Mitrovica është një ndër qytetet më të rëndësishme
në Kosovë, por edhe në gjithë Gadishullin Ilirik e më gjerë. Ky qytet
i lashtë iliro-shqiptar shtrihet në fushën e ulët të lumenjve: Ibër, Sitnicë
dhe Lushtë dhe në gjithë shpatet e kodrave që e rrethojnë atë. Trojet e
rrethinës së Mitrovicës kanë një pozitë të rëndësishme, për komunukacionin
transitor, ajo ndodhet në lartësinë 508–510 m. mbi nivelin e detit.
Qyteti i Mitrovicës është një nga
vendbanimet më të vjetra të njohura në Kosovë, ajo është përmendur për herë të
parë në dokumente të shkruara gjatë Mesjetës ku emri “Kosovska Mitrovica” vjen
nga shekulli i 14-të, por ka edhe disa legjenda të tjera mbi origjinën e emrit
të saj më të lashtë.
Duhet theksuar se para së gjithash, për vet
pozicionin e saj gjeokrafik e strategjik vendosur ky qytet në mes dy lumenjve
të rëndësishëm, Ibrit e Sitnicës, ka bërë që territori i Mitrovicës të
popullohet qysh në parahistori. Albaniku -Mali i bardhë i argjendtë’ (Monte
Argentarum), i pasur me argjend e plumb prej kohës antike deri në Mesjetë,
pastaj Trepça si
vendburim i madh i plumbit, klima e përshtatshme, kushtet e mira për t’u marrë
me bujqësi, blegtori, tregti etj., kanë ndikuar në rritjen e popullsisë në këtë
mjedis.
Kanë qenë blegtoria, bujqësia, gjuetia e më pas
edhe xehetaria në fillim e zhvilluar në masë modeste për t’u bërë më vonë një
ndër shkaqet kryesore të depërtimit romak dhe pushtuesve sllavë, osmanë etj, në
këto anë. Kjo trevë, sikurse pjesët e tjera të Gadishullit Ilirik, në
lashtësi ka qenë e banuar krejtësisht me banorë ilirë, përkatësisht fisin Dardan.
Në territorin e sotëm të trevës së Mitrovicës janë
zbuluar disa gjurmë ndërtesash, si ai i nekropolit ilir, statuja të ndryshme
prej balte e prej plumbi, një sarkofag, figura e (Muzës së vallëzimit) etj. Në
shek. I të e.r. Iliria u gjend nën sundimin romak.
Pra jeta ekonomike në Dardani edhe në trevën
e Mitrovicës ka qenë kryesisht e mbështetur në radhë të parë në
bujqësi, dhe jo rastësisht ky qytet quhej “Demetrius” menduar kjo për nder
të «shën» Demetriut të Selanikut.
Tashmë e njohur e konfirmuar edhe nga historianë
gjuhëtarë të huaj europiane etj., se “Dhemetra” ishte dhe është
perëndesha e “Dheut Amë”, [(Δῆ
μήτερ = Γῆ
μήτηρ), è la Madre terra]
– kjo e gjendur edhe tek shkrimet e lashta kretane të linearit A shkruar
qartë pastër ashtu si ende në gjuhën shqipe: Dâ ma te = Ma-t, Mësa; a mësa –
“Ama-ta e Dheut“, ashtu siç themi numri i “amzës”, apo dhe vendburimi i
një rrjedhë lumi, prroi, burimi, etj. Atje ku lind, burron nga Dheu ky ujë quhet
“amë”, por jo vetëm kaq, kemi; gjuha “amtare’, dhe amësia:
AMËSI f. = Të qenët nënë; njohja si nënë e
dikujt; e drejta e nënës. Njohja e amësisë. Përcaktimi i amësisë.
2.
zyrt. Emri i nënës në dokumentet zyrtare të një njeriu. Shtylla e amësisë.
3. Gjendja e gruas si nënë; ndjenja e nënës. Ndjenja e amësisë. Detyrat e amësisë.
3. Gjendja e gruas si nënë; ndjenja e nënës. Ndjenja e amësisë. Detyrat e amësisë.
Në
fjalorin e gjuhës shqipe ende kemi shembuj të tjerë si:
MATKË f.
MATKË f.
Ama e
bletës, mbretëresha, parëza. Matkë e re (e vjetër).
Matka e shtëpisë. Gratë mblidheshin në matkë.
5. fig. bised. Grua me përvojë që ka përgjegjësinë kryesore në punët e shtëpisë, amvisë e mirë që qeveris shtëpinë. Etj.
Matka e shtëpisë. Gratë mblidheshin në matkë.
5. fig. bised. Grua me përvojë që ka përgjegjësinë kryesore në punët e shtëpisë, amvisë e mirë që qeveris shtëpinë. Etj.
{Fjala Mat-kë duket qartë se është një shkurtesë e fjalës shqipe *am, 'ama-t' të numrit shumës e cila sjell në numrin njëjes: Amat > Mate, [Mat-kë]}.
Në fjalorin e gjuhës shqipe ende sot Dheu quhet Dhe prej nga ku kemi:
Dhe+ma-te = Dhemetra” – fiks
ashtu gjendur shkruar në mbishkrimet e linearit, A – kretane Dâ- ma- te
Kur ky qytet erdhi nën sundimin otoman, u riemërua
sërish “Mitrovica” – këtu ndalemi, theksoj se gjithë emrat vendbanimesh,
toponime dhe emërtime të tjera të çfardo lloji ato, shumica e tyre vetëm
përshtateshin në gjuhën e pushtuesit, ndaj shpesh herë gabohemi kur themi, kjo
fjalë apo ky emërtim është turke, sllave, greke, latine, etj.
Dhe kjo në
shumicën e rasteve, pa e analizuar fjalën fare, kuptimin e saj apo prej nga
buron kjo fjalë e huazuar – quajtur.
Vërejmë se emri “Mitro-vicë” ka vetëm prapashtesën
e saj sllave e njohur “viç-ë“ dhe jo turke shtuar emrit të saj pastër shqip:
“Mitro + vic” një shkurtim ky i emrit “Dhemetera–perëndesha e Dheut amë”.
Pra emri 'Mitrovicë' i përket kësaj perëndeshe e cila flet krejtësisht pastër shqip.
Sipas regjistrimit të vitit 2011, në Mitrovicë jetojnë 84,235 banorë,
71,909 prej të cilëve në komunën jugore dhe
12,326 në Mitrovicën e Veriut.
No comments:
Post a Comment