Lahuta – Etimologji

 

Lahuta përbëhet nga një kasë druri në trajtë vezake, të zgavruar përbrenda. Kjo zgavër e ‘hutit – si kuti’ mbulohet me lëkurë të regjur ose çapër, siç e quajnë në Malësinë e Madhe.
E gjithë lahuta përbëhet nga një dru njëcopësh, prej panje, gështenje, krekëza, lisi ose arra, e të tjerë lloje drurësh që zgavrohen lehtë, në formën e gjysëm hënës të lakuar në trajtë hënëze e cila quhet agrec (Krujë), budat (Tropojë), ras (malësi e Madhe), drocak (Dukagjin).

Çapra e suprinës përbëhet nga lëkura e regjur e dhisë ose nga plëndësi i bagëtive i vendosur nga ana e lëmuar e sipërme. Çelësi punohet nga dru i fortë. Harku (argeci) përbëhet zakonisht nga thupra e thanës, arrës, etj. Fijet e tij përbëhen nga bishti i kalit të zi, 30 fijet përdridhen dhe vendosen nga njëra anë e harkut në anën tjetër duke krijuar tension dhe duke e harkuar thuprën e harkut. Qimet e harkut lyhen me rrëshirë pishe të egër.

Cilësia e tingullit dhe kumbimit të këtij instrumenti nuk përcaktohet nga lloji dhe cilësia e drurit por më shumë nga cilësia e lëkurës dhe përpunimit të saj, përpunimi i qimeve të harkut etj. Bishti i lahutës që është vazhdimi i kasës, nuk ka tastierë të ndarë dhe mbaron me një kokë dhie të skalitur, Teknika e gdhendjes së figurave të shumta të cilat realizohen me forcë shprehesë praqesin shumë simbole të kulturave të lashta të para edhe në fusha të tjera të jetës, në objekte të ndryshme, në ndërtime etj

Tingulli prodhohet duke përshkuar me hark bishtin e lahutës, ndërsa akordet ndërrohen duke prekur bishtin me gishtat e dorës tjetër.
Etimologjia e fjalës “lahutë” mbetet e paqartë në krejt gjuhët e lashta si tek ajo greke, latine, proto gjermane etj.

Lahuta, mbetet si pjesë e pandarë e eposit të kreshnikëve, ajo është një instrument muzikor, vepër arti arkaik tradicional popullor që mbart subjekte mitike të panteonit më të lashtë iliro-shqiptar.

Në gjuhën shqipe dhe vetëm tek ajo kemi një vegël tjetër muzikore të quajtur Ut (i bije Utit) – pra kemi Ut dhe ‘la ut’ > Lahuta vegël muzikore e cila lëshon tinguj të larta vajtuese, “lutëse” njëjtë si Huta e maleve një lloj bufi, me kokë të madhe e të rrumbullakët, me sqep të shkurtër e të kthyer si të shqipes, që rron nëpër pyje dhe këndon natën sikur vajton. Zog huti. Kënga e hutit.

Kjo është ‘La + (h)Uta’ vegël muzikore njëjtë si ‘Uta’ dhe tinguj të hollë vajtues, si Huta, tinguj lotues, lundrues, lutëse – lavdëruese melodi.

Ndërkohë në gjuhën shqipe kemi fjalën: UTOPI f.
1. Përfytyrim ideal i shoqërisë njerëzore ose i një rendi shoqëror të përsosur pa shfrytëzim dhe pa luftë klasash; ëndërrim i parealizueshëm, ëndërr, fantazi.
2. let. Vepër në të cilën shkrimtari paraqet si diçka të vërtetë një ëndërr ose një përfytyrim për një vend me rend shoqëror ideal.

Sërish kemi një lidhje të kësaj fjale ‘utopi’ me melodinë, e krijuar prej ‘utit > Lahutit thurjen e tyre me fantazi nga lahutari, endërrim, duke ‘luajtur’ me ‘lodrën’ e vet, e duke ju lutur e thurur lavde ‘Atit – Zot’ 

Tek gjuha shqipe kemi pikërisht ketë sinonim ‘lodër’ => Vegël muzikore dhe prej tyre duke luajtur me to fitojmë Melodi, tinguj nga më të ndryshmet zanore, është fjala shqipe ‘Me + lod’, me lojt, me lut, me lahute = Melodi, me lodër, lodra vegla muzikore, (da u la), Daulle, etj. Melōidia; Melodi. (Luaj një pjesë muzikore)

Dhe më tej prej fjalës sonë shqipe Lahuta e lidhur ngushtësisht me emërtimet e lashta prej shqipes ‘Ut- vegël muzikore’ dhe ‘Huta – zog vajtues (buf)’ kemi një emërtim tjeter të njohur vegël -loder- muzikore e pikërisht ‘Flautin’ Tek kjo fjalë tek ky emërtim mjafton të largojmë shkronjën fillestare te saj (f) dhe kemi aty fjalën ‘Laut + F => F’laut’, kjo ndodh edhe për një arsye tjetër sepse Flauti ështe një vegël frymore me katërmbëdhjetë vrima por që në kryë të saj aty ku vendosen buzët ajo vjen e mprehte e mbyllur e hollë ‘fletë’ ndaj dhe quhet “f’laut”

Së fundi duhet theksuar se vet forma ‘kutia < kuti < uti’ i Lahutës është e tillë e rrumbulltë e përngjashme me formën e zogut të natës Hutës – simbol i Hënës zonjës ‘Ate’ (la ate, La ōtë, La utë, Lahutë).

Tek fjalët e lashta (palaeolexicon) gjejmë *κυτος; kut-os lidhur me IE *-kHu-ti- => Kuti e rrumbullt mbështjellëse, fryrje

Aleksander Hasanas
(Mili Butka)

Ref. http://www.fjalori.shkenca.org/
Leiden Indo-European
Etymological Dictionary Series