Elementët estetik dhe personazhet e poezisë së
MURAT ISAKUT
KUMTESË LETRARE MBAJTUR NË
UNIVERSITETIN JUG-LINDOR TETOVË
KATEDRA E GJUHËS DHE LETËRSISË SHQIPE NË
KOFERENCËN E 9-të SHKENCORE NDËRKOMBËTARE!
Me gjithë numrin në rritje të studimeve lidhur
me problematikën e krijimtarisë poetike të Profesor Murat Isaku, ndihet ende
nevoja e plotësimit studimor rreth
Në këtë kontekst, nuk jam në rolin e
studiuesit, kritikut, apo të një personaliteti të letërsisë. Jam një krijues si
shumë të tjerë dhe dëshiroj të matem me një hulumtim modest për krijimtarinë
poetike të Poetit Murat Isaku.
Më parë nuk e kisha njohur poetin dhe
shkrimtarin Murat Isaku, as nuk kisha lexuar gjë nga krijimtaria e tij poetike.
Do të ishte një ftesë nga Profesor Kadri Zeqiri që unë të gjurmoja, të
grumbulloja e të analizoja lëndën krijuese nga thesari i tij i çmuar. Kam
lexuar me dhjetëra e dhjetëra poezi nga ky Poet që më pushtoi të gjithin.
Hyrje
Qëllimi i këtij hulumtimi është të argumentoj
mbi elementët estetikë në poezinë e M.Isakut si dhe të tregoj mbi personazhet
dhe veçantitë e tyre në lidhje me rrëfenjën poetike si një vizion ndryshe, për
ta sjellë botën nën këndvështrimin e tij unik.
Është e natyrshme të kesh dëshirë dhe kureshtje
të hedhësh mendime në thellësinë e horizontit, me pikësynimin e mirë për të
gjurmuar shtegtimin e një poeti si Murat Isaku. Arti dhe letërsia janë “frymë”,
janë materie e jetës. Asgjë nuk është e vlerësuar përjetësisht. Po citoj:
”Veprat e gjenive janë vizion për të ndryshuar botën.”
Kushdo krijues (poet), i lindur në kohë të
caktuara (në shekuj e vite), mundohet të përqafojë, të gjejë, të modelojë (të
jetë novator), të qëmtojë dhe të rikonceptojë ndryshe krijimtarinë vetjake.
Me ndihmën, mundësinë dhe të drejtën që i jep
në pafundësi “demokracia e fjalëve”, për të ndërtuar, shtjelluar dhe përdorur të
gjitha ato forma të mendimit poetik, i japin vlera të qenësishme e të veçanta
në raport me krijues të tjerë në poezi.
“Poeti, para së gjithash, është “i dëgjimit
muzikor”. Nuk mund të ketë vargje pa muzikë, një vargu nuk mund t’i mungojë
ritmi...” , thotë i madhi Jorge Luis Borges në Parathënien e “Dorëshkrimi i
Brodit”, prej nga na lind e drejta të gjykojmë gjithçka që thotë Borges, është
rezultat i kombinimit, vendosjes së fjalëve në vargëzim, nga ku ndihet
muzikaliteti i vargut dhe ritmi, aq shumë i domosdoshëm në çdo krijim poetik.
Poeti M. ISAKU, “Një sy që shikon larg”
Si rrjedhojë i mendimit tim hulumtues, po i
drejtohem drejtpërdrejti krijimtarisë jetësore të Poetit Murat Isaku.
Krijimtaria e tij është jeta e një artisti të zhytur në materien e realitetit,
në kërkim të një jete tjetër. “I qetë, ai kërkon një copë vend në trupin e
vet”.
Si krijues ai përdor shumë mirë gjuhën
artistike dhe fjalën si përgjegjësi e intelektit të tij dhe...“... e mbush
dhomën me ëndrrat e vetmisë së vet/duke u derdhur n’dritare si rrez’ e hënës
mbi kep”...Po pse ky “Sy” vështron, vëzhgon larg? Mos vallë nga që pasqyron
fytyrën e jetës dhe të kohës? Apo nga që i tregon rrëfimet poetike me ritëm të
shpejt për t’u futur në sekretet e procesit krijues? Të gjitha këto “pse” i
gjejmë në poezinë e autorit, duke zgjuar kështu, ëndrrën e “metaforave” të tij!
“Gjithë
natën nuk më fteken emrat e sendeve
gjumi
s’më zë në asnjë krah
sikur
brenda shpirtit tim
të
lëshojnë rrënjë shkurret e egra”.
“–
njësoj si oxhaku me tym
hesht
me pleqërinë në krahë
duke
fshirë me dorë avullin në xham
e
duke i pëshpëritur atij: ”lamtumirë, or mik”.
Mjetet stilistike në poezitë e M.Isakut,
këndojnë me cicërima zogjsh. Lënda poetike e tij ka ngjyrim trëndafilash,
tringëllimë zilkash, freski burimesh, heshtje nate dhe vrapim agimesh, gjithçka
për të qënë vërtetë si një “libër”, me hapësira pa limite dhe vizion të pafund
imagjinate dhe përfytyrimesh.
Po mundohem ta përshkruaj vrapin poetik të
autorit me disa vargje të qëmtuara, që të marra së bashku na japin anatominë
dhe ADN e këtij poeti:
“se dua jetën që merr frymë me një fjalë…
-
Tash kur po rigonte ky shi i rrafshët
dhe
ripërvëlohej në buzët e tij
me
fulltaka të pëlcitura si guaskat e detit,
me
një gur në zemër
vetëm
falje kërkonte pse s’mori një kokërr kripë
në
sofrën tuaj.
-Si
një dru stufe-pa biografi...
- si
drunj shelgjesh në varg buzë përroit të gjatë.”
“Sikur
e mbush dhomën me ëndrrat e vetmisë së vet
duke
u derdhur n’dritare si rrez’ e hënës mbi kep.
Arratisur
është nëpër shi ku frika n’palcë e vret
ndaj
jetën e kërkon n’dritare ku rrufeja e shkrep.”
Estetikisht, Poeti MURAT ISAKU- “NJË LIBËR ne
vetvete”
Isaku prezantohet me lexuesin shumë “fin” dhe i
entuziazmuar me krijimet e tij dinjitoze, ai gjendet, ekziston edhe atje ku nuk
jam unë. Them me bindje se unë e prek atë “krahë kënge”! Marr frymë dhe unë “pa
zë” dhe e dua ta ruaj “zjarrin e lashtë” si vetë M. Isaku!
Po citoj disa vargje, që i kam shumë për zemër:
“I
kërkoj ata sy kudo – ashtu siç kanë qenë,
që pa
zë mirrnin frymë – flitnin pa zë…”
“Sikur
m’erdh n’çast se ma vodh zjarrin e
lashtë
në ballë,
mbeta
pa kohë lulesh ëndje, pa qumësht nëne në
barkun
tim…
E
pyeta – tash kur pleqëria po m’merr nëpër këmbë
si e
marrë,
më
thuaj vetëm ç’kujtim ruan jeta në gjuhën e vet!?”
Në korrelacion, në bashkërendim të
materializuar nga vargjet, dëshiroj të flas me gjuhën e tyre poetike.
Frazeologjia, si shprehje e ndryshimeve në përmbajtjen e poezisë të poetit M.
Isaku, ngjizet dhe shkon tek lexuesi si zbulim i angazhuar për identifikimin e
vlerave.
Për konkretizim, po i drejtohem
drejtpërsëdrejti disa poezive të tija, si “Flutura
në Dhomë”, “Oxhaku para Dritares”, “Qortimi i Vetes”, “Pjeshka e Rrugës Sime” dhe
“Plaku Afër Zotit” të cilat veçohen
për faktin e rëndësishëm se aty kulmojnë tekstet poetike, që sjellin
këndvështrime të pafundme kuptimore, përgjatë leximit dhe interpretimit në kohë
të ndryshme nëpërmjet fjalës së stisur dhe përfytyrimit që merr brenda vargut
poetik. Është teksti poetik me të gjitha elementët që e formojnë atë, me
efekte, dritësi, mendim e fantazi... E thënë më thjeshtë, mjeshtëria e një
krijuesi duket, bie në sy, vlerësohet se si e përzgjedh fjalën e bukur në
raport me elementët e tjerë filologjikë.
Poeti M. ISAKU mjeshtër i fjalës së bukur
Shqipe!
E ftoj veten dhe të tjerë miq, për një
vëmendje, për një vështrim më të thelluar ndaj veprës poetike të M. Isakut.
Aty, në çdo kohë do të ndjeni, do përqafoheni me artin e fjalës së bukur, të
mendimit estetik dhe do të prekeni nga ndjesi të shumta kur e lexoni poezinë e
tij. Një nga ato ndjesi jeton dhe pasqyrohet tek ”Trishtimi”. Në poezinë “Plaku
afër Zotit” vërehet se ai, e ka thyer monotoninë e formës dhe të ideve, si
diçka të natyrshme, “një materie” e tillë është vërtetë një risi në poezinë e
tij.
“Mirëpo,
unë kisha vdekur ditën e enjte në kafene
me
një “ndjesë pastë” ndër buzë të bujarëve.
mandej
kishte ardhur shiu i dytë.
Vetëm
tash e di.”
Pikërisht kjo lloj krijimtarie poetike përbën pasurinë
gjuhësore te tij. Përdorimi i një gjuhe tejet të pasur e të lëmuar, si një
proces i pandërprerë në mënyrën e të shprehurit të ndjesive në tërë poezinë e
tij vjen pa bujë, thjesht me shqipen e pasur si morfologjikisht edhe
semantikisht, sjell tek ne jete, gezim, halle, deshperim, dashuri, paqe etj.,
duke e quajtur atë një poet të madh me botën e ndjenjës së poetikës së tij.
Sipas gjuhëtarit Lakoff (1971), “gjuha na
përdor po aq sa ne e përdorim atë. Ashtu si zgjedhjet tona të shprehjes,
udhëhiqen nga mendimet që ne duam të shprehim, në të njëjtën formë, ajo çka ne
ndjejmë në botën reale, udhëheq mënyrën sesi ne shprehemi rreth saj.” Kjo e
vërtetë gjendet dukshëm në ligjërimin poetik të M.Isakut:
“Dhe
dridhem e dridhem pse jam kaq i marrë.
or
njerëz,
pyetni
në çeli lule pjeshka e lalë Sulës
t’u
marrë erë luleve,
atëherë
ndoshta bëj një sy gjumë.”
“Personazhet” poetikë në poezitë e Murat Isakut
Poezia e Murat Isakut krijon hapësira të
larmishme për të parathënë se si “Personazhet” i vë në shërbim të vlerave të
veçanta estetike dhe u krijon “Shtëpinë e së bukurës”. Kur flitet për
personazhet theksi vihet në kuptimin grek të etimologjisë, tek roli. Meqë termi
personazh është barazuar shpesh me pasqyrimin e njeriut dhe të veprimeve të tij
në vepër, shumë studiues propozojnë terma të tillë si veprues, aktorë që kanë,
sipas tyre, një shtrirje semantike më të gjerë, sepse lejojnë që krahas njeriut
të konsiderohen si personazhe sendet, idetë, qeniet mitologjike, krijesat
fantastike dhe ato fantazmagoriket. Më konkretisht, mbartës i veprimit në një
vepër artistike mund të jenë sende ose konvencione, simbole e ide!
“Në Kritikën letrare është pak a shumë e
vështirë t’i përcaktosh në mënyrë ideale vlerat e një poeti, për shkak të
natyrës së saj të gjerë dhe të pranisë së subjektivizmit në të.”
Ndokush dhe mund të më qortojë, për një
zgjedhje të tillë estetike që kam bërë, duke i vetëquajtur “personazhe” të
poezisë së poetit Murat Isaku, disa trajta në lëndën e vargëzimit për të
pasqyruar fytyrën poetike të poezisë. Korrelacioni objektiv i poezisë, i
ilustruar me shembuj të shumta nga krijimtaria poetike, është vërtet me shumë
interes, pasi konkretizohet me detaje të veçanta, që meritojnë vëmendje dhe një
analizë të hollësishme.
Nën dritën e psikanalizës, poezia e poetit
Isaku, meriton vëmendje bashkëkohore. Të tillë elementë janë ata, që
konfigurojnë karakteret e “ Personazheve” brenda faktorit “KOHË”. Përgjatë
udhës poetike të autorit ndeshemi me shumë “personazhe”, të cilët janë të
përveçëm, kanë ngjyrime dhe kontekstin e tyre të papërsëritshëm. Këta
“personazhe” janë mishërim i botës shpirtërore të ngërthyer pazgjidhshmërisht
me “realitetin”, me atë realitet jo fotografik dhe aspak mediokër.
Ato janë prej “qelqi-kristal”, plot ylber
dritash nga e gjithë bota e stinëve. Ato janë: “drunj shelgjesh”, “sy që flasin
pa zë”, “dritarja e tij që hedh vështrimin larg”, “fletët e bardha që kërkon
t’i shikojë në ëndërr”, “njeriu pa biografi”, “ një dru stufe”, “flutura në
dhomë”, “qortimi i vetes”, “pjeshka e rrugës sime”, apo “plaku afër Zotit”.
Të gjithë të vërtetë, brenda shprehjes se
vetvetes dhe imagjinues si të tillë, brenda mendjes së autori. Ndërlidhja dhe
domethënia e kohës me qeniet njerëzore, përbën një qasje të veçantë, si
“Personazhe” hipotetike në poezinë e Isakut. Kjo referencë do patjetër një
vëzhgim më të thellë estetik dhe analitik për ta sjellë poezinë e këtij autori
me një trajtesë dinjitoze të studiuar thellësisht. Po risjell në kujtesë disa
vargje, që përbëjnë shkak-pasojat e raporteve midis kohës dhe qenieve, ato qe
unë i quajta pa hezitim “personazhet e Isakut”:
“Ajo
rrahu krahët me katër strofa si në poezi,
kuptova
atë botë se të dytë kishim një fat nëpër shi…”
“Tash
dritarja ime hedh vështrimin larg e larg…
Sheshi
i qytetit është bërë më i madh
ku të
rinjtë puthen e ndrydhen më këmbë…”
Të gjithë këto “personazhe” bashkë dhe veç e
veç përbëjnë një simfoni të artë poetike. Ato materializohen në zogj, flutura,
drunj, gjethe, dritare, shesh i bërë i madh, ku lexuesi dhe poeti së bashku
mundohen të pikturojnë tablonë e pafundme të jetës, ku krijohen lidhjet
Poet-Lexues, duke hapur mundësi novatore komunikimi, ku askush nuk ka nevojë të
trokasë në muret që fjala ngre...këto mure nuk ekzistojnë. Poezia e M.Isakut di
të komunikojë e të depërtojë...
Uni im, duke i personalizuar “personazhet” si
lexues, e ndjen për detyrë të ndalet, të përqendrohet tek çdo fjalë, togfjalësh
dhe t’i japë përparësi çdo njësie fonetike, fjalëve të figurshme dhe mendimeve
shumë kuptimore, për t’i shijuar ato, me plot ndjesi dhe emocione. Çdo
“personazh” ka thelbin e vet nga ku përçohen mesazhet e tyre të fuqishme, një
lloj “thelbi” ky, që është veçse vetvetja. Dhe natyrshëm, këto mesazhe përbejnë
“thelbin” i krijimtarisë poetike të tij.
Gjithçka që shpreha më lart, nuk besoj se
përbënë “përkthimin e heshtjes” së veprës së këtij poeti, pasi vepra letrare e
Poetit M. Iasku ka vite që ka një vend nderi në poezinë Shqipe. Nga ç’ka mësova
përgjatë udhëtimit tim për të hulumtuar nëpër krijimtarinë poetike të këtij
poeti, dua të them me bindje se “poezia e tij shpjegohet me vetveten”...
Fransis Ponge u tha shkrimtarëve të mëdhenj: “Unë ju njoh juve një vend brenda
vetes. Kaq. Më mjafton të mos jem tjetër, veç vetvetja”.
Vargje si këto që po citoj më poshtë janë
vetvetja, jane realiteti i botes se autorit. Ai nuk i ngjan krijuesve të tjerë
dhe as i ndikuar nga ndonjë poet tjetër, ai vjen “vetvetja”:
“Dritarja
kullon – unë shfletoj një libër –
i
qetë kur ajo kërkon një copë vend për trupin e vet.
Sikur
m’erdh n’çast se ma vodh zjarrin e
lashtë
në ballë,
mbeta
pa kohë lulesh ëndje, pa qumësht nëne barkun tim…”
Po e mbyll hulumtimin tim modest me një thënie
të Prof. V. Memishaj se,‘’metafora e abstraktimi kuptimor marrin përmasa të
reja, gjuha shpërfaq mundësitë e veta dhe intelektualizohet dhe kur burimi i
njësive frazeologjike është i drejtëpërdrejtë nga gurra popullore’’ siç e
shohim dendur në poezitë e Isakut.
Disa konsiderata si vlera poetike të autorit
Fraza poetike vjen e pjekur dhe e arrirë
nëpërmjet vargut të rregullt ose të lirë. Komunikimi është i thellë, i plotë,
emocionues dhe i shëndetshëm poetikisht! Interpretimi i vargut ka brenda
figurshmërinë e në shumicën e tyre metaforën nga ku varet konteksti i brendshëm
dhe faktorët kohorë e kulturorë.
Në poezinë e Isakut ritmi dhe muzikaliteti i
frazës vjen natyrshëm me forcën shprehëse të kuptimit apo të nënkuptimit nga
interpretimi që mund t’i bëhet.“Fantazia” poetike e këtij poeti tenton të kap
majat estetike. Të gjithë “ Personazhet” e poezive të Isakut pasqyrojnë natyrën
komplekse të marrëdhënieve të veprës letrare.
Ato janë me shenja dalluese në ngjyrë dhe në
tingëllimë si edhe në trajtë e në peshë nga njëri-tjetri!
Ato i bashkon vetëm fati i tyre që u krijuan
nga një dorë mjeshtërore.
Athinë, Tetor 2015
``````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````````
No comments:
Post a Comment