“Scavenger hunt” ose problemi i fëmijëve në Diasporë për të gjetur fjalën shqip

Rona është një fëmijë e lindur dhe e rritur në Kanada. Ajo e kishte pyetur një ditë të atin se si përkthehej “Scavenger Hunt” në gjuhën shqipe. Ai ishte menduar dhe ndjente se sfida e Ronës ishte pjesë e asaj pune që ai bënte shpesh, ti kthente fjalorit të gjuhës shqipe fjalët që ishin përdorur në anglisht e pse jo ti bënte ato pjesë të fondit të shqipes. Ndodh që një pyetje fëmije të të gjunjëzojë duke ngritur supet me një; -S’e di! Por Burim Bardhari nuk ishte dorëzuar.

Loja e njohur si ‘Gjuetia e rrëmuesit,’ e kishte nxitur atë të kërkonte ndihmë për fjalësajim siç e quan aktin e përkthimit ai, fllimisht duke u nisur nga rrënja me ‘rrëmoj ’ por ku çuditërisht fjala rrëmim nuk ndodhej fare në fjalorin e gjuhës së sotme shqip-shqip. Fjalorët e gjuhës shqipe duket se e kanë të vështire për shkak të ligjësisë gjuhësore, etimologjisë etj të zgjerojnë fondin e tyre me fjalë të reja ndërkohë që barbarizmat dhe fjalët e huaja shartohen me aq shpejtësi mjafton ti shtojmë bishtin ‘- izëm.’

Burim Bardhari i cili edhe emrin e tij ia ka përshtatur ujrave të lumit nga vendi i tij i amës Tetova ku Vardari sipas tij është Bardhar (ilirisht) uron dhe dëshiron që shqipja jonë e stërlashtë të mbijetojë në këtë mijëvjeçar duke rishpikur recetën, e përjetësisë po ashtu si besa e virtyteve tona.

E teksa po mundohej të gjejë fjalën e duhur jo vetëm për Ronën por edhe për fjalorin e vjetëruar të shqipes e cila duhet të evoluojë me ritmet e kohës ai shpalos edhe një merak brezash se si gjuha mbijeton në kushtet e rrezikut të asimilimit. Shpërfillja e mundësive të rimishërimit të disa fjalëve të vjetra ose dialektore e ndërkohë ka një gatishmëri për huazim sepse kjo apo ajo fjale gjendet së paku në fjalor të huaj është realitet kërcënues.

Kur mëson anglishten thuhet se njeriu aq sa e njeh gjuhen amtare po aq mund ta njohë edhe gjuhen e huaj, ndërkohë që kjo e vërtete është e dykahshme, thotë ai; sa e mëson gjuhen e huaj barazisht mund të pasurohet edhe gjuha jote amtare.

E vërteta e këndshme se gjuha shqipe qëndron në trungun e pemës se gjuhëve indo-evropiane dhe kjo lashtësi jo rastësisht është reklama me e bukur që mund t’i behet gjuhës shqipe mu përbri gjuhëve më të njohura në bote na shpie te fakti se pse mjerisht gjuha shqipe nuk e gëzon të njëjtin luks të qenit brenda kornizave të zhvillimit ekonomik, shkencor e teknologjik që të ushtronte trysni mbi shpikjen e fjalëve të reja, shartimeve të natyrshme përveç rasteve ku është e pamundshme të mos bëhen përkthime përtacore vetëm të dallimi intelektual ose snob, si dikur latinishtja mbi anglishten.

Nga frymëzimi i lashtësisë ka shumë të ngjarë se kjo gjuhe që lindi njëhere me siguri mund edhe të rilindë, rifreskohet, sepse gjuha shqipe nuk është vetëm mjet bisedimi e kuvendimi ose siç thuhet letrarisht gjuha e komunikimi, por është edhe tapia jonë jo vetëm virtuale por edhe historike sepse është edhe mburoja e shenjtë që na mbron nga shpronësimi. Pra nuk është ndonjë kompleks i superioritetit por ka të beje me zgjim e zgjuarsi që të ruajmë të drejtën legjitime të trashëgimit të pronave të të pareve.

Rrjedhimisht jo kot frankofonët e Kebekut kanadez këmbëngulin që gjuha e tyre të ruhet me ligj sepse ata janë trashëgimtaret dhe ligjërisht pronaret e provincës përkatëse.

Burim Bardhari mendon se çdo akt leximi në gjuhë të huaj mund të nxisë guximin e tij të përkthimit të lire ose “shpikjes ” siç e quan ai të disa fjalëve të reja që nuk janë të egërta por u duhen kohe që të mishërohen me shqipërim në mënyrë që të stërvitet veshi dhe gjuha.

Dhe ai liston disa të cilat po i paraqes në mënyrë të kufizuar sepse shumë shpejt ato mund të jenë pjesë e një fjalorthi më të ri të gjuhës shqipe .

Ja radhitja e tij (lists) e fjalësajimeve të reja ose përkthimeve

·        checks and balances – mbikqyrje e barazim

·        Sibling – një fjalë që i mundon shumë fëmijët mërgimtar sepse nuk dine si ti quajnë përmbledhtas vëllezërit dhe motrat

·        Sibling -bashkëbijës

·        Sirena besoj se mund të përkthehet natyrshëm si ujzana 

·        Mutacion -tjetërsim,

·        Spacecraft – Lundër Hapësinore.

·        Neutron Star – Yll Neutronesh (i ndertuar nga neutronet)

·        Solar Sail – Veladiellse, veli qe shtyhet nga fuqia e rrezatimit diellor?

·        Frekuence – Dëndësishmeri

·        Vibration – Dridhshmeri 

·        Foton – Dritonth

·        Tardigrade – Gicthi kenetor

·        Bottleneck – Gryke-ngushtim ose gryke-ngushtimthi

·        Ripple effect – Efekt valëvites,

NgaMarjana Bulku

18:00 | 22/05/2020