Ulpiana është emri i lashtë i kryeqytetit të provincës së Dardanisë (Kosova e sotme) në Ballkan, e populluar nga ilirdardanë. Ulpiana është përfshirë në listën e monumenteve të Republikës së Kosovës, një vendbanim i hershëm mbi 2000 vjeçar, të cilin që në shekullin e I-rë para erës sonë, Strabo e përmend këtë qytet Ulpianën duke e quajtur “Qyteti i vjetër”.
Ulpiana e njohur është
një monument i trashëgimisë kulturore në Graçanicë, Kosovë një qytet i lashtë ilir i
themeluar në fillim të shekullit II BC. nga perandori Trajan. Gërmimet arkeologjike
kanë dhënë gjurmë të jetës pararomake dhe Ulpiana është një qytet i njohur ilir, një vend i rëndësishëm për Mbretërinë Dardane. Qyteti ndodhej afër qytetit të
sotshëm Lipjan në Kosovë
Gjatë shekullit të 3-të dhe të 4-t Ulpiana ka arritur kulmin e saj të zhvillimit dhe kishte emrin Ulpiana Splendissima Komunal. Në vitin 518 AC pas tërmetit, Justinian i dha një emër të ri në qytet: Justiniana Secunda.
Por çka do të thotë në shqip; ULPIANA?
Në kuptimin e “Gjithësisë – globit -Tokësor”,
(γη)-Gji e Gjitha, – e Tëra; Terra , tok’ -“Tokë” e pa-Anë, e pafund, Anë e
mb/Anë, anë e kand, (Bizaand = vënd buzë për buzë) etj. – Pra; “Ana” ka
kuptimin baraz “Tokë”.
Dielekti i bukur ose me saktësisht e folmja specifike gegnishtja, vendit i thotë; V’and = Ande – Dhe – Tokë. Dhe mandej shohim se emri “Ulipiana” është
një fjalë e përbërë dhe pikërisht ajo mund të ndahet kështu:
ULPIANA = UL - PI – ANA
Pra thjeshtë e qartë kuptojmë se kemi të bëjmë me
një vendbanim të ndërtuar në “fushë” vend i “Ulët” i ulur poshtë anëve të
maleve përreth.
Ashtu siç ndodh tek emrat, “Ulqin – Qytet”, “Ulzë –
Fshat” ndërsa në botanikë kemi:
ULZË f. bot. Dru “i vogël – i ulët”, ose “shkurre – i/e shkurtër”, ky dru nga gjinia e panjave, ajo ka degë të murrme në të kuqë, me gjethe vezake e të dhëmbëzuara, me lule të bardha në të blerta. Në gjuhen shqipe, kemi plot vende të tjera lugina “qafa” malesh me “anë” të zëna, të zana, nga malet e larta e te thepisura – ndryshe quajtur “Qafa e Kazanit” .
Pra emri i këtij qyteti antik me vlera të mëdha kulturore mbi trashëgiminë shqiptare ka një rëndësi të madhe, sepse ajo vërteton njëkohësisht autoktoninë e lashtë iliro_shqiptare, por jo vetëm; ajo flet shqip, shkruar shqip gdhendur në këtë pllakë guri si adresë pasaportë-shqiptare.
Në këtë pllakë guri shohim të shkruar dy emra “Ulpiana =
vend i ulët – Ulzë, e cila në latinisht përkthehet, ashtu siç ndodhet edhe e
shkruar në këtë pllakë guri “Colazo”. Rrënojat e këtij qyteti si dhe nëntoka e
saj fsheh ende shumë mistere të cilat presin të dalin në dritë, por dikujt kjo
dritë ju verbon sytë …
Në këtë qytet është gjetur një kishë shumë e vjetër
ndoshta më e vjetra në gjithë rajonin Ilirik, dhe atë evropian.
Objekte të tjera gjetur në rrënojat e qytetit janë disa, por ato më të
rëndësishme janë: Koka e një gruaje, koka e njeriut, kreu i Erosit dhe maskë
tragjike.
No comments:
Post a Comment