CARIA - Popujt e Azisë së Vogël - Shqipja gjuha e tyre.

Gjuha Cariane pa frikë mund të përdorim frazën - "Barbarians" gjuhë barbare pra, e fshehur kjo maskuar nga një maskim grek - për ti dhënë një përshkrim të shpejtë kombit të vet si të lashtë dhe të njohur si Carians.

Kjo edhe për një arsye tjetër: A dini se shumë njerëz të famshëm ishin në fakt me origjinë Cariane? "Babai i historisë", Herodoti ishte gjysma Carian nga ana e etërve të tij, që quhej Lyxes ose Lỳkse në vendlindjen Carian. Cleoboulos e filozof, një nga shtatë mendimtarë të Greqisë quajtur, ishte një Carian nga qyteti i Lindos, prej të cilit kemi  një nga thëniet më të mençura dhe më klasike ndonjëherë; "Moderation is the best thing" një frazë që u bë si një paraprijëse e kulturës greke.

Thales Miletian, një nga filozofët më të mëdhenjë dhe me shumë të drejtë  i quajtur "babai i shkencës", ishte gjithashtu Carian. 

Jemi të njohur  gjithashtu me 'Mausolos', dhoma varrimi i të cilit "mauzole", u bë një nga shtatë mrekullitë e botës. Personi më i pasur në historinë e njerëzimit dhe Mbret e Lidias, Pasanik, ishte gjysma Carian. Kjo do të thotë së fundi, se Carians ishin shumë më tepër të famshëm, por të njohur relativisht dobët.

Origjina e Carians

Edhe pse Carians përmenden shpesh në literaturën e lashtë, pjesa më e gjerë rreth tyre mbeti një mister. Deri në vitet 80, kur shkrimi Carian ishte deshifruar më në fund, deri atëhere nuk dihej asgjë në lidhje me natyrën e gjuhës së tyre. Ajo që ne e dimë tani, është se gjuha Cariane i përkiste grupit Luwic e gjuhëve Anatole indo-europiane së bashku me Lycian.

Megjithatë, shumica e autorëve të lashtë e vendosin popullin e lashtë Carian fillimisht në tokat e së sotmes Greqi.

Në kërkim të para-historisë së tyre, do të ishte, edhe një herë, e mençur të besonim Herodotin, i cili ishte gjysmë-Carian nga gjaku. Ai raporton në lidhje me Kretën, ku Carians banonin në ishujt e Egjeut dhe janë subjekte ndaj "Minoan" Mbretit Minos. Ata nuk paguajnë asnjë haraç, gjatë  të furnizimit të Kretës me anije dhe detarëve kur ishte e nevojshme.

Nga fushatat e tyre me Minos, ata u bënë të njohur si mercenarë dhe në fakt emri "Carian" u bë pothuajse sinonim me "mercenar". Në këtë pikë të kohës, Carians janë të njohur si Leleges, një emër i cili ka qenë shumë konfuz për historianët. Në fakt, Leleges janë një grup njerëzish që Possedojnë në disa llogari si Carians dhe në llogari të tjera, si një komb i veçantë, që lidhen ngushtë me Carians. 

Me paraprakisht Jon dhe Dorian në ishujt, të Carians përfundojnë në kontinent, Epir. Në anën tjetër, sipas Herodotit, Carians i paraqesin si vendasit e Caria. Ata thanë se Lydos dhe Mysos, etërit e Lydian dhe kombit Mysian respektivisht, ishin vëllezërit e tyre “Car” atit themelues.

Herodoti beson megjithatë, se vendasit e Caria, ishin Kaunian, një komb që miratoi gjuhën Cariane (ose Carian miratoi Kaunian).  Kaunianët në nga ana e tyre kanë pohuar se kanë ardhur nga Kreta.

Shembuj gjuhësor.

Më poshtë ju do të gjeni disa fjalë Cariane dhe lidhjen e tyre me gjuhët e tjera indo-evropiane.

Vini re gjuhën shqipe  e njëjtë fiks me ate Cariane.

Thuhet se Jonianët e parë që u vendosën në Caria nuk shpunë gra me vete, por janë martuar me gratë Carian lokale. Kjo do të thotë se popullatat e bregdetit Carian ishin fillimisht të përziera dhe valët e mëvonshme të grekëve duhet të kenë shkaktuar një helenizim të hershëm i 6 popullatave Cariane.

Pak a shumë, Carians duhet të kenë qenë ekzistues si komb brenda një kombi dhe erdhi në një formë simbiozë me grekët.  

Tani, nëse shkrimtarët grekë ishin me të vërtetë të drejtë në lidhje me migrimin e Carians në brigjet e Azisë së Vogël,  dyhet thënë kur ndodhi kjo?

Në anën tjetër të Egjeut gjendet përgjigjia. Vendi i Karkisa siç quhet në të dhënat e Hethit mund të jetë Caria i shekullit të 14 pes. Duke pasur parasysh etnonimin Carian "Krk" dhe "Krka" e përdorur nga fenikasit dhe ajo persiane, përkatësisht, atëherë do të thotë, Karkisa qenë Caria nga vende të larta.

Carian i përket familjes indo-evropiane e gjuhëve të Anadollit, së bashku me Hiteut, kuneiform dhe hieroglifik Luwian, Palaic, Lycian, Lydian, Sidetic dhe Pisidhisë.

 V. V. Sevoroskin-në bazë të dokumentacionit të tërthortë afirmuar në burimet klasike, kryesisht emra Carian duhur që treguan lidhje të forta me të Anatolisë. Por kjo tashmë është konfirmuar qartë nga burime të drejtpërdrejta, tani që alfabeti Carian është deshifruar, dhe prova vendimtare gjuhësore është marrë nga tekstet Carian 9.

Pavarësisht klasifikimit të saj të caktuar, Carian është një gjuhë e dëftuar dobët. Shumica e mbishkrimeve Carian janë prodhuar jashtë Caria (e.g në Egjipt) dhe janë kryesisht grafite me kontekstin lakonike (e.g emrin e amanuensis). Kjo na lë me një fjalor që është i përbërë kryesisht nga emrat personal. Më të gjata tekstet Cariane janë gjetur në Greqi dhe Turqi, por është e nevojshme për shumë më tepër në mënyrë që të kërkojmë një kuptim më të mirë të  kësaj gjuhe.

Pjesa më e pazakontë dhe e vështirë e gjuhës Cariane është alfabeti saj. Ajo duket pak a shumë si një alfabet rrjedhe greke, por në realitet çfardo lloj leximi nëpërmjet gjuhës greke do të ishte i pa vlerë me realen në Carian. Për shembull, e konsiderojnë si më poshtë hipotetike shkronjat rendore tek emri MARIA 10, e cila është lexuar si SAŠLDA in Carian. 

Vlerat e këtyre shkronjave nuk kanë të bëjnë fare me ato greke dhe për këtë arsye përpjekjet e para për të lexuar Carian si greke, është bër pothuajse “unpronounceable”. (e pa prononcueshme, e pa pranueshme)

Një përpjekje e dytë për të lexuar Carian si alfabet semisyllabic nuk dha asnjë dritë.

Egyptiologisti John D. Ray duke përdorur bilinguals Carian-egjiptian ariti të caktojë vlera të reja për këtë gjuhë jo "greke"-si alfabet, dhe gjuha Cariane është deshifruar pas kësaj.

Tek kjo tabelë vini re me kujdes disa fjalë të lashta PIE - të cilat gjenden ende pastër tek gjuha shqipe, pa haruar evoluimin e shkronjave llogjike dhe me bazë shkencore përcaktuar ashtu e njëjtë kjo për të gjitha gjuhët e tjera e tjera në përdorim; psh: kemi kalime te tilla si : d/t/s = ds/x/z ashtu si: Ts = c/ç, etj. 

Shpjegoj këtë pasi fjala e parë PIE e ndodhur tek kjo tabelë aty kemi: 

dhu₂mós =zu'mènim - zèmërim.

Aleksander Hasanas

           (Mili Butka).

Gjuha ilire dhe ajo shqipe

Η Ιλλυρική γλώσσα #2: γλωσσολογική ανάλυση. (The Illyrian language # 2: linguistic analysis)
Η Ιλλυρική γλώσσα #2: γλωσσολογική ανάλυση
Share this:

• Twitter
 
• Facebook
 
• Google
 

RelatedΟι γλωσσικοί πρόγονοι των Αλβανών και των (Α)Ρουμάνων #2In "Βαλκανικές γλώσσες"Οι «Βέσσοι» της ύστερης αρχαιότηταςIn "Αρχαιότητα"Οι αρχαίοι Μακεδόνες και η γλώσσα τους #5: ΕθνολογικάIn "Αρχαιότητα" 3 responses to “Η Ιλλυρική γλώσσα #2: γλωσσολογική ανάλυση”
leonicos
smerdaleos
smerdaleos

• smerdaleos.wordpress.com

FEBRUARY 25, 2014 · 3:37 PM

↓ Jump to Comments

(συνέχεια από το μέρος #1)

Το ότι η Ιλλυρική ήταν ΙΕ γνώσσα φαίνεται ξεκάθαρα από τα ΙΕ στοιχεία που περιέχει όπως η χρήση του επιθήματος Hoffmann *-(i)h3onh2 σε τοπωνύμια, εθνωνύμια και ανθρωπωνύμια (λ.χ. Ρίζων, Scardōna, Salōna, Narōna <*-(i)h3onh2-a όπως Μεθώνη, Cortōna, Παρθῖνοι , Enderudini < -*ih3nh2-os όπως τα σλαβικά εθνικά λ.χ. OCS Blŭgarinŭ), ανθρωπωνύμια όπως Baezō, Paiō, Vendō, Verzō, όπως τα λατινικά Nerō, Cicerō και τα ελληνικά Πλάτων, Στράβων, Αρίστων, Αγάθων κλπ), η χρήση του ΙΕ επιθήματος *-ont-/-ent- σε ανθρωπωνύμια όπως Beusas/Beusantis, Bubas/Bubantis, Plarens/Plarentis (~ Αἴας/τοῦ Αἴαντος, δράκων/τοῦ δράκοντος, Clemēns/Clementis, Valēns/Valentis κλπ), ο σχηματισμός σύνθετων ονομάτων με το συζευκτικό *-i- του Caland (Skerd-i-laidas, Scerv-i-aedus, Laed-i-calius, Tem-i-teuta ~ ελλην. Κλεϝ-ι-σθένης ~ Κλεισθένης, σλαβ. Vlad-i-mir κλπ.), η χρήση της προθέσεως epi- (< *h1epi-) σε ανθρωπωνύμια (Ἐπίκαδος, Ἐπίδιος) και τοπωνύμια (Ἐπίδαμνος), η χρήση του επιθήματος -menos σε ανθρωπωνύμια (Pladomenus, Daz(o)menus) το οποίο εάν δεν σχετίζεται με την ελληνοφρυγική κατάληξη των μεσοπαθητικών μετοχών τότε σχετίζεται με το ΙΕ επίθημα *-men- που έδωσε λέξεις όπως ἡγεμών, ποιμήν ~ piemuo, άκμων ~ akmuo και τα τοπωνύμια σε -μεναί όπως Αλαλκομεναί, Εὐρυμεναί, χρήση ονομάτων που δείχνουν ΙΕ αριθμητικά (Tritus, Sextus/Sestus) ή, τέλος, εφαρμογή του νόμου του Szemerènyi (Plator < Platōr, αλλά Platura/Platurius < Plator- ~ ρήτωρ/ρητορική).

Αυτό που μένει είναι να ξεδιαλύνουμε νηφάλια ό,τι άλλο μπορούμε για την γλώσσα. Πριν προχωρήσω παραθέτω ορισμένες σελίδες του John Wilkes με τα Ιλλυρικά ανθρωπωνύμια ανά «ζώνη»:

Τα ονόματα Teuta, Teutaia, Temiteuta δείχνουν ότι το ΠΙΕ *t>t, ενώ η ποικιλία Teuda δείχνει τάση ηχηροποίησης σε μεσοφωνηεντικό περιβάλλον (λ.χ. λατιν. lupus, totus, focus > Ισπαν. lobo, todo, fuego). To όνομα προκύπτει από τη ρίζα *teut-eh2 = «λαός» που έχει δώσει το γερμανικό deutsch και, συν τοις άλλοις, τον κελτικό θεό Τουτάτι που διαβάζουμε στον Αστερίξ. Όπως το αγγλικό king προκύπτει από το kin (<*genh1es- «γένος») έτσι το Ιλλυρικό Teuta μπορεί να σήμαινε «βασίλισσα». Η άλλη πληροφορία που μας παρέχει είναι ότι η ΙΕ δίφθογγος *eu διατηρήθηκε αυτούσια στην Ιλλυρική.

Η πρόθεση epi- των ονομάτων Επίκαδος, Επίδιος και του τοπωνυμίου Επίδαμνος δείχνει ότι το ΠΙΕ *p>p, επομένως μπορούμε να υποθέσουμε με ασφάλεια ότι ολόκληρη η σειρά των άηχων κλειστών *{p,t,k} διατηρήθηκε αυτούσια. Αν το Ἐπίδιος περιέχει την ρίζα *dei-«λάμπω» όπως το ελληνικό δῖος «περίλαμπρος, ισόθεος, θεϊκός» και εὔδιος = αίθριος (καιρός) τότε έχουμε επίσης *d>d.

Τα ονόματα Gent(h)ius, Gent(h)ena κλπ. συνήθως σχετίζονται ετυμολογικά με το λατινικό gens/gentem από τη ρίζα *g’enh1- «γένος». Το όνομα Γένθιος μπορεί να σημαίνει «Βασιλιάς» όπως είδαμε με το Τεύτα και το αγγλικό king. Αυτή η ετυμολόγηση δείχνει ότι η Ιλλυρική έτρεψε τα ουρανωμένα υπερωικά σε απλά, όπως οι γλώσσες τύπου centum (*g’>g).

Το λήμμα του Ησυχίου:

<βράβυλος>· εἶδος φυτοῦ κακοῦ (Theocr. 12,3) AS

<βρα>· ἀδελφοί, ὑπὸ Ἰλλυρίων

<βράγος>· ἕλος

μας δείχνει ότι η ιλλυρική αποδάσυνε τα ηχηρά δασέα *{bh,dh,gh}>{b,d,g} μιας και το βρα αναμφίβολα σχετίζεται με το *bhreh2-tēr, ίσως υποκοριστική μορφή της πλήρους λέξεως όπως το αγγλικό “bro“.

To ιλλυρικό όνομα της σημερινής Podgorica («Υπόρεια») του Μαυροβουνίου Birziminium μάλλον περιέχει την ρίζα *bherg’h-«ψηλός» (γερμ. Berg, κελτ. Brigantia), αλλά δυστυχώς δεν μπορούμε να πούμε εάν το αρχικό /i/ είναι το e του ε-βαθμού «προσθιωμένο» (e>i) ή αν προέρχεται από τον μηδενικό βαθμό *r.>ir όπως στην Δακο-Θρακική, την Αλβανική και τον Βαλτο-σλαβικό κλάδο, όπως δεν μπορούμε να πούμε εάν το /z/ είναι προϊόν σατεμοποίησης (*g’h>z) ή εάν προκειται για δευτερογενή προστριβοποίηση/συριστικοποίηση (*gi>dzi>zi). Προτιμώ την δεύτερη περίπτωση, γιατί βρίσκεται με συμφωνία με την ετυμολογία του ονόματος Γένθιος που έχει ήδη αναφερθεί και του τοπωνυμίου Ρίζων που θα αναφερθεί παρακάτω.

Ο Ρίζων ήταν τόπος κατοικίας πολλών Ιλλυριών βασιλιάδων. Το τοπωνύμιο μπορεί να εξηγηθεί σαν *h3rēg’-ih3onh2 > rēgjōn> rīdzōn> rīzōn = «βασιλική κατοικία», όπως το λατινικό rēgiō/rēgiōnem «περιοχή όπου εκτείνεται η βασιλική εξουσία» > αγγλικ. region. Αν δεκτούμε την ετυμολογία τότε, όπως και στην κελτική (*ɸatīr, *mātīr,*brātīr) και την αρμενική, έχουμε και στην ιλλυρική *ē>ī (κελτ. rīx). H εξέλιξη *gj>dz>z θυμίζει το δαλματικό παράδειγμα: λατ. argèntum > argjènto > argjànt > ardzjànt > arziant .

Αν δεκτούμε την τροπή *ē>ī τότε το όνομα Ιλλυριοί μπορεί να ετυμολογηθεί από τη ρίζα *welsu-«βόσκω» (*wēlsu-ros > *wīlsu-ros > wīllu-ros ~ «βοσκός, βοσκότοπος») με απώλεια του δίγαμμα στο στόμα των Ελλήνων όπως συνέβη με το Viteliu > Ιταλία και το Wilusa> Ἴλιος. Αυτή η πρόταση κάνει ή τους Ιλλυριούς «βοσκούς» ή την αρχική Ιλλυρίδα (την περιοχή γύρω από τον κάτω Δρίνο και τη λίμνη της Σκόδρας) «βοσκολίβαδο».

Η ίδια φωνηεντική τροπή *ē>ī μας επιτρέπει να ετυμολογίσουμε τα υδρωνύμια Δρίλων, Δρῖνος και Δρεῖνος με την ίδια ρίζα *dreu– «ρέω» που έδωσε τον Δράβο/Drava:

*drew-el-h3onh2 > *drewelōn > *dreelōn > *drēlōn > Drīlōn

*drew-enos > *dreenos > *drēnos > Drīnos

*drew-inos > *dreinos > Dreinos

Αντίθετα με τα παραπάνω παραδείγματα, τα ονόματα Andes και Andena, αν συνδέονται με την ρίζα *h2endhes– «άνθος», δείχνουν ότι το μακρό ē που παράχθηκε από την αναπληρωματική έκταση του νόμυο του Szemerényi παραμένει αυτούσιο (λ.χ. ελληνικό *Ἄνθεσ-ς > Ἄνθης, Κλεάνθης, Εὐάνθης  και ἀνθεσ-ρός > ἀνθηρός).

To παραθαλάσσιο τοπωνύμιο Salona (<*sal- «αλάτι») και το όνομα Sextus/Sestus (<*swek’s- «έξι») μας δείχνουν ότι το αρκτικό προφωνηεντικό *s διατηρήθηκε αυτούσιο (αντίθετα με την ελληνική, την αρμενική, τη φρυγική και τον Ιρανικό κλάδο που έκαναν την τροπή *s->h-). Στο ίδιο συμπέρασμα μας οδηγεί το όνομα Selepitani του Ιλλυρικού φύλου που κατοικούσε στην ελώδη χώρα νοτίως της λίμνης της Σκόδρας. Γνωρίζοντας ότι η ελληνική λέξη ἕλος ανάγεται στην ΙΕ ρίζα *seles- και ότι τα ουδέτερα σε -ος εμφανίζονται σαν πρώτα συνθετικά στον ε-βαθμό ablaut (λ.χ. ὄρος > ὀρεσ-ί-βιος, Ὀρέσ-της, ἄλγος > ἀλγεσ-ί-δωρος, ἄνθος > ἀνθεσ-ρός > ἀνθηρός) μπορούμε να αναδομήσουμε την πρωτο-ιλλυρική μορφή *Sele(s)-pitā (θέμα *selespit- λ.χ. ὁ Κρής/τοῦ Κρητός/οἱ Κρήτες) = «ελώδης τόπος» απ΄όπου προήλθε το εθνικό *Selespit-ānī με την προσθήκη του επιθήματος –ānī (λ.χ. Rōma > Rōmānus/Romānī). H απλοποίηση -s-p- > -p- στο μορφηματικό σύνορο είναι συχνό φαινόμενο (λ.χ. στην Ελληνική, το θέμα θεσ- των λέξεων θεός,θεά έδωσε το θεωνύμιο *Θέσ-τις > Θέτις, το ιερόν της οποίας στην Θεσσαλία ονομαζόταν Θεστίδειον, ενώ η λέξη μᾶκος/μῆκος έδωσε σύνθετα όπως μᾱκεσ-ί-κρανος, αλλά και *περι-μήκεσ-τος > περιμήκετος).

Η IE ρίζα *sab- (λ.χ. αγγλικό sap) απαντά στο Ιλλυρικό λήμμα sabaia = «ποτό των Ιλλυριών επαρχιωτών».

Το τοπωνύμιο Scardōnā (σημερινό κροατικό Skradin) μπορεί να ετυμολογηθεί ως «αυλάκι» (λ.χ. αὖλαξ/αὐλών > Αὐλών) από την ΙΕ ρίζα *(s)kerdh- «σκάβω, σκαλίζω» που έδωσε το σκανδιναβικό skarð = «κενό, ρωγμή, ορεινό πέρασμα», το λιθουανικό ρήμα skardyti = «σκάβω, σκαλίζω» και τους πρωτοσλαβικούς όρους *skorda = «σβάρνα» και το μηδενόβαθμο (*skr.dh-) *o(b)-skŭrdŭ = «αξίνα». Θυμίζω πως η Scardona/Skradin είναι χτισμένη πάνω στο «αυλάκι» που έχει «σκάψει» ο ποταμός Krka.

Η ισχνή παρουσία των διφθόγγων oi,ou (μόνο στα ονόματα Loiscus και Boiken) ως προς τις ai,au (στα λατινικά ae) δείχνει ότι η Ιλλυρική έτρεψε το ΠΙΕ *o>a. O ποταμός Clausala που μνημονεύεται κοντά στην Σκόδρα μπορεί να ετυμολογηθεί από τον ο-βαθμό *k’lou– της ρίζας *k’leu-«βρέχω, πλένω» που στον μηδενικό βαθμό έδωσε το ελληνικό κλύζω, κατακλυσμός. Τα ονόματα Baezus, Baezo μπορούν να ετυμολογηθούν από τoν o-βαθμό *bhoid- της ρίζας *bheid- που έδωσε το ελληνικό φείδομαι και τα συχνά ονόματα του τύπου Φειδίας, Φείδιππος και τα δύο πιο σπάνια ο-βαθμα Φοῖδος, Φοιδοκίδας. Το /z/ μπορεί να εξηγηθεί σαν προστριβοποίηση>τριβοποίηση πριν από άτονο ιώτα (*bhoid-jos > Baidjos > Baidzos > Baezus, *bhoid-ih3onh2> Baidjon > Baidzon > Baezo). Μια εναλλακτική ετυμολόγηση μπορεί να τα συσχετίσει με τη ρίζα *bheidh- που έδωσε το ελληνικό πείθω και ονόματα όπως Πείθων,Πειθίας και συνθετικά όπως Πειθόλαος. Και στις δύο περιπτώσεις έχουμε *bh>b όπως στα βρα και Birziminium και *dj>dz>z, και στην δεύτερη *dh>d.

To όνομα Beuzas/Beuzantis μπορεί να παραχθεί από τη ρίζα *bheudh- που έδωσε το ελληνικό πεύθω/πυνθάνομαι, Πυθία, Πυθαγόρας κλπ.:

*bheudh-i-ant- > Beudjant- > Beudzant- > Beuzant- όπως η λέξη ἀνδριάς/ του ἀνδριάντος (*h2nr-i-ant-) ή το λατινικό radians/radiantem, ενώ παραθέτω το παράδειγμα της εξέλιξης λατ. radius > radzo > rază στην ρουμανική και rreze στην αλβανική για την προστριβοποίηση και τριβοποίηση *dj>dz>z.

To όνομα Σκερδιλαΐδας περιέχει ως δεύτερο συνθετικό το πολύ συχνό θέμα laid-/l(a)ed- που το βρίσκουμε στα ονόματα: Laidus, Laedicalius, Laedietis, Laidas, Laidon, Laedio, Laiscus, Ledrus. Η τελευταία μορφή μάλλον είναι προϊόν εκλατινισμού (ae>e), ενώ στην προτελευταία το /d/ χάθηκε κανονικά πριν από το /s/ (λ.χ. *ud-sk-iom > uisce). Μιας και είδαμε την ποικιλία Teuda του ονόματος Teuta μπορούμε να ετυμολογήσουμε τα παραπάνω ονόματα από τη ρίζα *leit- «οδηγώ, κινούμαι μπροστά» που έδωσε τα αγγλικά lead,leader. To συνθετικό Σκέρδ- από την άλλη απαντά σαν σκέτο όνομα Scerdis και μπορεί να συσχετιστεί με τη ρίζα *(s)kerdeh2 «αγέλη, σειρά» που έδωσε το αγγλικό herd και OCS čreda «αγέλη,κοπάδι» και το λιθουανικό skerdžius = «βοσκός». Έτσι, το όνομα Σκερδιλαΐδας γίνεται «ο αρχηγός της αγέλης» ~ «ο βουαγός».

To όνομα Scerviaedus μπορεί να εξηγηθεί ως «αυτός που έχει ευγενικό αίμα» από τις ρίζες *(s)krewh2s-«ωμός, αίμα» και *aidh– «λαμπερός>περίλαμπρος>ευγενής» (το όνομα των Θρακών ευγενών Ζιβυθίδαι επίσης προέρχεται από μια ρίζα για «λάμπω,φέγγω»).

Τα ονόματα Skerdilaidas και Scerviaedus έχουν αναλυθεί και εδώ.

Η πόλη των Ιλλυριών Πενεστών Ὑσκάνα μπορεί να ετυμολογηθεί ως «υδρότοπος» (*ud-sk-h3onh2-a > *Udskana > Uskana) όπως το κελτικό *ud-sk-iom > uisce που αναφέρθηκε παραπάνω και τα θρακικά Uskudama στον Έβρο και ο ποταμός Οἶσκος/Ὄσκιος (< *Ud-sk-ios).

Η πόλη Δίμαλλον των Παρθινών μπορεί να ετυμολογηθεί σαν *dwi-malwom «διπόταμος/δίλοφος» με το δεύτερο συνθετικό να σχετίζεται με το δακικό *malva = «ποταμός, όχθη», το ρουμανικό mal = «όχθη» ή το αλβανικό mal = «βουνό».

Η περιοχή Πάρθος των Παρθινών από την άλλη μπορεί να συσχετιστεί με τον ο-βαθμό της ρίζας *pertus = «πέρασμα (ποταμού ή βουνού)» που έδωσε το λατινικό portus, το αγγλικό ford και το σκανδιναβικό fjord.

Οι ποταμοί Ἀρδάξανος (Erzen) και Ἴσαμνος (Ishëm). Ο Αρδάξανος ήταν το θέμα μιας παλαιότερης ανάρτησης. Δύο πιθανές ρίζες είναι *sword-h2k-t-janos «μαυρονέρι, βρόμικο νερό» (*swerd- «μαύρος, βρόμικος») και *word-h2k-t-janos «βατραχοπόταμος» (*wordo- «βάτραχος»). Ο Ίσαμνος μπορεί να ετυμολογηθεί ως *wiso-mn-os  , δηλαδή αποτελούμενος από τον μηδενικό βαθμό της ΙΕ ρίζας *weis- «ρέω» (λ.χ. Vistula, Weser) προσαρτημένο στον θεματοποιημένο μηδενικό βαθμό του IE επιθήματος *-men- *-mn-os (λ.χ. *poh2i-men-s > *poh2i-mēn > ποιμήν και *poh2i-mn-iom > ποίμνιον, καθώς και το λιθουανικό ξαδελφάκι του ελληνικού ποιμήν με αντεστραμμένους τους βαθμούς ablaut *peh2i-mon-s > *peh2imōn > piemuo). Αν στην Ιλλυρική η ρίζα *weis- ακολούθησε την σημασιολογική εξέλιξη της ρίζας στον Γερμανικό κλάδο προς «λάσπη» (λ.χ. παλαιο-αγγλικό *waisǭ > wāse = «λάσπη, έλος» και παλαιο-σκανδιναβικό veisa = «όγκος στάσιμου ύδατος») τότε ο Ίσαμνος μπορεί να ιδωθεί ως «λασποπόταμος».

Η Αλβανική παρέλαβε την λατινική εκδοχή Isamnus και κανονικά απλοποίησε το σύμπλεγμα -mn->m (Isamnus > Isamu > Ishëm), όπως έκανε και με τα λατινικά scamnum > shkëm > shkëm(b) και damnum > dëm .

Τέλος, μπορούμε να κάνουμε μία σχετικά σίγουρη ετυμολόγηση του ιλλυρικού τοπωνυμίου Siscia (σημερινό κροατικό Sisak). To τοπωνύμιο μπορεί να ετυμολογηθεί ως «Στεγνή (γη)» από την διπλασιασμένη ΙΕ ρίζα *si-sk-us = «στεγνός, ξηρός» που έδωσε το λατινικό siccus, το Αβεστικό hišku = «ξηρός» και το Παλαιο-Ιρλανδικό sesc = «στείρος». Επειδή η Siscia ήταν τοποθετημένη σε μια γενικά «υγρή» περιοχή (σημείο ένωσης τριών ποταμών: Σάβος, Κόλαπις και Odra), το μέρος του οικισμού ήταν το μόνο «στεγνό, ξηρό» (αποξηραμένος βάλτος ; ) σημείο της περιοχής. Βέβαια πρέπει πάντα να τονίσω ότι το τοπωνύμιο κείται στα σύνορα της «μικρής» Ιλλυρίας και, κατά συνέπεια, δεν γνωρίζουμε αν πρόκειται για πραγματικά Ιλλυρικό τοπωνύμιο (η Κελτική καταγωγή δεν μπορεί ν΄αποκλειστεί ιδίως όταν γνωρίζουμε πως η ρίζα *si-sk-us > sesc υπήρχε στον κελτικό κλάδο).

Αν σας ενδιαφέρει μία δική μου υποθετική πρόταση σχετικά με την Ιλλυρική εξέλιξη IE *tw>ts>s παρόμοια με αυτήν που συνέβη στην Ελληνική μπορείτε να διαβάσετε αυτήν την ανάρτηση για τον ποταμό Σάβο και το κάστρο της Σάρδου.

Σχετικά με την σχέση Αλβανικής και Ιλλυρικής υπάρχουν 3 βασικές ενστάσεις:

1) Ο πρόγονος της αλβανικής γλώσσας (ή πρωτο-αλβανική γλώσσα κατά το γλωσσολογικότερον) έτρεψε το σύμπλεγμα *sk>ks>h πριν από ηχηρά και ένηχα (b,d,g,l,r,n,m,j,w) πριν την είσοδο των λατινικών δανείων στη γλώσσα (λ.χ. *skōla> hell, *skr.d-> skurd-> hurdha> hudhër, *skuna>hu, *skunta> hundë, *skenhis> hi κλπ.) και αυτή η τροπή *sk>ks>h εμφανίζεται σε δύο ρουμανικές υποστρωματικές λέξεις (leurdă και hămesi < *eska < ed-ska < *h1ed-«τρώω»). Αντίθετα, η ιλλυρική διατηρεί το σύμπλεγμα /sk/ αυτούσιο στα παραδείγματα: Skerdilaidas, Skerdis, Scerviaedus, Skardus, Scirtari/Σκίρτονες, Uskana, Scenus, Scenubar(b)us, Scilus, Scardona κλπ. Τα αρχαία τοπωνύμια της Αλβανίας (Scodra> Shkodër, Scampinus > Shkumbin) εμφανίζουν στην αλβανική γλώσσα την τροπή που έγινε στα λατινικά δάνεια (scamnum > shkëm(b), piscis > peshk, scala > shkallë  κλπ). Αυτό δείχνει ότι τα τοπωνύμια αυτά εισήλθαν στην αλβανική γλώσσα συγχρόνως με τα λατινικά δάνεια ή, με άλλα λόγια ότι οι Αλβανοί έφτασαν στην σημερινή Αλβανία τον ίδιο καιρό που απορροφούσαν τα λατινικά δάνεια.

2) Η πρωτο-αλβανική γλώσσα έχασε όλες τις διφθόγγους της: *au>a,*eu>e, *ai>e, *ei>i λ.χ. *dhausa > dash, *aug-> ag κλπ. H Ιλλυρική γλώσσα διατηρεί τις διφθόγγους αυτούσιες λ.χ. Teuta, Temiteuta, Teuda, Beuzas, Ταυλάντιοι, Αυταριάται, Clausal, Sausa, Iaulietis, Deuri κλπ. Φαινόμενα μονοφθογγοποίησης όπως της αλβανικής υπάρχουν στην Δακο-Μυσική (*dhau-kes > Δάκες, *dhau-k-ina > δάκινα, *di-eus-mn. > διέσεμα) και στην Θρακική *g’heutraia > ζετραία, Σεύθης,Σευθείλας > Σεθείλας) με το όνομα Δάκες να απαντά στα γραπτά του Καίσαρα ~ 50 π.Χ. Το ρουμανικό υπόστρωμα εμφανίζει την λέξη daș = «αρνί του σπιτιού, μανάρι» που έχει την ίδια ακριβώς ετυμολογία με το αλβανικό dash = «κριάρι», δείχνοντας την μονοφθογγοποίηση *dhousom > *dauša > dash με την αλβανική.

3) Η ιλλυρική διατήρησε τα αρκτικό προφωνηεντικό *s στα Selepitani, Salona, Sextus/Sestus, Sestenius, Sausa, Sassaius, Surco, Suttis. Επίσης, το ιλλυρικό λήμμα sabaia = «ποτό των πτωχών Ιλλυριών»  κατάγεται από το ΙΕ *sab-, όπως και το αγγλικό sap. O πρόγονος της αλβανικής γλώσσας είχε τρέψει το ίδιο αρκτικό ΙΕ *s>j πριν την είσοδο των λατινικών δανείων με μια δεύτερη εξέλιξη j>gj να συμβαίνει μετά την εισροή των λατινικών δανείων (λ.χ. iūnctūra > gjymtyrë , iūdicāta >gjykatë). Παραδείγματα της αλβανικής τροπής *s>j>gj είναι τα *solwos > gjallë ,  *solp-> gjalm, *salm- > gjalmë, *swek’s-> gjashtë , *serpena > gjarpër~gjarpën κλπ.  Το /s/ των λατινικών δανείων αποδίδεται σταθερά ως /sh/ στην αλβανική: socius > shok, saeculus> shekull, salix/salicem> shelg , sānctus > shenjtë , sanitās/sanitātem > shëndet κλπ. H λέξη ghiuj (/gyuž/) του ρουμανικού υποστρώματος σχετίζεται με το αλβανικό *sūsa> gjysh. Ορισμένοι βλέπουν στα διάφορα ονόματα του ποταμού Siret ( ΙΕ *ser- «ρέω» : Σέρετος, Ἱερασός, Gerasus) την Αλβανική τροπή *s>j>gj.

Έχοντας τα παραπάνω κατά νου καταλαβαίνουμε γιατί ο πρόγονος της Αλβανικής γλώσσας δεν θα μπορούσε ποτέ να δώσει ένα τοπωνύμιο όπως το *si-sk-ia > Siscia !!! To IE *si-sk-ia στην πρωτοαλβανική θα είχε γίνει **Jihja και θα κατέληγε στο πρώιμο Αλβανικό **Gjihja. (*s- > j > gj & *-sk- > -ks- > -h-).

Αυτή τη στιγμή, ο σοβαρότερος μελετητής της Αλβανικής γλώσσας είναι ο αυστριακός γλωσσολόγος Joachim Matzinger. Πιστεύω ότι είχε κατά νου τις τρεις αντιρρήσεις που παρέθεσα (σίγουρα είχε κατά νου το sk>ks>h) όταν είπε ότι «από γλωσσολογικής άποψης, όταν συγκρίνουμε τα υπολείμματα της Ιλλυρικής με την Αλβανική είναι σαν να συγκρίνουμε το μαύρο με το άσπρο»:

Matzinger points put that when the few surviving fragments of Illyrian and Albanian are compared, they have almost nothing in common.

“The two are opposites and cannot fit together,” he says. “Albanian is not as the same as Illyrian from a linguistic point of view.”

Περισσότερα για την αλβανική γλώσσα και την σχέση της με το προλατινικό υπόστρωμα της Ρουμανικής μπορείτε να διαβάσετε εδώ.

3 Comments

Filed under Αρχαιότητα, Βαλκανικές γλώσσες, Γλωσσολογία, Ιστορία, Ινδοευρωπαϊκά θέματα

Tagged as Ιλλυρική γλώσσα