana është një qytet i njohur ilir, një vend i rëndësishëm për Mbretërinë Dardane. Qyteti ndodhej afër qytetit të sotshëm Lipjan në Kosovë

Gjatë shekullit të 3-të dhe të 4-t Ulpiana ka arritur kulmin e saj të zhvillimit dhe kishte emrin Ulpiana Splendissima Komunal. Në vitin 518 AC pas tërmetit, Justinian i dha një emër të ri në qytet: Justiniana Secunda.

Por çka do të thotë në shqip; ULPIANA?

Në kuptimin e “Gjithësisë – globit -Tokësor”, (γη)-Gji e Gjitha, – e Tëra; Terra , tok’ -“Tokë” e pa-Anë, e pafund, Anë e mb/Anë, anë e kand, (Bizaand = vënd buzë për buzë) etj. – Pra; “Ana” ka kuptimin baraz “Tokë”.

Dielekti i bukur ose me saktësisht e folmja specifike gegnishtja, vendit i thotë; V’and = Ande – Dhe – Tokë. Dhe mandej shohim se emri “Ulipiana” është një fjalë e përbërë dhe pikërisht ajo mund të ndahet kështu:

ULPIANA = UL - PI – ANA

Pra thjeshtë e qartë kuptojmë se kemi të bëjmë me një vendbanim të ndërtuar në “fushë” vend i “Ulët” i ulur poshtë anëve të maleve përreth.

Ashtu siç ndodh tek emrat, “Ulqin – Qytet”, “Ulzë – Fshat” ndërsa në botanikë kemi:

ULZË f. bot. Dru “i vogël – i ulët”, ose “shkurre – i/e shkurtër”, ky dru nga gjinia e panjave, ajo ka degë të murrme në të kuqë, me gjethe vezake e të dhëmbëzuara, me lule të bardha në të blerta. Në gjuhen shqipe, kemi plot vende të tjera lugina “qafa” malesh me “anë” të zëna, të zana, nga malet e larta e te thepisura – ndryshe quajtur “Qafa e Kazanit” .

Pra emri i këtij qyteti antik me vlera të mëdha kulturore mbi trashëgiminë shqiptare ka një rëndësi të madhe, sepse ajo vërteton njëkohësisht autoktoninë e lashtë iliro_shqiptare, por jo vetëm; ajo flet shqip, shkruar shqip gdhendur në këtë pllakë guri si adresë pasaportë-shqiptare.

Në këtë pllakë guri shohim të shkruar dy emra “Ulpiana = vend i ulët – Ulzë, e cila në latinisht përkthehet, ashtu siç ndodhet edhe e shkruar në këtë pllakë guri “Colazo”. Rrënojat e këtij qyteti si dhe nëntoka e saj fsheh ende shumë mistere të cilat presin të dalin në dritë, por dikujt kjo dritë ju verbon sytë …

Në këtë qytet është gjetur një kishë shumë e vjetër ndoshta më e vjetra në gjithë rajonin Ilirik, dhe atë evropian.
Objekte të tjera gjetur në rrënojat e qytetit janë disa, por ato më të rëndësishme janë: Koka e një gruaje, koka e njeriut, kreu i Erosit dhe maskë tragjike.

Aleksander Hasanas 

- https://fr.wikipedia.org/wiki/Ulpiana 

- https://vizitoshqip.com/turizmi/details/parku-arkeologjik-ulpiana 

- https://youtu.be/l_rwb7DqnVs

*********

- https://www.zgjohushqiptar.info/2019/06/ulpiana-nje-qytet-shqiptar-nje-vendbanim-i-hershem-mbi-2000-vjecar.html 

- https://www.instagram.com/p/CWrMO-qNJcj/

- https://www.facebook.com/100057523268773/posts/10153924335374145/

Dëbimi dhe gjenocidi serb- Harresa historike, nuk guxon të ndodhë!

 

Dëbimi dhe gjenocidi serb- Harresa historike, nuk guxon të ndodhë!

Që të mos harrohet, që të mos shtrembërohet, qe te ruhet në kujtesën popullore, e kemi një nisme “Një pllakë vajtuese ne mesin e Prishtinës kushtuar dëbimit dhe gjenocidit serb ndaj shqiptarëve te Sanxhakut të Nishit, me emrat e fshatrave dhe qyteteve te shkretuara.

Nga Fahri Xharra

Sanxhaku i Nishit (1868-1878 ) ishte pjesë përbërëse e Vilajetit të Kosovës. Prandaj prej shumicës dërmuese të popullsisë, edhe Sanxhaku i Nishit quhej Shqipëri ( Arnautllëk fxh). Në pyetjet që u bëheshin të shpërngulurve prej Sanxhakut të Nishit në territorin e Kosovës shqiptarët përgjigjeshin:

“Jam shqiptar. Jam shpërngulur prej Shqipërie (nga Arnautllyku fxh), Sanxhaku i Nishit, territore i Prekupës, katundi Vllasë, katundi Mehanë, katundi Maqastenë, katundi Gjakë, katundi Kertok”, e fshatra të tjera që e konsideronin veten pjesë integrale etnike e Shqipërisë (Arnaut llyku xh).

Duhet theksuar se shqiptarët deri kah fundi i shekullit XIX qenë vendasit autokton ne shumicën e qyteteve dhe qytezave, fshatrave te Sanxhakut te Nishit e me gjerë. Pjesa dërrmuese e familjeve shqiptare ishin përqendruar ne qarkun e Toplices (Rethi I Prokuples, Dobriqit, Kosanices dhe pjese te Jabllanices e te Pustarekes me Kurshumli), Qarkun e Vranjes (pjese e rrethit e te Pustarekes dhe Jabllanicers, rrethi i Leskocit, Polanica, Gerdelica, Masurica, Pqinja, Inogosht etj.), si dhe ne qarkun e e Nishit e disa edhe ne ate te Pirotit.

Banore shqiptar kishe edhe ne vendet tjera, e sidomos ne qytete, si p.sh..ne Qupri, Paraqin, Uzhic, Krushec, Aleksinc, Karanovc (Kraleve) e deri te Beogradi.

Popullsia shqiptare ne trevat e Sanxhankut te Nishit, ishte e vendosur kryesisht ne këto vendbanime:

– Alikinci, Alabana, Arbanashka, Arbanashci, Araqa, Hasanovci;

– Balltiqi, Barllova, Bajshtica e Eperme, Bajshtica e Poshtme, Balinovci, Baca, Banjska, Bajqiqi, Bajqinca, Buci, Borova, Banja e Repanjes, Bajqinovci, Bardyzi, Banja, Babviqevci, Babatica, Babishevci, Banjabara, Bajra, Batushica, Barlova, Berila, Bedila, Bellanica, Belibregu, Bellotini, Bellobregu, Bellanovci, Berxhika, Beselica, Berbatofci, Bellpola, Belegu, Bubavci, Berjana, Beashtica e Poshtme, Binovci, Bllaca, Boka, Borovci, Borinci, Bojniku, Bunovci, Bogujevci, bujanovci, Bugujevci (ne rrethin e Jabllanices), Buzhurana, Breznica, Bresternavi, Brallova, Brajshori, Branina, bresi, Brezniqiqi, Breznica, Bullatovci, Buqinca, Bublica, Bufca, Burevica, Burinci, Budeci, Bumbereku, Bullaini, Bukollrami, Bukozhani, Bukovagllava, Bushtrani, Buqinca, Byqmeti i Eperm, Byqmeti i Poshtem, Byqmeti i Mesem, Bugunuvci;

- Cervaneku, Cernoverni, Cerrcavci i Eperm, Cerrcavci i Poshtem, Cerrnatova; – Çestelina, Çiftliku, Çokoti, (një ne qarkun e Nishit e një ne Jabllanic), Çukovci.

- Dankoviqi, Devotini, Dedinca, Devqa e Eperme, degermeni, Dediqi, Dekutina, Deshullovci, Dedishka, Dikovci, Dllugojnica, Dobratiqi, Debrejance, Dobrasheva, Dobridolli, Dragideli, Dragusha e Eperma, Dragusha e Poshtme, Dranica, Dragobuzhda, draganci, drevina, Drenova, Drenci, Drenovci, Dubrava, Dubranja, Dubnica, Durnjaci, Dubova, Dugidelli, Dugolluka, Dublica, dukati, Drugalevci, Dubulevi.

- Gazdara, Gajtani, Gabinca, Graica, Granica, Gesolica, Gegla, Gerguri (ne Jabllanic), Gerguri (ne rrethin te Prokuples), Gojnofci, Gopnja, Gollaku, Govori, Grabofci, Gragoqevci, Grabovica, Gerbafci, Grebolica, Gllasoviku, Gllasnoviqi, Gradni, Gunjaraku, gurivica, Gubetini, gurgurofci, gurgurova, Gurgora.

- Gjemnica, Gjelekari, Gjelekara, Gjaka e Eperme, Gjaka e Poshtme, Gjukella, gjorgjefci, Gjushica, Gjingjusha, Gjurkofci, Gjurefci, Gjikolli, Gjurgjefci;

- Hergaja, Huruglica e Eperme, Huruglica e Poshtme. - Igrishta(e Vranjes), Igrishta ( e Pusta Rekes), Ivankulla Ivanja, Izumna. - Jabuqa, Jakofci, Jashanica e Eperme, Jashanica e Poshtme, Jellashinca.

- Kamenica, Katundmorina (rrethi i Nishit), Komotena, Kumareva, Kallabofci, Katuni, Kacabaqi, Katiqi, Kapiti, Klaiqi, Klisurica, Konjufci, Koprani, Konxheli, Korbevci, Kodra, Konjuva, Konjuhi, Kojqiqi, Koqane, Kremenata, Kertoku, Krivaqa, Krushevica, kerqmara e Eperme, Kerqmara e Poshtme, Kovanlloku, Kutllovci i eperm, Kutllovci I Poshtem, Kuqi, krushevica, Kutllova, Kutllat, Kozmaqi, Koznica, Kordinci i Poshtem, Kordinci i Eperm, Kastrati, Kallabovci, Kalimanca, Koshareva, Konjina.

- Legatica, Lebofci, Levqa e Eperme, Lebana, leci, Leskovabara, Lepanja, Leboshtica, Letovnishte, Leturna , Lumeqi, Lepenica, lipovica, Lusha; -Llallinca, Llazalla, Llapashtica, Llozana, Llozna, Llopetinca, Llugiqi, Llumnica, Llukova, Llugari.

– Manistirishta, Masurica, Magashi, Mazareqi, Maleivci, Makovci, Magova, Magarenja, marovci, maqedonci, Maqestena, Magjera, Maqina, Maqkovci, Matarova, Matajevci i madh, Matajevci I Vogel, merqezi, Megja, Maqkovci, Mekishi, Merofci, Mesgraja, Megjuana, mehanja, Mealica, Mernica, Medveci, (Merqa, Mellova, Merveshi, Mekishi, Meshica, Merkonja, Merlaku, Merkoviqi), te gjith këta emra ne kllapa jan me (e paza pas M), Megjurova, Milina, Miroqica, Mikullofci, Mikulani, Mirovci, Miroshevci, Milivojci, Miskiqi, Mirosllavi, Mirinca, Mihalica, Molla e Kuqe, Momqilli, Mugosha, Muzaqa, Muqena, Muleviqi.

- Novosella, Neredovci i Eperm, Neredovci i Poshtem, Negosavla, Novosella (një ne qarkune e Toplices e një ne at te vranjes), Neveda, Nelaku, Nesushta.

- Orlishte, Orana, orlana, Oraqi, Obertinca, Obllaqina, Ostrogllava, Obarda, Orashci.

- Paqarada, Parada, Pasjaqa, Pasjaqa (Nish), Pavllovci, Pallata, Pashici, Petrovci, pevatica, Perunika, Pestishi, pestini, Petrila, Pertata, Peqenci, Pokofci, Pervetica, Peroshtica, Pllana e Madhe, Pllana e Vogel, Plakova, Plloqniku, perkatesisht Pllashniku i Eperm, Pllashniku i Poshtem, Poterzhani, Popofci, Popova, Poturqoi, Pareqi, Pollomi, Pollomi (një ne qarkun e Vranjes e tjetri te Prokuples), Prebeza e Eperme, Prebeza e Poshtme, Prekoqna, Pretreshnja, Prekodelli, Prekedini, Prevallci, Preboji, Preseka, Prekopqellnika, Prekopuca, Prekorogja, Prekashtica, Preobrazhenja, Preopollci, Piskala, Pishteva, Pustoshillova, Pustovojllovci, Pukovci, Pupovica.

- Qyqalla, Qunglla.

- Radeci, Radovci, Rabovci, Rafuna, Rakovica, rashka, Rashica, Rastelica, raqa, rasuhaqa, Ramabaja, Ramnishta, Ravnishori, Ravnareka, Rashevci, Rataji, rastavica, Rumanovci, Raputofci, Rastavica, Rasturrula, ragjenovci, Radinovci, Ramadeni, Relinci, Reqica e Eperme, Reqica e Poshtme (ne Toplic), Teqica e Leskovcit, Retkoceri i Eperm, Retkoceri i Poshtem, Resinci, Ribinci,Rudari, rukofci, Runjiku, Rubofci.

- Samakova, Sellova, Seoce, Sekicolli, seqinica, Selishta, Sekiraqa, Sllavnica, Sllamniku, Sllabniku, Sllatina, Siarina, Slishani, Slivnica, Slivova, Simnica, Sinanova, Sodarca, Skobari, Skoverqa, Statovci, Stublla, Stashillova, Starasella, Starobanja, Surdulica, Suvidolli, Suvojnica, Suvamorava, Sudimla, Svinjisishte, Sfirca, Svin jarina, Sfarqa e eperme, Sfarqa Poshtme, Sagonjeva, Samarinci, Sagorjeva, Studenci, Spanca, Smrdani, Stropska, Smiloviqi, Stullca.

- Sharprinci, shahiqi, Shqrrlinci, Shahinovci, shatra e Eperme, Shatra e Poshtme, Sharci, Shanalluka, Shuliqi, perkatesisht Shylyshi, Shillova, Shipovci, Shishmanovci, Shirokonjeva, Shulemaja, Shushnjaku, Shtullca.

- Talirofci, Terstena, Ternava e Poshtme, Ternave e Eperme, Ternava(Nish), terpeza, Terrha, Termkolli, Terbunja e Eperme, Terbunja e Poshtme, Ternavillazi) te gjith këta emra ne kllapa jan me e-paza pas T, Tena, Tihofci, Toqani, Toverlani, Toshi, topllaci, Topanica, Togaqevci, Treqaku, Trebinja, Tullari, (Jabllanic), Tullari (Prokuple), Tmava, Turjana, Tupalla, Tupalla (Nish), Turqica, Tubuzhde.

- Umi, Uzllok, Ushi.

- Vardeniku, Vardini, Vasiqevci, (Verbica, Verbova, Verbovci, Vertopi) këta emra ne kllapa jan me e-paza pas V, Vrella, Vagermeni, Veqa, Vllasa e Eperme, Vuqaku, Vishesella, Vitosha, Vllahinja, Vllasa (e Prokuples), Vllasa (e qarkut te Vranjes), Vllahova, vova, Vojllovci i Eperm, Vodica, Vojiznova, Verbovci i Eperm, Vrezhina e Poshtme, Visoka, Vershefci, Vranovci, Vuqjaku, Vukojefci, Vuqa, Vujanova, Vujiznova (Nish).

- Zagragja, zaravinja, Zllatokoni, Zakishenje, Zuqa, Zllata, Zubuvci, Zebica; -Zhapska, Zhegrova, Zhdelova, Zhinipoyoku, Zhitorogja, Zhuqa, Zhuqi.

- Qytetet: Prokupla, Kushumlia, Leskoci, Vranja, Nishi, Sharqoj Sheherqoj (Piroti), Bellapallanka, Tërni. Gjithsej: 551 vendbanime.

Mirepo ekzistojne edhe vendbanime te tjera. Numri i te cilave sillet rreth 700 vendbanime.

Nismëtar: Fahri Xharra, Gjakovë dhe Selim Dragobuzhda Gashi, Gjilan!

Referencat: “KOLONIZIMI SERB I KOSOVES” Jusuf Osmani.

“Debimi i shqiptarve nga Sanxhaku i Nishit 1877-1878”, Dr. Sabit Uka.

“Vendosja dhe pozitat e shqiptarve ne Kosovë, 1878-1912”, Dr. Sabit Uka

Shpërngulja e madhe nga Sanxhaku i Nishit.

Fahri Xharra

Gjakovë, Shtator 2015

https://gazetadielli.com/debimi-dhe-gjenocidi-serb.../...

 

Studim mbi fjalën e lashtë prishqipe: “Flaka” – Etimologji

 

Zogu simbol i kryezotit “Zeus”, “ Gaba; Sh'kaba” – Shkabonja; Shqiponja jonë qiellore, ruan brenda emërtimit të saj një varg kuptimesh e sinonimesh të ndryshme, të gjitha këto si veti dhe virtyte të "Diellit/Zeus", Atit që *abi – hapi" dritën e vet të madhit e të vetmit Zot.

Dielli energjia drita e tij janë *Abi” – hapi i parë, forca e vetme, krijuesi i gjithë krijesave dhe gjallesave të këtij Universi; unibërs dy në një: A + B dhe shtrirje X – (Gama).

Paganët sigurisht, por edhe sot religjione, fe e besime të ndryshme, të gjithë i drejtohen dhe i besojnë dritës së Diellit vet, dhe birit të tij rrezeve të Arta e të Kristalta (Xriso).

Ishte Dielli dy trupor Dy-El; perëndi ndërtuar mbi bazën e tërheqjes plusit dhe minusit magmës, pështjellimit dhe forcës së rëndesës, i cili largoi terrin, errësirën, ai hapi jetën në Tokë e kudo përreth saj.

Në gjuhën shqipe kemi një shprehje tepër domethënse, në mëngjes herrët sapo hapet ditë themi: U ‘Ab u ba ditë; u hap u bë dritë, shprehje kjo, ku foljet e saj “Ab, hap” dhe “u ba”(u bë) i përkasin pikërisht, emërimit më të parë të trupit diellor “AB” – trupit më të madh qiellor, Yllit të zjarrtë, i cili ‘ab – hapi rrezet e para diellore përjetësisht.

Hapësira midis dy trupave çfardo në gjuhën shqipe quhet: Ab – hap, që hap; çap, çapi midis dy këmbëvë, e midis dy gishtave në momentin që ato i largojmë sado pak nga njëra-tjetra midis tyre hyn dritë, ndaj dhe quhet ‘ab – hap, hapësirë, – njëjtë kjo ashtu si tek të gjitha Abetaret e botës, ku hedhim hapin e parë drejt ndriçimit hapjes të mendjes sonë njerrëzore, dy shkronjat e para të saj janë: A dhe B, e shkronjat e treta kudo, janë direkt produktet e shkronjës shqipe X-ë.

Tek gjuha e lashtë para greeke gjejmë fjalën, αβ (ab) = most, additional, me kuptimin në shqip “shtesë” pra: A + b = dy, ndërkohë tek gjuha e vjetër Phrygiane, kjo fjalë “αβ” ka kuptimin “afër” afrim bashkë (bashkësi) dhe tek fjalët e para Proto-Semitice, kjo fjalë vjen ashtu si ende në gjuhën shqipe: αβ, Ab = At – (O Ata Diell) “aba” apo Sk/aba –Zeus. (Dy krena mbi një trup)

Jo rastësisht, i pari, kryeprift katolik apo kryemurgu quhej: Ab/at.

ABAT m. fet. I pari i murgjve në një abaci; titull kishtar i afërt me atë të ipeshkvit; prift katolik (në vendet ku vepron kisha katolike.

Ndërkohë kemi edhe fjalën shqipe “Aba-zhur” që do të thotë: Aba = Dritë + Zur = i/e zënë, e mbuluar
​
Në fondin e gjuhëve më të lashta midis shumë e shumë fjalëve PIE e pikërisht tek ajo proto Albanian gjejmë një fjalë (*Awa-Laka) krejtësisht të veçantë dhe e papërsëritur tek asnjë gjuhë tjetër e re apo e vjetër, perveçse me përafërsi sinonimesh, pra; – një perlë e vërtet, dritë, vërtetësi ku nëpërmjet saj mundemi ti japim një hap vigan konkret të pakundërshtueshëm gjuhës sonë së bukurës dhe së lashtes shqipe si gjuhë e vet birit të Tij, qiellores Shqiponjë; Shkaba-Zeus.

Fjala e hershme Proto-Shqiptare *awa-laka
Word *Awa-Laka
Kuptimi për të hedhur, për të hapur

Comments
Shih V. Orel (2008)
Mod. Albanian Flaka, PIE *lek- ‘për të kërrusur, për të hedhur’, MHG lecken ‘për të hedhur, për të pranverës’, Lith. Lekiu ‘për të fluturuar’, letonisht lekt ‘në pranverë, të hidhen’.
​
Eshtë pikërisht kjo fjalë e herëshme *awa-laka e prishqipes nga ku buron emërtimi i fjalës “Flakë” – flaka e zjarrit, e shumë të tjera të cilat do i shohim në vijim.

Por çka dashur të thotë ai popull shqiptar i lashtë sa vet drita e Diellit, nëpërmjet kësaj fjale të rrallë e pa gjendur tek asnjë gjuhë tjetër IE. Vumë re me sipër se fjala: AB, aba do të thotë “Dritë, Diell”, veç kësaj na duhet të sqarojmë se shkronja ‘W’ e gjendur tek kjo fjalë, por edhe tek të gjitha fjalët e herëshme PIE ka vlerën e shkronjës shqipe buzore ‘B’ ( b; m'bë), pra kjo fjalë e lashtë lexohet: Awa-Laka = Aba-La/ka, në shqipen e sotme baraz: “Flaka”.

Dielli njihet si një trup jo i ngurtë por krejt i zjarrtë pra një vorbull llave, pështjellim mbi një pikë, (X) ai shpërthen vazhdimisht e nxjerr LA – Lartë, mbi sipërfaqen e tij ai hedh “Flak” jashtë trupit të tij zjarr e flakë – nxehtësi, dritë për mbarë njerëzimin dhe gjithë gjallesat e krijesat si produkt i tij.

Mrekulli e gjuhës shqipe; Pra ajo që Dielli; Aba la ka; quhet “Flaka”, prej kësaj fjale, këtij emërtimi kaq të lashtë vërtetojmë se edhe fjala “La” (lart) i takon katërcipërisht gjuhës shqipe; Ajo materie e ndezur ajo që Dielli/Aba ka La –lart, mbi sipërfaqen e tij pikërisht ajo quhet Flaka, fiks ashtu si ajo pjesa e një druri, qymyri apo diçka tjetër e ndezur hedh, nxjerr jashtë saj flak; flakën e saj të nxehtë e plotë dritë – lart, {La mbi të, lamburit, lamba’ Llambi]

Kalimi, derivatet apo evolimi i krejt gjuhëve ndër shekuj, sigurisht edhe tek kjo fjalë e shqipes ka bërë punën e vet, pra kemi barazvlerën apo artikulimin e shkronjës B në V, e më pas në F (mph) e cila sjell në gjuhën letrare të sotmen shqipe fjalën nga: Aba-laka = Avalaka =A’flaka, Ashtë Flakë, ajo pjesë që Flak Dielli jashtë tij, e valvitet, apo falet-përulet si flaka –Flamuri sot huazuar edhe nga anglezet në gjuhën e tyre: Flag = Flamur.

Gjithashtu vumë re se fjala shqipe: Flak; hedh jashtë dhe flakë, flaka e zjarrit si tek asnjë gjuhë tjetër kanë të njëjtin kuptim, flaka në vizionin ton na ofrohet si diçka e lëvizshme e cila shpesh herë e në vazhdim “platitet”, paloset, (palë) P = F, Falet ashtu si edhe njeriu kur plaket kërruset, lak/ohet, pra fjala Plak dhe Flak kanë të njëjtin vizion – shëmbëlltyrë – simbol i flakës së "Diellit Aba", tek gjuha shqipe kemi sërish fjalën “plasi” apo “pëlcet” të cilat kanë serish dy kuptime njëheresh, ashtu si Flaka, pra kemi “plasi dinamiti” por edhe “e plasi” e lëshoi përdhe e flaku “e hodhi”.

Flaka e Diellit ndriçon, ngroh por edhe djeg, pra ajo pjesë e saj që mbin, a-mbi të Diellit (La mbi) ajo pjesë që ai hedh jashtë, është edhe djegëse – pikërisht këtu gjejmë fjalën shqipe: Edh <=> Dhi, sepse ajo hidhet kupthi me të katërta këmbët njëheresh, Dhia e malit (Amalthea).

Kjo është gjuha e shqipes-zogut besnik, atit Zeus, gjuhë e cila mban moshën e tij.

Për më tepër informacion rreth kësaj teme, Shqiponjës me dy kokë mbi një trup të vetëm (Abis) do ti gjeni tek libri: “Kodi i Gjuhës Shqipe Etimologji”.

 Aleksander Hasanas

````````````````````````````````````````````````````````

Pellazgët dhe pasardhësit e tyre shqiptarët Dr Frassari Adamidi

 

Pelasgjianët dhe pasardhësit e tyre shqiptarët Dr. Frassari Adamidi

Citer ce document/ Cite this document: Adamidi Frassari. Les Pélasges et leurs descendants les Albanais. In: Bulletin de l'institut égyptien, tome 3, 1902. pp. 5-15; doi: https://doi.org/10.3406/bie.1902. 4312 https://www.persee.fr/doc/bie_1110-1938_1902_nu m_4_3_4312

Historia e pelasgjianëve është në rendin e ditës brenda Institutit dhe është me interes të veçantë falë marrëdhënieve midis këtij populli arkaik dhe Egjiptit. 

Kolegu im i ndritur, Dr. Apostolides, tashmë e ka filluar këtë pyetje në dy seancat e mëparshme të Acaemic-it tuaj të nderuar në ishullin Lemnos. Si përfundim, oratori na tha «se mbishkrimi nuk mund të ishte pelasgjian, pasi pelasgjianët ishin helenizuar plotësisht dhe thithur nga helenët».

Propozoj sot të vë në dukje erratën e konkluzionit të tij dhe të demonstroj para jush të kundërtën e pohimit të tij, domethënë, se pelasgjianët nuk ishin përthithur nga një racë e vogël helene, vetë Pelasgian, se ata vazhdojnë të mbijetojnë edhe sot, të maskuar nën emrin e shqiptarëve, pasardhësve të tyre. Kjo do të jetë përmbledhja strikte e njëzet viteve të studimit të cilën do ta kem nderin t'jua paraqes duke e ndarë në dy kapituj: historinë dhe gjuhësinë.

A.

— Të gjithë historianët e lashtë e pranojnë njëzëri se Greqia, para se të quhej 'EXXcL, mbante emrin iieXx<rpa dhe pelasgjianët konsideroheshin në thoohthones. Herodoti e pranon qartë këtë kur thotë: "DeXaTyta xo irpoxepov 'EXXx;, tzol') xb 'EXXvr/ov upbxspov IkiaT-p-xüv".

Eskili, në Sugjestionuesit e tij, na jep një hartë të një perandorie të madhe pelasgiane, nga e cila Argos është qendra dhe kufijtë e së cilës, nga Adriatiku deri në Hellespont, humbasin në Erebusin e mbretërisë së Plutonit në Epir. Planisfera e autorëve të lashtë është shumë e kufizuar në anën veriore, përndryshe, sipas dëshmisë së autorëve më të fundit, perandoria pelasgjiane do të ngërthente pikërisht vendet e Danubit.

Për më tepër, brigjet e Italisë, Sicilisë dhe Azisë së Vogël banoheshin edhe nga pelasgjianët. Epiri, ose Jugu i Shqipërisë, ishte qendra e racave më të mira të pellazgëve hyjnorë të Homerit. Molosët, Myrmidonët, Selli ose Helli ose Graeci, të grupuar rreth orakullit të Dodonës, pranë malit Tomori, përmenden nga autorë të ndryshëm, dhe veçanërisht në Yllliad si ushtarë të Akilit; Petthalli, ose 0£jaaXXo{, një fis tjetër i mbretërisë së Akilit, duke emigruar në luginat e Peneut, do të imponojë emrin e tyre, dhe vendi do të quhet Thesali, ndërsa më parë mbante emrin e Pelasgiotis, nga banorët e tij, pelasgjianët. Rreth malit Pindos gjejmë pelasgjianët, Dolopes dhe Perrebi.

Midis Oethe dhe Parnassus, fisi i famshëm i Dryopeve (pelasgjianët durian dhe maqedonasit e autorëve) u okupua me minierat dhe pyjet dhe për këtë qëllim gjenden, siç dëshmojnë gërmimet dhe monumentet, në Epir, Maqedoni, Euboea, Argolis, ishujt e Kretës, Qipros, Karystos, etj.

Pelasgjianët ishin Kranaoi i Athinës, Pelasgjianët, fiset e Minianëve me rezidencën e tyre në Boeotia, Tebë, Thera, Orchomenos. Të gjithë jonianët e lashtë të Peloponezit jugor u quajtën pelasgjianë nga Herodoti. Pelasgjianët ishin Leges, edhe pse të përzier me egjiptianët dhe fenikasit. Ishulli Andros, Antandros i Plinit, kishte një popullsi pelasgjiane; Një qytet tjetër Antandros që i përkiste Lelegianëve, sipas poetit Alcaeus, një qytet i Pelasgjianëve quhet nga Herodoti. Straboni, në marrëveshje me Homerin, i vendos ata në përputhje me pelasgjianët.

Ishujt Lemnos, Samos, Imbros, Samothrace dhe Calchidic ishin streha e pelasgjianëve. Dardanianët e Samothrakës vendosën koloninë e Dardanëve midis teucrianëve dhe këto dy raca, pra të përziera, bashkëpunuan për të ndërtuar qytetin e Trojës. Por dardanianët pushtuan gjithashtu një rajon të Illyricum maqedonas ose Shqipërinë e sotme.

Phrygians e Azisë konsiderohen pelasgjianë, dhe të lidhur me Argives dhe Brygians të Maqedonisë dhe Epiro-Illyricum, etj. Siculi ose Sicali i këtyre vendeve janë të njëjtë me ata të Italisë dhe Akarnanisë, të gjithë pelasgjianë; Si dhe racat e tjera homonim pelasgjiane, të vendosura në të dy anët e Adriatikut, janë përmendur në pasazhe të ndryshme nga historianët kompetentë.

Të gjitha këto fise pelasgjiane bashkëpunuan dhe ndërmorën ekspeditat detare më të guximshme dhe më aventureske. Konfederata e tyre e parë mësohet nga një mbishkrim përkujtimor nga Karnac, në kohën e Ramsesit II. Ky mbret drejton gishtin nga pelasgjianët, ose njerëzit e detit, të cilët janë skllevër dhe ndëshkohen për audacinë e tyre duke dashur të pushtojnë Egjiptin nën komandën e mikut të tyre, mbretit të Libisë. Achaivi ose Abaousi, Etruschi ose Tyrshi, Sikali janë veçanërisht të paraqitur.

Fisi i Sicalit që banon në Brindisi është i njohur nga brirët e drerit, sipas Strabonit, i cili thotë se pelasgjianët e quajtën qytetin Brindesi nga emri që do të thotë koka ose brirët e një dre. Në të vërtetë, fqinjët shqiptarë e quajnë Brindrési brirët e drerit deri tani. Helenët, natyrisht, nuk shfaqen në këtë mbishkrim. Përveç ekspeditave të Argonautëve, Herakliut etj., ajo e Luftës së Trojës është më e famshmja, falë poemës së pavdekshme të Homerit.

Poeti ilustrues i referohet një të kaluare të lavdishme të Pelasgias, para helenëve, në një kohë kur të gjitha këto kantone pretendonin se kishin marrë pjesë në këtë aventurë të bukur. Sipas Homerit, në të dy anët e fushëbetejës luftëtarët janë kongjene, duke përdorur dialekte të lidhura dhe, sipas vërejtjeve të drejta të Strabonit dhe Thucidides, asnjë nga popujt e kësaj perandorie pelasgjiane nuk konsiderohet barbar.

Mbreti Priam numëron pelasgjianët në ushtrinë e tij, si dhe mbretin Agamemnon. Homeri kështu pavdekësoi homogjenitetin e idiomës dhe qytetërimit të pelasgjianëve në një gjuhë që mban ende farat e dialektit eolian të këtyre popujve.

Arkaike. Pelasgjianët, në YMliade, ndonjëherë quhen Argeioi, ndonjëherë Danaoï ose Ahaïoi, sipas mbizotërimit të një race ose të një shtëpie mbretërore; Por emri Argeioi është më i shpeshtë, duke pasur parasysh plejadën e qyteteve pelasgjiane të quajtura Argos. Helenët nuk janë përmendur ende në këtë kohë, përveç një fisi të vetëm të vogël të Epirit, siç do të flasim.

Është fare e qartë atëherë se para shfaqjes së helenëve, një qytetërim mjaft i rëndësishëm ishte zhvilluar midis pelasgjianëve, deri në përsosmërinë e të cilit kishin kontribuar në masë të madhe egjiptianët, fenikasit dhe fiset e tjera aziatike. Ishte në gjuhën pelasgiane, pra, që Aedet e Olimpit, Orfeut, Thamyrs, etj., kënduan për të festuar muzat e Pierias, perëndive pagane, heroit Hercules.

Ishin në të vërtetë pelasgjianët e Epirit që formuan mitologjinë e bukur të perëndive të tyre para-helene. Ata kishin dashur të personifikonin të gjitha forcat e natyrës, veçanërisht dritën dhe stinët e bukura. Zeusi Pelasgicus i Orakullit të Dodonit ishte shenjtërorja e parë e Jupiterit në Evropë, e themeluar nga një priftëreshë e Tebës e mërguar nga Egjipti dhe e shitur nga fenikasit tek Molottët Epirot, ndërsa motra e saj u shit në Libi dhe krijoi shenjtëroren e Zeusit Ammonius, sipas Herodotit.

Sipas këtij autori, të gjithë perënditë e tjera të pelasgjianëve, nga ana tjetër, importoheshin në Egjipt. Kjo fe e pelasgjianëve më vonë do të shërbente në krijimin e teogonisë së Hesiodit, siç dëshmon Herodoti: "Dapà neW-giv eXaêov 0ôo jç," domethënë "helenët huazuan perënditë e tyre nga pelasgjianët." Kjo është e vërtetë në kuptimin që grekët, duke qenë një racë e aksioneve të mëdha pelasgiane, ishin nisur shpejt në këtë kult.

E njëjta gjë vlen edhe për alfabetin. Fenikasit, falë frymës së tyre të kolonizimit dhe tregtisë, u mësuan pelasgjianëve alfabetin që kishin importuar nga Egjipti. Hiodorus pohon se shkronjat pelasgiane "xà DeAxarYixà Ypâgjxaix" shërbenin, më vonë, si një alfabet për helenët. Dhe në fakt, M. Berger, nga Parisi, pohon se alfabeti para-helen i Pelasgjianëve të Dosjes së Qipros është një formë eolodoriane e ngjashme me fenikasin, kur greqishtja.

Më në fund, pelasgjianët, të famshëm për muret e tyre ciklopiane, kaluan nëpër epokën megalitike dhe zhvilluan edhe artet. Luanët e Darkës Sime të Fundit, kanalet e Orchomenos, mburoja e Akilit, kanavacat e Penelopes, mbi të gjitha mrekullitë e artit të nxjerra nga gërmimet e Trojës dhe rrethinave, të gjitha japin dëshmi goditëse për një qytetërim dhe rolin e tyre tashmë të avancuar në histori. Pelasgjianët para shfaqjes së helenëve.

Por gjashtëdhjetë vjet pas rënies së Trojës, fizionomia e kësaj perandorie të madhe pelasgiane duhej të ndryshonte: helenët duhej të shfaqeshin në skenën e historisë, për të mahnitur emrin e pelasgjianëve me qytetërimin e tyre brilant pa i thithur.

Njëzet vjet më vonë, dorianët ndoqën; Të dy fiset pelasgjiane të veriut, duke u larguar nga Epiri dhe Iliro-Maqedonia (Shqipëria), emigruan në jug. a) Helenët.

— Aristoteli shprehet qartë si më poshtë: 'Appâta 'EXXàç rj TOpt xrv AtoSwvrjV ..... (|ixouv èvxaüOa ol SeXXol (èXXot) xai o! xôce [Asv Tpaixoî, viv 81 "EXXveî xaXXoujjisvoi", d.m.th. "Greqia e lashtë rreth Dodonit (në Epir) banohej nga Selli, i njohur më parë si Graeci dhe tani Helenët." Helenët, pra, ishin një racë pelasgjike nga Epiri që zbriti me Myrmidonët (të quajtur edhe Helenët) dhe Thesalis në luginat e Pelasgiotis, e cila tani e tutje njihej si Thesali.

U deshën disa shekuj luftë dhe emigrim të ngadaltë para se këto raca epirote të arrinin të asimilonin të gjitha fiset e tjera kongjeneruese të Boeotias, Atikës, etj. Në Thesali u ngrit një orakull i ri i Dodonit, duke ndjekur shembullin e atij të Epirit. Historia legjendare e përmbytjes së Epirit u zbatua nga helenët kudo gjatë rrugës. Pastaj varka e heroit Deucalion, pasi u ul në lartësinë e Orthys, u ndal për një çast për të gjetur një orakull tjetër të famshëm, shenjtëroren e Delfit, e cila do të fshijë emrin e Pelasgius me emrin helen.

Varka ecën përsëri përpara dhe arrin majën e shenjtë të Parnasit. Kështu që me faza të njëpasnjëshme helenët, të bashkuar me të gjithë elementët e hasur rrugës, të talentuar siç ishin me cilësi më të larta, arritën apogjeun e inteligjencës. Ata arritën të tejkalonin të gjitha racat që lidheshin me pelasgjianët dhe ndërtuan Panteonin mbi akropolin e Athinës, duke simbolizuar nga Partenoni gjeniun e racës së tyre dhe perënditë e pelasgjianëve.

 b) Dorianët, nga ana tjetër, nën udhëheqësin e tyre Yllus, i biri i Herakliut, nga Yllyria (Shqipëria e sotme), ndërmorën për shekuj emigrime edhe në jug. Ndalen për një kohë të gjatë në Maqedoni; Thesalia ishte stacioni i tyre i dytë, kur sollën Dryopes, etj. Por më poshtë ata dolën kundër Helenëve, të cilët përdorën fuqinë e Delfit për t'i çuar këta herkulianë luftarakë drejt Peloponezit me vdekjen e mbretit të tyre Codrus.

Ishte katoda e Heraklidëve që lindi Spartën dhe Lycourge. Dorianët, edhe pse atletë, gjetën shumë rezistencë në vendin e ri. Arkadianët, helianët dhe racat e tjera pelasgiane të Peloponezit luftuan kundër dorianëve pushtues dhe ruajtën dialektin e tyre dhe zakonet e tyre pelasgjiane.

Por edhe dorianët i qëndruan pjesërisht besnikë idiomës së tyre; Gjuha papafingo kishte pak ndikim mbi ta. Helenët, nga ana e tyre, nuk ishin në gjendje të helenizonin as Aetolia, as Akarnania, të cilat ruajtën idiomën e tyre. Edhe në mes të Athinës, shohim, sipas Herodotit, pelasgjianët nga Atika të kundërshtojnë gjuhën e bukur athinase që flet dialektin e tyre arkaik.

Këta pelasgjianë, thotë autori, pasi kishin ndërtuar muret e Akropolit dhe përpunuar fushat e athinasve, u dëbuan nga Atika dhe gjetën vetëm Lemnos si strehë. Sepse ky ishull ishte gjithmonë i banuar nga pelasgjianët dhe nga Sintii ose Tyrrheno-Pelasgians. Në hakmarrje, këta refugjatë morën gra nga athinasit. Por këto gra dhe fëmijët që harruan u vranë nga pelasgjianët e Lemnos, pasi ata përbuzën idiomën pelasgiane dhe flisnin vetëm Atikën.

Kështu që ishulli i Lemnos ishte ekskluzivisht pelasgjian derisa Miltiades e pushtoi atë. Ja një pikë vendimtare e vendosur: "Ishulli i Lemnos nuk u helenizua deri në një periudhë relativisht të fundit në historinë greke. Prandaj dialekti i pelasgjianëve u ruajt." Si pasojë, mbishkrimi përkujtimor, i gjetur në ishullin Lemnos dhe cituar nga Dr. Apostolides, mund të jetë vetëm Pelasgian ose Tyrrheno-Pelasgian, veçanërisht pasi alfabeti i ngjan tipit Eolo-Dorian të Pelasgjianëve të Kypros dhe daton në një periudhë para-helene.

1>. — Tani do të tregojmë gabimin e propozimit të kolegut tonë se pelasgjianët më pas u thithën të gjithë nga helenët. "Pelasgjianët në pjesën më të madhe nuk mund të përthitheshin nga vëllezërit e tyre, helenët, dhe ata vazhdojnë të mbijetojnë deri në ditët e sotme, të maskuar nën emrin e shqiptarëve apo Skypetares."

Në fakt, menjëherë pas fitores në Salami, helenët, veçanërisht athinasit, në lavdinë e tyre prodhuan maksimumin e përpjekjeve intelektuale. Shkëlqimi i kohës së Perikliut ishte të fshinte të gjithë qytetërimin e mëparshëm të pelasgjianëve të tjerë. Anatema e barbarëve u hodh mbi të gjithë ata që mbetën indiferentë ndaj qytetërimit athinas dhe që nuk morën pjesë në lojërat olimpike.

Vendet e origjinës së helenëve, Epirit, Yllyrisë, Maqedonisë, u quajtën barbarë dhe u përjashtuan nga këshilli i Amfityonit. Mbreti i Maqedonisë, Aleksandri, i biri i Amintasit, rrallë u emërua filhelen dhe u prit në lojërat olimpike. Helenët kishin krijuar një pengesë kundër fiseve të tjera pelasgjiane. Në veri, kongjenet e tyre.

Filipi, megjithatë, e kaloi këtë kufi barbar deri në dëshpërimin e Demostenes, të cilin ai e quan barbar, dhe ai ia doli mbanë nga sagacia dhe forca e tij për të ndërhyrë në punët e shenjta të helenëve. Delfi duke e quajtur veten emri i mbrojtësit, por kurrë me emrin e Ende më larg nuk shkoi djali i tij, Aleksandri i Madh, fëmija i patrembur i dy shtëpive të mëdha mbretërore të pelasgjianëve veriorë, të këtyre dy mbretërive aleate. Pasi bashkoi Yllyro-Epirotët dhe maqedonasit nën skeptrin e tij, ai arriti t'i afrojë më pranë dy elementët e veçantë, helenët dhe pelasgjianët barbarë, dhe kështu mundi të pushtonte Lindjen nga forcat helene.

Ushtria e komanduar nga Parmenioni u formua, sipas Diodorit, pothuajse tërësisht e maqedonasve, gjuha e të cilëve ishte e pakuptueshme për helenët. Nga 30,000 ushtarë, kishte vetëm 500 helenë dhe 1.500 Thessalians dhe Hetolians që Straboni heziton t'i quajë helenë.

Vetë Aleksandri fliste maqedonisht në shtëpi, me nënën e tij Olimpiadën e Epirit dhe ishte në dialektin maqedonas që ai iu drejtua ushtarëve të tij. Por Aleksandri, ndërsa fliste një barbar, kishte, sipas dëshmisë së autorëve, Aristotelin e madh për mjeshtrin e tij dhe heronjtë e Homerit për udhërrëfyesin e tij. Akili, gjyshi i tij, ishte idhulli i tij në Hiliad, nga i cili ai mori forcë për të gjitha ekspeditat e tij.

Ky pelasgjian i madh shkoi deri në Indi për të paguar atë që gjuha pelasgjiane i detyrohej sanskritishtes, dhe për të paguar në Egjipt borxhin për shkak të civi¬ lization e Tebës. Stër-bir i Dodonit, ai u lut në shenjtëroren e Zeusit të Libisë, vëllai i orakullit pelasgjian dhe më në fund u vendos në përkujtim, në Aleksandri, qendra e një qytetërimi të ri pelasgo-egjiptian.

Ptolemejtë, pavarësisht nga kjo aleancë e epiro-maqedonasve dhe helenëve, nuk ishin në gjendje të helenizonin pelasgjianët e veriut, përveç disa banorëve fqinjë. Ata nuk kishin kohë për të. Sepse, pavarësisht nga rezistenca e nxituar e Pyrrus dhe Epiro-Yllyrians tij, e Teuta, Agron, ose Arian, romakët, nga ana tjetër, nga masakra dhe skllavëria, imponuan zgjedhën e tyre të ashpër në Epiro-Yllyria dhe Maqedoni.

Prandaj, këta pelasgjianë veriorë mbetën të palëvizshëm dhe të huaj për gjuhën dhe qytetërimin helen deri në dominimin romak. Prova më e goditur e kësaj ishte të gjendej në historianët dhe gjeografët e ndryshëm të periudhës romake që vizituan këto vende të paeksploruara në disa raste.

Ndër të tjera, është Straboni ai që pikturon për ne pikërisht etnografinë e këtyre vendeve të veriut të banuara sot nga arbëreshët. Ai gjithashtu pajtohet në linjat kryesore të ekspozitës së tij me Ptolemeu, Skylax, Titus Lyvius, etj.

Ja pasazhet e këtij historiani të famshëm: « E'javSpo; ' iXXupia, "Hueipck ts", vendet fisnike të Illyricum dhe Epirit, të bashkuara me Maqedoninë, formojnë një paralelogram të madh që shtrihet nga Hellesponti në Adriatik, duke përfshirë Korkyrën, dhe që u emërua nën emrin gjenerik të Maqedonisë; Sepse, shton ai, në të gjitha këto krahina "xotv ts -wacrri.xoupTi te xat yXapûoi -/pâmai," domethënë, banorët përdornin të njëjtin dialekt, të njëjtin hairstyle, dhe vishnin të njëjtat rroba.

Prandaj këta pelasgjianë, nën sundimin romak, flisnin vetëm idiomën e tyre dhe të përbashkët në të gjithë Maqedoninë e madhe, ata nuk flisnin gjuhën attike të helenëve. Kufijtë e Helenëve dhe të disa kolonive ishin biglotte; Thucidides gjithashtu e përmend atë.

Diku tjetër Straboni na habit më shumë duke thënë: "BàpSapot souat MaxsSovJav xat pipYi OsaaaXîa;, AtTwXtaC xat 'Axapavtac, ©saupiùToi, MoXoaaot, 'Aôaptavxsi;, ''EOvyj ' HTTsiptoxtxà," që është: "Barbarët zënë Maqedoninë, si dhe një pjesë të Thesas, Athaly, Athaly, Athamania, Athamanët, të gjithë popujt epirotë."

Është fare e qartë se në kohën e Strabonit të gjithë maqedonasit, ilirët, madje edhe epirotët molos, qeveria dhe qytetërimi i të cilëve Admironte Aristoteli, konsideroheshin të gjithë barbarë nga vëllezërit e tyre grekë. Kjo dëshmi e Strabonit, aq e qartë, shërben për të hedhur poshtë të gjithë ata që pretendojnë se epirotët, maqedonasit dhe ilirët, ishin helenizuar.

Curtius pohon se gjuha maqedonase ishte e pakuptueshme për helenët. Profesor O.E. Müller, në një punim të madh mbi dorianët, tregon se dialekti maqedonas është i ngjashëm me atë të epirotëve dhe i njëjtë me idiomën e ilirëve.

Profesori francez Benlow, në marrëveshje me O. E. Müller, vërteton se kjo Maqedoni e madhe përdori dialektin më arkaik pelasgjian, analog me atë të shqiptarëve të sotëm. Ishte dialekti eolian, dhe jo gjuha attike, që flisnin pelasgjianët e veriut, të cilët mbetën të paprekur, dhe në këtë të gjithë janë dakord me Strabonin.

Ky idiomë, pra, i pelasgjianëve të Maqedonisë duhej shpëtuar në këto vende, pavarësisht nga kataklizmi i madh ballkanik i Mesjetës; Të mbrojtur siç ishin në male kundër valëve të pushtuesit, ata mundën të ruanin zakonet dhe traditat e tyre.

Edhe pse ndarjet juridike të romakëve dhe ndarjet kishtare, Bizantinët paralizuan të gjithë veprimin e përbashkët të këtyre pelasgjianëve dhe këta luftëtarë ushtruan instinktin e tyre për armë në radhët e patriotit të tyre Dioklecian dhe gjeneralëve të tjerë romakë. Kështu që në shumë prej tyre u ripushtuan, të pakapshëm në shkëmbinjtë spires që nga sulmuesit e tyre shërbenin ose si strehë nga përrenjtë ose si azil, nga hunët, dhe çdo përzierje ishte e pamundur, siç do ta vërtetojë gjuhësia.

Kështu është se gjuha e këtyre maqedonasve, e shkruar nga një peshkop i shekullit të katërt, është gjuha shqipe e sotme. Në shekullin e nëntëmbëdhjetë, këta pelasgjianë epiro-maqedonas janë, për herë të parë, të përmendur nga Ana e Comnenos nën emrin e ri të "Ap<." /'U-xt ose àpëxvtxxij në Xêavot, kur maqedonasit ose 'Apixvol po luftonin në Dyrrhachium nën de Guiscard udhëheqësin e tyre dhe Kembescourti normanët e tij.

Që nga ajo kohë, evropianët i kanë quajtur këta pelasgjianë të veriut, ndonjëherë shqiptarë, herë epirotë, ndonjëherë maqedonas. I gjejmë në Itali me emrin Real Cavalaria Macedoniensum i shqiptarëve; Të njëjtët epirotë formuan "kalorësinë e lehtë shqiptare" në Paris, e cila i dha fund luftës së internuar të Guises.

Që nga shekulli i nëntëmbëdhjetë e tutje, këta pelasgjianë veriorë rikompozuan një seri emigrimesh të ngjashme me ato të Heraklidëve Dorian, paraardhësit e tyre, në Greqi. Ata u thirrën nga despotët e Moresë për të ndarë mes tyre fushat, të shkatërruara dhe të shpopulluara siç ishin nga piratët e Mesdheut. Këto emigracione, të cilat zgjatën disa shekuj, ishin subjekt i studimeve të thella për studiuesin e ndjerë Neroutsos Beu, arkeologun e mirënjohur të Aleksandrisë. "Ishte me mijëra," thotë ai, "që këta pelasgjianë të Epirit dhe Yllyria emigruan në Greqi të shoqëruar nga fëmijët e tyre, gratë e tyre dhe qentë e tyre." Këta emigrantë do të rigjenerojnë vendin e paraardhësve të tyre pelasgjianë; Ata do të luajnë një rol të madh në historinë moderne greke, duke ruajtur përkrah helenëve gjuhën e tyre, e cila është shqipja e tanishme, dhe zakonet e tyre të Shqipërisë.

Vetëm kohët e fundit Robstein ka numëruar më shumë se 600.000 nga këta pelasgjianë që përdorin dialektin e tyre shqiptar ekskluzivisht në shtëpitë e tyre; në zemër të Athinës dhe në afërsi, rrethet dhe fshatrat e ruajnë këtë idiomë të vendit të tyre të lindjes. Pas pushtimit të Greqisë nga osmanët, shqiptarët, për të shmangur zgjedhën, emigruan në Itali, ku kënga e largimit të tyre nga Morea këndohet ende në gjuhën shqipe çdo pranverë: Oh! Morea po te shopo te vere ; atyé kam velèzer tim: "Oh! Moréa, do të të them Shiko dhe unë të shoh, sepse i kam lënë atje vëllezërit e mi".

Të gjithë këta shqiptarë, shqiptarë, italianë në të ashtuquajturat familje të tyre. I njëjti fat i Greqisë ishte rezervuar për Epirin i cili u pushtua nga turqit, pas kapjes së Janninës, ku në fortesa vareshin 2000 krerë shqiptarësh.

Ndërsa pelasgjianët e tjerë yllyro-maqedonas, të grupuar rreth heroit të tyre, princit Skënder bej Kastrioti, luftuan për njëzet e shtatë vjet kundër Sulltanëve, vetëm për t'u dorëzuar më në fund, pasi ishin pajtuar në mbrojtje të Evropës.

Historiani anglez Gibbon, injorant se këta pellazgë shqiptarë ishin pasardhës të Aleksandrit dhe Akilit, dëshironte të zvogëlonte vlerën e këtyre heronjve të Kroisë së Dardanisë. Por vetë Skënder Beu, historiani i asaj kohe, Delpessis, na thotë, i quajti ushtarët e tij Epirots ose maqedonas, dhe në përgjigje të një letre nga Napoli ai shtoi: "Ushtarët e mi, pasardhësit e falangave të Aleksandrit dhe Pyrrus, nuk do të jenë kurrë të ndrojtur."

Delpessis pohon se epirotët flisnin shqip.

Pas vdekjes së Skënder Beut, çdo bashkim i këtyre fiseve pelasgjiane ishte i pamundur. Një numër i mirë i konvertuar në mohammedanizëm, të tjerë u strehuan nga qindra mijëra në Itali dhe Sicili, ku ata luajtën një pjesë të caktuar në ngjarjet politike moderne: familjet e Albani dhe Crispi janë mjaft të njohura.

Të tjerë e mbajtën fenë e tyre dhe vetëm me sa duket u nënshtruan; Janë latinët. Së fundi, të krishterët ortodoksë, besnikë të Kishës Greke, shpesh ngatërrohen me helenët e tjerë. Qofshin myslimanë apo katolikë, pelasgjianët tregojnë papërsosmërinë e tyre në radhët e ushtrisë osmane dhe shumë herë kyprelisit, bairactarët dhe shefat e tjerë shqiptarë kanë tërhequr admirimin e Evropës, duke luajtur kështu një rol të lavdishëm në historinë e Turqisë.

Ata formojnë kështu një nga elementët më besnikë dhe më të fuqishëm të Perandorisë Osmane. Si të krishterë ortodoksë grekë, këta shqiptarë e kanë zbuluar veten nga gjeniu i së keqes dhe i së mirës, si Ali Pashë Tepeleni, luani i Janinës; Ata i dhanë ringjalljen luftës së kryengritjes së Greqisë, e cila ishte, në të vërtetë, vetëm një luftë e internuar midis pelasgjianëve të krishterë dhe pelasgjianëve moslem. "Të gjithë këta heronj të detit," thotë Neroutsos, "Miaouli, Tombazi, Boubouli, Bouboulina, Canaris, Souliates, Botzaris, Criezi, Bythezi ose Kolocotronis, ishin vetëm shqiptarë."

Një Pelasgian Mussulman, i lavdishmi Mehemed Ali Pasha, i biri i Aliut, i lindur në Shqipëri, erdhi me shqiptarët e tij për të themeluar në Egjipt të renë dhe dinastia aktuale e lavdishme e mëkëmbësve ose khedives. Ai hapi pra një epokë e re e qytetërimit në Egjipt duke ndjekur shembullin e saj gjyshi, themeluesi i Aleksandrisë.

Ja si na mëson historia të njohim pellazgët ndër pasardhësit e tyre shqiptarët që janë aktualisht i përhapur në Shqipëri, Maqedoni, Epir, Greqi dhe Itali. Është gjuha që do të na dëshmojë identitetin e tyre, duke qenë se ky dialekt Pellazgo-Shqiptar është unik në llojin e vet dhe nuk mund të ngatërrohet me me asnjë tjetër.

 

Dr Adamidi

Adamidi, Frassari - Persée (persee.fr)  

•  Bulletin de l’institut d’Égypte (3 publications from 1902 to 1905) 

• • Les invasions de races européennes en Egypte, dans les temps préhistoriques (1905, article)
  • Les Pélasges et leurs descendants les Albanais (suite) (1902, article)
  • Les Pélasges et leurs descendants les Albanais (1902, article)