Identifikimi i HAL:
halshs-01491434 https://halshs.archives-ouvertes.fr/halshs-01491434 Dërguar më
16 Mars 2017
HAL është një arkiv
me qasje të hapur multi-disiplinore për depozitimin dhe shpërndarjen e
dokumenteve të kërkimit shkencor, pavarësisht nëse ato janë botuar ose jo.
Dokumentet mund të
vijnë nga institucione mësimore dhe kërkimore në Francë ose jashtë vendit, ose
nga qendra kërkimore publike ose private. L'archive ouverte pluridisciplinaire
HAL, est destinée au dépôt et à la diffusion de dokumente shkencore të niveleve
të rekrutimit, publikime ose jo, emanant des établissements d'enseignement et
de recherche français ou étrangers, des laboratoires publics private.
Politika fetare e
përditshme në Evropën Juglindore Albert Doja Të citoj këtë version: Albert
Doja. Politika fetare e përditshme në Evropën Juglindore. RGOW: Feja &
Shoqëria në Lindje dhe Perëndim, G2W, Cyrih, 2017, 45 (2), fq.24-27.
ffhalshs-01491434ff Redaktori Nr. 2 2017 RGOW 2 PTRMBAJTJA 3 N F FOKUS
Raporti i fundvitit
nga Patriarku Kirill 4 RUNDSCHAU ISLAM 6 Mariya Y. Omelicheva Instrumentalizimi
i Islamit në Azinë Qendrore 9 Alisher Khamidov Islam në Kirgistan që nga viti
1991 11 Ahmet Erdi actorsztürk Azia Qendrore 15 Dino Mujadžević Roli i Turqisë
në Bosnjë-Hercegovinë 19 Sandra King-Savić Split
Komuniteti Islamik në
Sanxhak 22 Xhabir Hamiti Islami në Kosovë: Situata aktuale dhe e ardhmja EVROPA
JUGLINDORE 24 Albert Doja
Politika Fetare e
Përditshme në Evropën Jug-Lindore 24 RAPORTI I PROJEKTIT Regula Spalinger,
Elena Rydale E gjithë Rusia: Ndihma për varësinë nga Fondi "Diakonia"
Rishikime të librit
30 Magdalena Lubanska Myslimanë dhe të krishterë në Rodopët Bullgarë Eva Anne
Frantz Dhuna dhe Bashkëjetesa 31 Armina Omerika Islam në Bosnjë-Hercegovinë dhe
rrjetet e muslimanëve të rinj (1918–1983) Bosnje-Hercegovina Revista RGO W
është botuar nga Instituti G2W, Forumi Ekumenik për Besimin, Fenë dhe
Shoqërinë, i cili mbështetet nga shoqata me të njëjtin emër. © Ribotimi i
teksteve dhe përdorimi i imazheve vetëm me miratimin e ekipit editorial.
I dashur lexues në
Gjermani më 15. Shkurt, Zyra Federale e Policisë Kriminale kontrolloi
shtëpitë e katër klerikëve të Ditib, Bashkimi Islamik Turk i Institutit për
Fenë, të cilit rreth 900 xhami i përkasin Gjermanisë. Imamët dyshohen se kanë
spiunuar famullitarët dhe mësuesit gjermanë në emër të Presidiumit Turk për
Çështjet Fetare (Diyanet) dhe se kanë raportuar mbështetës të pretenduar të
predikuesit Islam Fetullah Gylen në Ankara.
Në vendet e tjera
evropiane, gjithashtu, Diyanet akuzohet se ka vepruar si një shërbim
inteligjence, i cili ngre çështjen e ndikimit të Turqisë në komunitetet
myslimane. Kjo çështje ka të bëjë kryesisht me rrjetet islamike transnacionale.
Promovimi i Islamit
jashtë vendit ka qenë prej kohësh një nga detyrat e Diyanet, por që kur AKP
erdhi në pushtet, autoriteti është përdorur gjithnjë e më shumë si një
instrument i politikës së jashtme Turke, veçanërisht në Evropën Juglindore dhe
Azinë Qendrore. Për më tepër, politika e saj që nga ajo kohë është koordinuar
me strategjitë e partisë në pushtet.
Në aktivitetet e politikës
së jashtme të Turqisë, megjithatë, jo vetëm përkatësia fetare luan një rol, por
në rastin e Evropës Juglindore gjithashtu e kaluara e përbashkët osmane, siç
shpjegon Dino Mujadžević në kontributin e tij.
Në
Bosnjë-Hercegovinë, Turqia investoi kryesisht në rindërtimin e ndërtesave
osmane, kryesisht fetare pas Luftës së Bosnjës. Nga ana tjetër, investimet në
sektorin ekonomik janë mjaft modeste, ndikimi turk është më i dukshëm në
sektorët kulturorë dhe arsimorë.
Në veprimtaritë e saj
në Azinë Qendrore, sipas Ahmet Erdi Öztürk, Diyanet thekson gjithashtu
marrëdhëniet me popujt turqishtfolës dhe është kryesisht aktiv në këto vende.
Por aktivitetet e Turqisë në Azinë Qendrore dhe Evropën Juglindore janë të
diskutueshme dhe jo gjithmonë takohen me miratim nga komunitetet myslimane
lokale. Por jo vetëm Turqia po instrumentalizon Islamin, por edhe shumë
qeveri të Azisë Qendrore, siç thekson Mariya Omelicheva.
Kërcënimi islamik i
thirrur në mënyrë të përsëritur u shërben regjimeve të Azisë Qendrore kryesisht
për vetë-legjitimim dhe si një devijim nga dobësitë e tyre. Politizimi dhe
instrumentalizimi i fesë jo vetëm që ndodhin në nivelin qeveritar, por
gjithashtu luajnë një rol në jetën e përditshme dhe në vetë-identifikimin e
njerëzve të zakonshëm, siç shpjegon Albert Doja duke përdorur shembullin e
Kosovës dhe Shqipërisë.
Ne do të dëshironim
të falënderonim "Qendrën për Qeverisje dhe Kulturë" të
Universitetit të St. Gallen për mbështetjen bujare financiare të
kësaj çështje . Natalija Zenger EVROPA JUG-Lindore Nr 2 2017 RGOW 24
Albert Doja Politika e përditshme fetare në Evropën Juglindore Identiteti dhe
politika e fesë janë të ndërthurura ngushtë në Evropën Juglindore.
Temat historike të
tilla si trashëgimia e Konstandinit të Madh, "Edekti i tij i
Milanos", sjellja e Kishës Katolike gjatë komunizmit dhe marrëdhëniet
midis Kishës Ortodokse të Shqipërisë dhe Greqisë formojnë fuqishëm diskutimet
publike.
Kjo ndërthurje e
identitetit dhe politikës fetare nuk është specifike për Shqipërinë, por tipike
për të gjithë rajonin. - RZ Rëndësia e thellë shoqërore dhe politike e
fesë bëhet e dukshme kur kemi parasysh traditat e ndryshme fetare dhe sfidat
shoqëruese të tolerancës në jetën e përditshme.
Evropa Juglindore
ofron një pamje shumëngjyrëshe të marrëdhënies midis fesë dhe politikës në
nivelin e përfaqësuesve fetarë, aktorëve shtetërorë, elitave intelektuale dhe
njerëzve të zakonshëm në jetën e tyre të përditshme.
Rëndësia e gjuhës së
përdorur në shërbimet fetare dhe pasioni për përdorimin e historisë në
diskutimet e përditshme publike tregojnë për një rrjet kompleks të fesë dhe
politikës.
Në lidhje me
politikën e identitetit në veçanti, është e rëndësishme të kuptohet rëndësia
gjithnjë e më e madhe e fesë për organizimin dhe transformimin e një shoqërie.1
Rekursi historik në jetën e përditshme Njerëzit shpesh interpretojnë historinë
në një mënyrë të tillë që shohin pamjen e tyre të botës siç ishte, është dhe
duhet të legjitimohet. Kjo mund të duket e pafajshme, por efektet e saj në
politikë dhe në jetën e përditshme shpesh nuk janë.
Në Shkurt 2012
Vatikani organizoi një konferencë ndërkombëtare për të përkujtuar 1700 vjetorin
e Betejës së Urës Milvian (28 Tetor 312), e cila e bëri Perandorin Konstantin
sundimtar të vetëm në Perandorinë Romake Perëndimore, si dhe trashëgiminë e
konvertimit të Konstandinit në Krishterim . Në tetor 2013, Kisha Ortodokse
Serbe në Nish, Naissus antik dhe vendlindja e Kostandinit, organizoi një
konferencë edhe më të madhe ndërkombëtare mbi rëndësinë e Ediktit të Milanos
(313), me të cilën Kostandini shtoi lëvizjen e krishterë në fetë zyrtare të
Perandorisë Romake.
Historia e
konvertimit të Kostandinit në krishterim kontribuoi si në përhapjen e
krishterimit ashtu edhe në rritjen e fuqisë së Kostandinit, por dekreti shërben
gjithashtu si një rrëfim providencial për popujt e sotëm Juglindorë që ata
ishin thelbësorë për krishterimin.
Hapa të tillë nuk
janë as neutralë, as të njëanshëm. Shqiptarët e zakonshëm mendojnë shpejt për
28 qershor 1989, kur Presidenti serb Slobodan Milošević instrumentalizoi 600
vjetorin e Betejës së Fushës së Zogut të Zi (1389) për të forcuar fuqinë e
tij.2
Pavarësisht nga
humbjet e mëdha në të dy palët në atë kohë, rrëfimi i shërben një Fitorja
"myslimane" nga politikanët nacionalistë serbë që nga shekulli i
19-të e deri më sot si një simbol për një sakrificë kristiano-serbe.
S'është për t'u
habitur që ceremonitë përkujtimore shërbejnë për të legjitimuar territorin serb
dhe gjithashtu për të glorifikuar gjenocidet që i kanë dhënë shërbime politikës
së identitetit serb. 3
Festime të tilla
tregojnë për karakterin reciprokisht të përforcuar - dhe të ankoruar në vend -
të fesë dhe politikës lehtësia me të cilën topoi nacionaliste të zhvilluar
në këtë vend.
Feja dhe politika
janë të përziera rregullisht: ndonjëherë një hoxhë nga një xhami në Prishtinë
kandidon për presidencë, ndonjëherë politikanët shqiptarë dhe kosovarë flasin
në favor të grave që mbajnë shami për të tërhequr votat.
Deklarata nga
Patriarku Serb pas përurimit të Katedrales Ortodokse në Tiranë në televizionin
shtetëror shqiptar më 1 qershor 2014, se "Kosova është toka e shenjtë e
Serbisë", me një flamur serb të treguar shkurtimisht, synon në të njëjtin
drejtim.4
Për shqiptarët që
ishte një "provokim brutal dhe i paskrupullt". Kryeministri shqiptar
u zemërua dhe qortoi publikisht patriarkun serb në takimin e tij me patriarkët
dhe krerët e kishave ortodokse: “Kolegu juaj ka abuzuar me mikpritjen tonë, ai
ka nënçmuar festën tonë fetare dhe i ktheu provat e bashkëjetesës sonë fetare
në një pikë politike të vjetëruar të mosmarrëveshjes. “5
Përdorimi i historisë
është politikisht i fuqishëm sepse i jep të tashmes një sens të qëllimit.
Sidoqoftë, historitë janë të deformuara. Ndërsa serbët u referohen kishave dhe
manastireve të ndërtuara nga dinastia Nemanjid në mënyrë që të pretendojnë një
pretendim territorial për pronësinë, 6
Shqiptarë i referohen
shtypjes sistematike të gjuhës shqipe nga Kisha Ortodokse e Greqisë (GOK) në
mes të shekullit të 19-të. të fesë dhe politikës shprehet si në gjendjen e
imagjinuar ashtu edhe në atë aktuale të jetës së përditshme. Realpolitik fetar
Kur të krishterët ortodoksë festuan Pashkën në Katedralen e Ringjalljes në
Tiranë më 11 Prill 2015, një politikan i shquar shqiptar shprehu keqardhje në
shtypin kombëtar që Kryepeshkopi i Kishës Ortodokse të Shqipërisë (AOK), Greku
Anastasios (Yannoulatos), kishte marrë pjesë në shërbim mbajtur jo në shqip,
por në greqisht.8
Shumë e interpretuan
këtë si një shpërfillje të GOK ndaj gjuhës dhe identitetit shqiptar. Problemi
është shkaktuar nga shkëmbimet e përditshme me emigrantët shqiptarë në Greqi që
kanë adoptuar gjuhën greke dhe ortodoksinë.
Kjo qartë i ndihmon
ata të integrohen në shoqërinë greke, por kur shqiptarët ortodoksë mësojnë
greqisht në kurriz të gjuhës së tyre amtare, çështja bëhet politike.
Debate të tilla mbi
politikën gjuhësore kthehen shumë larg në histori: Më 9 shtator 1906, një grup
shqiptarësh ortodoksë që luftuan për pavarësi nga sundimi osman vranë
metropolitin grek të Korçës, Fotis Kalpidhis, sepse ai dyshohet se kishte vrarë
njërin prej tyre një vit më parë Prifti shqiptar, Papa Kristo Negovani.
Negovani kishte kryer liturgjinë në gjuhën shqipe dhe i mësoi besnikëve të tij
n ° 2 2017 RGOW JUGLINDORE EVROPA 25 për të lexuar dhe shkruar në shqip. Kjo
vrasje e pazakontë e dyfishtë e udhëheqësve fetarë diskutohet ende publikisht
sot.9
Shqiptarët Ortodoksë
u përpoqën t'i shpëtonin ndikimit Grekizues të klerikëve Grekë duke marrë
rrugën e mundimshme drejt autonomisë dhe autoqefalisë së AOK. Ishte kleriku
shqiptar Theofan (Fan) S. Noli i cili së pari ndau liturgjinë Ortodokse
Shqiptare nga Kisha Greke në 1908. Ky hap ishte i rëndësishëm si për krijimin e
AOK-ut, ashtu edhe për legjitimimin e gjuhës shqipe dhe më vonë të shtetit
shqiptar.
Një shembull tjetër
historik i lidhjes midis fesë dhe politikës mund të gjendet në vitin 1945 kur
regjimi komunist arriti të rekrutonte udhëheqjen e ortodoksëve, myslimanëve dhe
bektashianëve10 për shërbim ndaj shtetit. Enver Hoxha gjithashtu i bëri thirrje
Kryepeshkopit Vinçenc Prenushi të shpërndajë Kishën Katolike Romake. Refuzimi i
tij çoi në mënyrë të pashmangshme në një dhunë të pamëshirshme.
Ky hap ndonjëherë
interpretohet edhe sot si një pabesi kërcënuese e klerit katolik ndaj shtetit
shqiptar dhe si një akt antikombëtar: “Myslimanët ishin të pavarur dhe Fan
Noli themeloi AOK. […] Prandaj, komunistët ateistë gjetën një justifikim në
qëndrimin katolik dhe ata masakruan të gjitha fetë në Shqipëri. ”11
Pa dyshim, akti i
Kryepeshkopit Katolik, një martir i ligjshëm i Kishës Katolike Romake, ishte
thellësisht politik, fetar dhe anti-komunist. Sigurisht, pas një shkëputjeje
nga Roma, katolikët shqiptarë nuk mund të kishin qëndruar në bashkësi me
katolicizmin botëror. Sidoqoftë, pasojat e tensioneve politike për shkak të
fesë ishin qartësisht katastrofike.
Në çdo rast, reformat
ose refuzimi për t'u ndarë nga autoritetet e jashtme fetare janë gjithmonë akte
thjesht fetare-politike. Tensionet shqiptaro-greke Në funksion të së kaluarës
së trazuar, nuk është për t'u habitur që kryepeshkopi aktual grek i AOK po
mendon nëse politika e tij fetare i shërben interesave politike të Shqipërisë
apo Greqisë. Shumë shqiptarë e konsiderojnë veprën e tij si politikë
antishqiptare.
Shumë debate publike
në mediat shqiptare i referohen Kristo Frashërit, një historiani kryesor i
kishës dhe një besimtar aktiv ortodoks. Sipas tij, kryepeshkopi grek nuk u
zgjodh nga Sinodi i Shenjtë i AOK në 1992, i cili as nuk ekzistonte në atë
kohë. Përkundrazi, Anastasios (Yannoulatos) u emërua nga Patriarku Ekumenik me
mbështetjen e qeverisë Greke në një kohë kur qeveria shqiptare nuk kishte
zgjidhje tjetër veçse të pranonte nominimin.12
Emërimi kishte për
qëllim të përdorej për një kohë të kufizuar për të rindërtuar AOK, siç bëjnë
disa Ortodoksë pa dyshim i miratuar. Të tjerët, megjithatë, e konsideruan atë
si një marrje të AOK nga Ortodoksia Greke. Në fronëzimin e Kryepiskopit Anastas
në 2 Gusht 1992, shumë shqiptarë ortodoksë protestuan me parulla nacionaliste.
Prandaj, ceremonia duhej zhvendosur nga kisha në sallën e Hotel Tirana
International, gjë që zhvleftësoi emërimin e kryepeshkopit në sytë e shumë
shqiptarëve ortodoksë.13
Kjo çoi në një lloj
lëvizjeje skizmatike nga prifti i Kishës së Shën Marisë në Elbasan, Nikolla
Marku, u citua. Nga ana tjetër, kisha zyrtare nuk e njeh lëvizjen sepse At
Marku u shugurua nga Kisha Ortodokse Maqedonase jononike - kjo përkujton Fan S.
Nolin, i cili u shugurua nga Kisha Ortodokse Ruse përpara se të themelonte AOK
të pavarur.
Shumë shqiptarë të
zakonshëm thonë hapur se rindërtimi i kishave ortodokse i promovuar nga Kryepeshkopi
Anastas është një akt fetar-politik.
Disa janë të mendimit
se veprimtaria ndërtimore synon të zbukurojë stilin arkitektonik të ndërtesave
kishtare në Shqipëri dhe të kujton veprimtaritë e mëparshme të Kishës Greke në
Shqipëri. Graecizimi i supozuar madje krahasohet me fondamentalizmin aktual
militant, një rrymë intolerante e Islamit midis një pakice shqiptarësh, e cila
mund të ketë çuar në disa vende rekrutimi xhihadiste në Kosovë, Maqedoni ose
Shqipëri.14
Tensionet politike
midis Greqisë dhe Shqipërisë duken qartë në kontekstin fetar vazhdimi i saj,
siç doli në gusht 2015: Pas një debati të gjatë midis qeverisë dhe autoriteteve
ortodokse, një kishë ortodokse në themel të një kishe të vjetër në Dhërmi,
Shqipëria jugperëndimore, u shemb në 26 gusht 2016. Në të njëjtën ditë kishte
një takim midis Kryepeshkopit të AOK-së dhe Kryeministrit Grek Aleksis Tsipras.
Supozohet se kryepeshkopi i Tsipras u ankua për të ashtuquajturën ndërhyrje të
shtetit shqiptar në punët e AOK.
Kjo jo vetëm u mor
nga media greke, por qeveria greke mori një ritëm më të ashpër me autoritetet
shqiptare. Zëdhënësi i Ministrisë së Jashtme Greke madje barazoi autoritetet
shqiptare me xhihadistët: “Shkatërrimi i vendeve të shenjta dhe objekteve
të adhurimit ndodhi, të paktën deri vonë, nga duart e xhihadistëve në rajonin e
Lindjes së Mesme dhe Afrikës së Veriut, por sot ne shohim një akt i tillë në
vendin tonë fqinj Shqipërinë. ”15
Kryeministri shqiptar
Edi Rama, nga ana e tij, e konsideron të papranueshme që një klerik i AOK-së të
ankohet së pari te kreu i qeverisë së një vendi të huaj në vend të
kryeministrit të vendit të tij. Në një postim të gjatë në Facebook që u botua
gjerësisht në mediat shqiptare, ai shkroi se Greqia “duhet të jetë e
vetëdijshme se asnjë çështje ose problem i AOK-ut ose i shqiptarëve ortodoksë
nuk ka të bëjë me Greqinë.
Shqiptarët Ortodoksë
janë shtetas shqiptarë që kanë shtetin e tyre dhe hapësira ku ata praktikojnë
besimin e tyre nuk është protektorat i Katedrales Ortodokse të Ringjalljes së
Krishtit në Tiranë u përurua në 1 Qershor 2014 në prani të shumë
udhëheqësve të Kishës Ortodokse. Foto: Daniel Flickr, CC-BY-SA 3.0 EVROPA
JUGLINDORE No 2 2017 RGOW 26 shtet tjetër.
Çdo problem që AOK ka
pasur, mund të ketë ose do të ketë me shtetin është dhe do të zgjidhet me
shtetin shqiptar dhe institucionet e tij. Çdo ndërhyrje në këtë kontekst është
një ndërhyrje e papranueshme në punët e brendshme të Shqipërisë. Shqipëria
është vendi ku Kisha Ortodokse është në shtëpinë e saj, dhe jo vendi fqinj. ”16
Një kishë Uniate e
ndërtuar nga murgjit Bazilianë nga fillimi i shekullit të 17-të thuhet se
qëndronte në pronën e përmendur në Dhërmi dhe varri i një kishe të rëndësishme
Romake thuhet të ketë qëndruar këtu - Janë vendosur misionarët katolikë.
Megjithëse
autoritetet shqiptare janë shprehur në favor të rindërtimit të sitit,
mosmarrëveshja publike vazhdon, në të cilën mosmarrëveshjet në dukje shekullore
midis kishave Bizantine dhe Romake fillojnë.
Ndërsa Kisha Katolike
Romake shpesh shihet si forca lëvizëse e një identiteti shqiptar (shih RGOW
4/2012, f.10–12), disa interpretojnë ndikimin Ortodoks Grek si një kërcënim për
identitetin shqiptar. Akuza është se Greqia po promovon dhe legjitimon
pretendimet nacionaliste për një pjesë të madhe të Shqipërisë së Jugut përmes
fuqisë së butë siç është ndërtimi i kishave Ortodokse dhe varrezat e
imagjinuara.
Rrënjët e Kostandinit
në Ballkan Pyetjet rreth përparësisë së kishave të ndryshme dhe trashëgimisë
kulturore shpesh marrin përgjigje duke pasur parasysh qëllimet politike. Kjo na
sjell përsëri në 1,700 vjetorin e Betejës së Urës Milviniane dhe trashëgiminë e
krishterë të Perandorit Konstandin.
Në maj 2012,
Universiteti Amerikan në Prishtinë organizoi një konferencë ndërkombëtare mbi
besimet në Kosovë. Vendndodhja e konferencës u justifikua me faktin se
Konstandini lindi në Naissus (në Serbinë e sotme Ni Serbian), e cila i përkiste krahinës ilire të
Dardanisë, zona e së cilës sot korrespondon afërsisht me Kosovën.
Këto dhe ngjarje të
ngjashme hasën në një përgjigje të madhe nga media lokale dhe publiku në Kosovë
dhe Shqipëri. Më 27 Prill 2013, një simpozium mbi Konstandinin, Ediktin e
Milanos dhe lirinë e fesë u zhvillua në Tiranë me iniciativën e Kishës Katolike
në Shqipëri.
Në të njëjtën kohë,
Kryeministri shqiptar Sali Berisha njoftoi se Konstandini e bëri krenar çdo
shqiptar.17
Në një simpozium
tjetër me të njëjtën temë në Prishtinë në tetor 2013, Ministri i Jashtëm
kosovar Enver Hoxhaj gjithashtu nënvizoi origjinën e Konstantinit: " një
nga popujt më të vjetër në Evropë, Konstandini i Madh është pjesë e ndërgjegjes
historike të qytetarëve të Kosovës dhe Shqipërisë, kudo që ata jetojnë. ”Shumë
pjesëmarrës të tjerë theksuan Kostandinin si“ një simbol të rrënjëve tona
evropiane ”.
Gjatë drekës së
konferencës në Prishtinë, përkthyesi serb, i cili vinte nga Nishi, vendlindja e
Kostandinit, më tregoi për planet atje për të gërmuar pallatin e
Kostandinit dhe për të ndërtuar një ndërtesë të re, por që nuk kishte
asnjë financim. Dikush mund të mendojë se serbët e sotëm në Niç nuk kanë asnjë
lidhje me Kostandinin, sepse nuk kishte popuj sllavë në Dardaninë Ilire.
Për sa i përket
identitetit, njerëzit e kohës së Konstandinit nuk janë të njëjtë me ata që janë
sot dhe është historikisht naive të mendosh ndryshe. Por asgjë nuk i ndalon
serbët ose shqiptarët të përpiqen të lidhen me këtë të kaluar të lavdishme. Ju
e bëni këtë në biseda të përditshme, në shtyp, në media sociale dhe në blog.
Fiksioni serb
përdoret gjithashtu për këto qëllime, për shembull romani nga Dejan
Stojiljković në lidhje me kërkimin e shpatës së Konstantinit në Niš (serbisht
Kostandinovo raskršće; anglisht Constantine's Crossing) nga viti 2009 ishte
libri më i lexuar në bibliotekat serbe.
Ngjarjet shkencore
shërbejnë gjithashtu për të kujtuar madhështinë e Kostandinit në tokën serbe.
Pikërisht e njëjta gjë ndodh me Kostandinin në Serbi, Shqipëri dhe Kosovë si me
Aleksandrin e Madh në Greqi dhe Maqedoni. Isshtë e ngjashme me tregimin e
"tolerancës fetare". Kryeministri shqiptar deklaroi në konferencën e
sipërpërmendur në Tiranë në 2013: “Nëse
Konstandini do të ishte gjallë sot, ai do të ishte mes nesh, jo aq për shkak të
prejardhjes së tij Dardane-Ilire, por sepse ky vend dhe ky komb e respektojnë
atë më mirë se kushdo tjetër mishëruar në fetë e tjera. Ai mund ta gjente
zemrën e dekretit të tij këtu në Shqipëri […]. ”18
Këto janë
karakterizime me vështirësi neutrale të së kaluarës, por më tepër pretendime
politike për epërsinë morale të një grupi ndaj të tjerëve - të cilat
pretendojnë vetë shqiptarët, serbët, grekët ose maqedonasit. Politika fetare në
jetën e përditshme Kur flasim për fe, kemi të bëjmë me udhëheqës dhe
institucione fetare, politikanë, klientë dhe autoritete. Politika fetare është
më e dukshme në nivelin e ndërveprimeve të përditshme.
Në vitin 2009
vizitova Katedralen e re të Shën Gjergjit në Korçë dhe u përshëndet nga një
dhjak në Greqisht. E pyeta pse nuk më përshëndeti në shqip, ku më tha se
popullata lokale fliste më shumë greqisht. Unë nuk pajtohesha sepse unë kam
lindur këtu dhe jam rritur Ortodoks dhe nuk kisha dëgjuar kurrë dikë që të
fliste Greqisht.
Ai u zemërua - Unë
duhet të vija në kishë më shpesh, atëherë do të shihja arg Argumente të
ngjashme për supozimin se kisha po bëhet gjithnjë e më shumë një vend i
ndikimit grek mund të shihet në marrëdhëniet midis identitetit dhe politikës
fetare.
Ekziston, për
shembull, Shoqata Shqiptare për të Drejtat e Njeriut (Partia Bashkimi për
Drejtat e Njeriut, PBDNJ), një parti politike që përfaqëson pakicën etnike të
Grekëve në Shqipëri. Shumë besojnë se PBDNJ prej kohësh luajti një rol të
rëndësishëm në skenën politike shqiptare sepse mori mbështetje financiare dhe
politike nga Greqia.
Në një proces të të
ashtuquajturit "homogjenizim" me grupin etnik Grek, çdo shqiptar me
origjinë Ortodokse mund të marrë një pension të plotë dhe sigurim shëndetësor
nga qeveria Greke.
E vetmja gjë që duhej
ishte një certifikatë lindje (e cila në shumë raste ishte e lehtë të krijohej
vetë) për të provuar origjinën e tij nga rajonet e jugut të Shqipërisë, e cila,
sipas ideologjisë ekstreme nacionaliste, u dha nga Megali Kryepeshkopi
Anastasios (Yannoulatos) kur përshëndeti Ministrin e Jashtëm Grek të atëhershëm
Evangelos Venizelos përpara Katedrales së Ringjalljes në Tiranë në Tetor 2013.
Foto: Greke.
Ministria e Punëve të Jashtme Nr.2 2017 RGOW EUROPE JUGLINDORE 27 Ideja që i
përket Greqisë. Pasojat e këtyre politikave greke kanë qenë një rritje
dramatike si e pakicës etnike greke ashtu edhe e besimtarëve ortodoksë në
Shqipërinë e Jugut.
Në të njëjtën kohë,
numri i vendeve të PBDNJ në parlamentin shqiptar u rrit. Homogjenizimi grek
ishte një mundësi e shkëlqyer për shumë shqiptarë për të shtuar të ardhurat e
tyre në jetën e vështirë post-komuniste ; në atë kohë qeveria greke mund
të përballonte një politikë agresive nacionaliste, pjesërisht falë kredive
bujare evropiane dhe ndërkombëtare.
Sidoqoftë, kriza
financiare në Greqi i dha fund të gjithave. Si rezultat, numri i besimtarëve
ortodoksë dhe votuesve të PBDNJ-së në Shqipëri u ul përsëri në mënyrë drastike.
Në vitin 2011, regjistrimi regjistroi përkatësinë fetare dhe etnike për herë të
parë, por 70 përqind e shqiptarëve refuzuan të deklarojnë besimet e tyre
fetare.
Regjistrimi tregoi
një pakicë greke me 0.87 përqind dhe 6.75 përqind të krishterë ortodoksë.
PBDNJ, Kisha Ortodokse dhe gjithashtu qeveria Greke protestuan kundër këtyre
rezultateve, pasi ato u manipuluan padyshim.19
Në zgjedhjet vijuese
PBDNJ humbi të gjitha vendet parlamentare. Sipas raporteve të medias, më shumë
shqip sesa greqisht flitet përsëri në bregdetin e jugut të Shqipërisë. Kjo
marrëdhënie oportuniste dhe pragmatike midis fesë dhe politikës është
gjithashtu e dukshme në intensifikimin e Islamit në Shqipëri, e cila shprehet
në rritjen e ndërtimit të xhamive dhe grave që mbajnë shalle më shpesh.
Kjo zakonisht i
atribuohet mbështetjes financiare për prozelitizmin islamik. Shumë organizata
fetare dhe arsimore u krijuan nga lëvizja Turke Gylen dhe kishte zëra për
pensione për të sapo kthyerit në besim.
Në verën e vitit
2015, megjithatë, vështirë se shihja një grua me shami në Tiranë. Ka shumë
arsye për këtë, duke përfshirë ndoshta atë që Presidenti turk Erdoğan vizitoi
Shqipërinë në maj 2015 dhe përshkroi organizatat Gylen si një "shtet
paralel terrorist". 20
Sidoqoftë, problemi i
mbështetjes financiare për myslimanët ende duket se vazhdon, veçanërisht pasi
Ministri i Jashtëm austriak paralajmëroi në samitin e KB për refugjatët në
shtator 2016 për një rritje të radikalizmit islamik në Shqipëri,
Bosnjë-Hercegovinë dhe Kosovë.
Aty vihet re një
ndikim i fortë fetar-ideologjik, për shembull, në faktin se gratë paguhen
"për të ecur rrugëve plotësisht të mbuluara". 21 Ky fakt diskutohet
nxehtë dhe shpesh në mediat e shkruara dhe në internet shqiptare.
*** Në funksion të
situatës aktuale të tensionuar në Ballkan, si ngjarjet historike ashtu edhe
diskutimet e përditshme publike janë tregues të qartë të ndërthurjes së ngushtë
të politikës së identitetit dhe aktorëve fetarë.
Në të gjithë rajonin
ka histori të katolikëve, ortodoksëve, myslimanëve dhe të tjerëve që
pretendojnë trashëgimi fetare dhe morale duke përdorur në mënyrë selektive
historinë dhe politikën. Se si tregohen këto histori ka një ndikim të fortë në
jetën e përditshme politike dhe fetare.
Shënime 1) Doja,
Albert: Politika e Fesë në Rindërtimin e Identiteteve: Situata Shqiptare. Në:
Kritika e Antropologjisë 20, 4 (2000), f. 421-438. 2) Edwards, Jason A.:
Sjellja e Shëlbimit Tokësor: Sllobodan Millosheviq dhe Miti Kombëtar i Kosovës.
Në: Përparimet në historinë e retorikës 18, supl. 1 (2015), f. 187-204. 3)
Bieber, Florian: Mobilizimi Nacionalist dhe Historitë e Vuajtjeve Serbe: Miti i
Kosovës nga 600 vjetori deri më sot.
Në: Rethinking History 6, 1 (2002), f. 95-110;
Anzulovic, Branimir: Serbia Qiellore: Nga miti në gjenocid. New York 1999. 4)
http://top-channel.tv/lajme/artikull.php?id=278998; http: //
www.gazetadita.al/shenjterimi-i-kishes-ngjallja-e-krishtitne-ceremoni-kreret-e-ortodoksise-boterore/.
5) http://shqiptarja.com/news.php?IDNotizia=217677&Nom eCategoria = shtëpi
& Titolo = rama-kritikon-patriarkun-serbshp-rfille-besimin-na-ke-fyer &
IDCategoria = 1 & përgjigje = 3848 81 & faqe = 1. 6) Judah, Tim:
Serbët: Historia, Miti dhe Shkatërrimi i Jugosllavisë. New Haven 1997. 7) Doja,
Albert: Etnia, ndërtimi kombëtar dhe nacionalizmi dans l'aire de peuplement
albanaise. Në: Ethnologia Balkanica 3 (1999), 155-179. 8)
http://www.panorama.com.al/mesha-ne-greqisht-naten-epashkes-blushi-kur-do-flase-anastasi-shqip/.
9)
http://shqiptarja.com/m/home/mitropolitin-e-kor--s-fotiskallpidhis-e-vrau- spiro-kosturi-245374.html.
10) Krh. Doja, Albert: Një histori politike e bektashizmit në Shqipëri. Në:
Lëvizjet totalitare dhe fetë politike 7, 1 (2006), f. 83-107. 11)
http://www.panorama.com.al/prenushi-u-denua-nga-enverinuk-donte-te-ndante-kishen-nga-papa/.
12) Frashëri, Kristo: Tri të vërtetat për të cilat gënjen Janullatosi. Në:
Gazeta Shqiptare, 11 tetor 2010. 13)
https://www.youtube.com/watch?v=zLszHi-MUyc&feature = youtu.be. 14) Deri më
tani, tensionet e radikalizimit kanë qenë të kufizuara në debate toksike në
internet: http: //www.mapo. al / 2015/12 /
toleranca-ne-prove-shqiperia-perballe-sfidesse-radikalizëm. Megjithatë, një
"Forum Musliman i Kosovës" duket se është themeluar në vitin 2006 si
një degë e rrjetit Evropian të Vëllazërisë Myslimane: http: // telegrafi. com /
schwartz-ramiqi-ka-lidhje-me-hamasin /. 15)
http://www.ekathimerini.com/200908/article/ekathimerini/ lajme /
Athina-dënon-prishjen-e-kishës-ortodokse-inalbania. 16)
https://www.facebook.com/media/set/?set=a.101531746280
91523.1073742791.138734771522 & lloji = 3. 17) Konstandini: 1700 vjetori i
Ediktit të Milanos dhe Liria fetare. Tiranë 2014, f. 29. 18) Po aty, f. 30. 19)
Censusi përmbys fetë: 70 përqind refuzojnë ose nuk deklarojnë besimin, Gazeta
Shekulli, 25 prill 2012; Regjistrimi i Popullsisë dhe Banesave 2011, 1.1.13-14,
f. 71;
http://www.gazetatema.net/web/2012/12/07/censusi-83-shqiptare-0-87-grekekomunitetet-fetare-me-shume-katolike-se-ortodokse/.
20) http://shqiptarja.com/news.php?IDNotizia=292203#sthash. ROvGttdB.dpuf 21)
http://www.kleinezeitung.at/politik/aussenpolitik/5087606/
UNFluchtlingsgipfel_Kurz_Alle-Staat-bor-Përgjegjësia. Për pyetjen e shamisë në
Shqipëri cf. Doja, Albert. 2008. Kufijtë Instrumentalë të Gjinisë dhe
Konvertimeve Fetare në Ballkan. Në: Religion, State & Society 36, 1 (2008),
f. 55-63. Përkthim nga anglishtja: Natalija Zenger dhe Regula Zwahlen. Albert
Doja, Profesor në Institutin e Sociologjisë dhe Antropologjisë, Universiteti i
Lille, Francë.
Original text
Februar das
Bundeskriminalamt die Wohnungen von vier Geistlichen der Ditib, der Türkisch
Islamischen Union der Anstalt für Religion, durchsucht, zu der in Deutschland
rund 900 Moscheen gehören. Die Imame werden verdächtigt, im Auftrag des
türkischen Präsidiums für religiöse Angelegenheiten (Diyanet)
Gemeindemitglieder und deutsche Lehrer ausspioniert sowie angebliche Anhänger
des islamischen Predigers Fetullah Gülen in Ankara gemeldet zu haben. Auch in
anderen europäischen Staaten wird dem Diyanet vorgeworfen, als
Nachrichtendienst zu fungieren, was die Frage nach der Beeinlussung
muslimischer Gemeinschaften durch die Türkei nach sich zieht. Im vorliegenden
Heft geht es daher vor allem um transnationale islamische Netzwerke. Die
Förderung des Islam im Ausland gehört so zwar schon länger zu den Aufgaben des
Diyanet, aber seit der Machtübernahme der AKP wird die Behörde verstärkt als
Instrument der türkischen Außenpolitik, besonders in Südosteuropa und
Zentralasien, eingesetzt. Zudem ist ihre Politik seither mit den Strategien der
Regierungspartei abgestimmt. In den außenpolitischen Aktivitäten der Türkei
spielt jedoch nicht nur die Religionszugehörigkeit eine Rolle, sondern im Fall
Südosteuropas auch die gemeinsame osmanische Vergangenheit, wie Dino Mujadžević
in seinem Beitrag erläutert. In Bosnien-Herzegowina habe die Türkei nach dem
Bosnienkrieg in erster Linie in den Wiederaufbau osmanischer, mehrheitlich
religiöser Bauten investiert. Dagegen seien die Investitionen im
wirtschaftlichen Bereich eher bescheiden, der türkische Einluss zeige sich
vielmehr im Kultur- und Bildungsbereich. Bei seinen Aktivitäten in Zentralasien
streicht das Diyanet laut Ahmet Erdi Öztürk zudem die Verwandtschaft zu den
turksprachigen Völkern heraus und ist auch vorwiegend in diesen Staaten aktiv.
Aber sowohl in Zentralasien wie in Südosteuropa sind die Aktivitäten der Türkei
umstritten und stoßen bei den lokalen muslimischen Gemeinschaften nicht immer
auf Gegenliebe. Aber nicht nur die Türkei instrumentalisiert den Islam, sondern
auch viele zentralasiatische Regierungen, worauf Mariya Omelicheva hinweist.
Die immer wieder beschworene islamistische Gefahr dient den zentralasiatischen
Regimen vor allem zur Selbstlegitimation und als Ablenkung von eigenen
Schwächen. Die Politisierung und Instrumentalisierung von Religion inden aber
nicht nur auf Regierungsebene statt, sondern spielen auch im Alltag und bei der
Selbstidentiikation gewöhnlicher Menschen eine Rolle, wie Albert Doja am
Beispiel Kosovo und Albanien darlegt. Für die großzügige inanzielle
Unterstützung dieses Heftes möchten wir dem „Centre for Governance and Culture“
der Universität St.Gallen herzlich danken. Natalija Zenger SÜDOSTEUROPA Nr.2
2017 RGOW 24 Albert Doja Religionspolitischer Alltag in Südosteuropa
Identitäts- und Religionspolitik sind in Südosteuropa eng miteinander
verflochten. Historische Themen wie das Vermächtnis Konstantins des Großen,
sein „Mailänder Edikt“, das Verhalten der katholischen Kirche während des
Kommunismus und das Verhältnis der Orthodoxen Kirche von Albanien zu
Griechenland prägen stark die öffentlichen Diskussionen. Diese Verflechtung von
Identitäts- und Religionspolitik ist aber kein albanisches Spezifikum, sondern
typisch für die ganze Region.– R. Z. Die tiefgreifende soziale und politische
Bedeutung von Religion wird offensichtlich, wenn wir verschiedene religiöse
Traditionen und die damit verbundenen Herausforderungen an die Toleranz im
alltäglichen Leben betrachten. Südosteuropa bietet ein buntes Bild, was das
Verhältnis zwischen Religion und Politik auf der Ebene von Religionsvertretern,
staatlichen Akteuren, intellektuellen Eliten und gewöhnlichen Menschen in ihrem
Alltag angeht. Die Bedeutung der verwendeten Sprache in religiösen Diensten und
die Leidenschaft für Rückgriffe auf die Geschichte in der alltäglichen
öffentlichen Diskussion verweisen auf eine komplexe Vernetzung von Religion und
Politik. Vor allem in Bezug auf Identitätspolitik ist es wichtig, die
zunehmende Bedeutung von Religion für die Organisation und Transformation einer
Gesellschaft zu verstehen.1 Historische Rückgriffe im Alltag Menschen deuten
die Geschichte oft so, dass sie ihre Sicht der Welt – wie sie war, ist und sein
soll – legitimiert. Das mag unschuldig scheinen, doch deren Auswirkungen in
Politik und Alltag sind es oft nicht. Im Februar 2012 veranstaltete der Vatikan
eine internationale Konferenz zum Gedenken des 1700.Jahrestags der Schlacht an
der Milvischen Brücke (am 28. Oktober 312), durch die Kaiser Konstantin zum
alleinigen Herrscher im römischen Westreich wurde, sowie an das Vermächtnis von
Konstantins Konversion zum Christentum. Im Oktober 2013 organisierte die
Serbische Orthodoxe Kirche in Niš, dem antiken Naissus und Geburtsort
Konstantins, eine noch größere internationale Konferenz über die Bedeutung des
Mailänder Edikts (313), mit dem Konstantin die christliche Bewegung zu den
offiziellen Religionen des Römischen Reichs hinzufügte. Die Geschichte von
Konstantins Bekehrung zum Christentum trug sowohl zur Verbreitung des
Christentums als auch zum Wachstum von Konstantins Macht bei, doch dient das
Edikt den heutigen südosteuropäischen Völkern auch als Narrativ der Vorsehung,
wonach sie für das Christentum von grundlegender Bedeutung gewesen seien.
Solche Schritte sind weder neutral noch einseitig. Gewöhnlichen Albanern fällt
schnell der 28. Juni 1989 ein, als der serbische Präsident Slobodan Milošević
die 600-Jahrfeier der Schlacht auf dem Amselfeld (1389) instrumentalisierte, um
seine Macht zu stärken.2 Trotz der damaligen schweren Verluste auf beiden
Seiten dient das Narrativ eines „muslimischen“ Siegs serbischen
nationalistischen Politikern seit dem 19. Jahrhundert bis heute als Symbol für
ein christlich-serbisches Opfer. Es überrascht kaum, dass entsprechende
Gedenkfeiern der Legitimierung serbischen Territoriums und auch der
Glorifizierung von Völkermördern dienen, die sich um die serbische
Identitätspolitik verdient gemacht haben.3 Solche Feiern verweisen auf den sich
gegenseitig verstärkenden – und lokal verankerten – Charakter von Religion und
Politik und auf die Leichtigkeit, mit der sich hierzulande nationalistische
Topoi herausbilden. Religion und Politik werden regelmäßig vermischt: Mal
kandidiert ein Imam einer Moschee in Prishtina für die Präsidentschaft, mal
sprechen sich albanische und kosovarische Politiker zwecks Stimmenfang dafür
aus, dass Frauen Kopftücher tragen sollten. In dieselbe Richtung zielt die
Äußerung des serbischen Patriarchen nach der Einweihung der orthodoxen
Kathedrale in Tirana im albanischen Staatsfernsehen am 1. Juni 2014, dass „Kosovo
das heilige Land Serbiens“ sei, wobei kurz eine serbische Flagge gezeigt
wurde.4 Für die Albaner war das eine „brutale und skrupellose Provokation“. Der
albanische Ministerpräsident war empört und rügte den serbischen Patriarchen
bei seinem Treffen mit den Patriarchen und Oberhäuptern der orthodoxen Kirchen
öffentlich: „Euer Kollege hat unsere Gastfreundschaft missbraucht, er hat
unseren religiösen Feiertag herabgesetzt und den Nachweis unserer religiösen
Koexistenz in einen veralteten politischen Streitpunkt verwandelt.“5 Rückgriffe
auf die Geschichte sind von politischer Schlagkraft, da sie der Gegenwart einen
bestimmten Sinn verleihen. Allerdings werden die Geschichten verzerrt. Während
Serben auf die von der Dynastie der Nemanjiden errichteten Kirchen und Klöster
verweisen, um einen territorialen Besitzanspruch zu behaupten,6 verweisen
Albaner auf die systematische Unterdrückung der albanischen Sprache durch die
Orthodoxe Kirche von Griechenland (GOK) Mitte des 19.Jahrhunderts.7 Die
Verflechtung von Religion und Politik kommt sowohl im eingebildeten als auch im
tatsächlichen Zustand des Alltags zum Ausdruck. Religiöse Realpolitik Als die
orthodoxen Christen am 11. April 2015 in der Auferstehungskathedrale von Tirana
Ostern feierten, bedauerte ein prominenter albanischer Politiker in der
nationalen Presse, dass der Erzbischof der Orthodoxen Kirche von Albanien
(AOK), der Grieche Anastasios (Yannoulatos), den Gottesdienst nicht auf
Albanisch, sondern auf Griechisch abgehalten hatte.8 Viele interpretierten das
als Geringschätzung der GOK gegenüber der albanischen Sprache und Identität.
Das Problem ist durch den alltäglichen Austausch mit albanischen Immigranten in
Griechenland bedingt, die die griechische Sprache und Orthodoxie angenommen
haben. Das hilft ihnen eindeutig bei der Integration in die griechische
Gesellschaft, doch wenn orthodoxe Albaner das Griechische auf Kosten ihrer
Muttersprache erwerben, wird die Sache politisch. Solche sprachpolitischen
Debatten reichen weit in die Geschichte zurück: Am 9. September 1906 tötete
eine Gruppe orthodoxer Albaner, die für die Unabhängigkeit von der osmanischen
Herrschaft kämpfte, den griechischen Metropoliten von Korça, Fotis Kalpidhis,
weil er angeblich ein Jahr zuvor den Mord an einem albanischen Priester, Papa
Kristo Negovani, angeordnet habe. Negovani hatte die Liturgie auf Albanisch
abgehalten und seinen Gläubigen Nr.2 2017 RGOW SÜDOSTEUROPA 25 Lesen und
Schreiben auf Albanisch beigebracht. Dieser ungewöhnliche Doppelmord an
religiösen Führern wird noch heute öffentlich diskutiert.9 Die orthodoxen
Albaner versuchten dem gräzisierenden Einfluss griechischer Kleriker zu
entkommen, indem sie den beschwerlichen Weg zu Autonomie und Autokephalie der
AOK auf sich nahmen. Es war der albanische Kleriker Theofan (Fan) S. Noli, der
1908 die albanische orthodoxe Liturgie erstmals von der griechischen Kirche
trennte. Dieser Schritt war sowohl für die Gründung der AOK wichtig, als auch
für die Legitimierung der albanischen Sprache und später des albanischen
Staats. Ein weiteres historisches Beispiel für die Verknüpfung von Religion und
Politik findet sich 1945, als es dem kommunistischen Regime gelang, die Führung
der orthodoxen, muslimischen und Bektaschi10-Albaner für den Dienst am Staat
anzuwerben. Enver Hoxha rief auch Erzbischof Vinçenc Prenushi dazu auf, die
katholische Kirche von Rom zu lösen. Seine Weigerung führte unweigerlich zu
erbarmungsloser Gewalt. Dieser Schritt wird manchmal noch heute als bedrohliche
Illoyalität der katholischen Kleriker gegenüber dem albanischen Staat und als
antinationaler Akt interpretiert: „Die Muslime waren unabhängig und Fan Noli
gründete die AOK. […] Deshalb fanden die atheistischen Kommunisten in der
katholischen Haltung eine Ausrede und sie massakrierten alle Religionen in
Albanien.“11 Zweifellos war die Tat des katholischen Erzbischofs, eines
rechtmäßigen Märtyrers der römisch-katholischen Kirche, zutiefst politisch,
religiös und antikommunistisch. Natürlich hätten die albanischen Katholiken
nach einer Abspaltung von Rom nicht in Kommunion mit dem Weltkatholizismus
bleiben können. Die Implikationen der politischen Spannungen aufgrund der
Religion waren jedoch offensichtlich katastrophal. Jedenfalls sind
Reformhandlungen oder die Weigerung, sich von externen religiösen Autoritäten zu
trennen, immer rein religionspolitische Akte. Albanisch-griechische Spannungen
Angesichts der turbulenten Vergangenheit verwundert es nicht, dass man sich
beim gegenwärtigen griechischen Erzbischof der AOK fragt, ob seine
Religionspolitik den politischen Interessen Albaniens oder Griechenlands dient.
Viele Albaner halten sein Wirken für anti-albanische Politik. Viele öffentliche
Debatten in den albanischen Medien beziehen sich dabei auf Kristo Frashëri,
einen führenden Kirchenhistoriker und aktiven orthodoxen Gläubigen. Ihm zufolge
wurde 1992 der griechische Erzbischof nicht vom Hl. Synod der AOK gewählt, den
es damals noch gar nicht gab. Vielmehr sei Anastasios (Yannoulatos) vom
Ökumenischen Patriarchen mit Unterstützung der griechischen Regierung zu einer
Zeit ernannt worden, als die albanische Regierung keine andere Wahl hatte, als
die Nomination zu akzeptieren.12 Die Ernennung sollte zeitlich begrenzt dem
Wiederaufbau der AOK dienen, was einige Orthodoxe zweifelsohne befürworteten.
Andere jedoch betrachteten sie als Übernahme der AOK durch die griechische
Orthodoxie. Bei der Inthronisation von Erzbischof Anastasios am 2. August 1992
protestierten viele orthodoxe Albaner mit nationalistischen Slogans. Deshalb
musste die Zeremonie von der Kirche in den Saal des Hotel Tirana International
verlegt werden, was die Einsetzung des Erzbischofs in den Augen vieler
orthodoxer Albaner ungültig machte.13 Dies führte zu einer Art schismatischen
Bewegung, die vom Priester der Marienkirche in Elbasan, Nikolla Marku, angeführt
wurde. Im Gegenzug anerkennt die offizielle Kirche die Bewegung nicht, weil
Vater Marku von der unkanonischen Makedonischen Orthodoxen Kirche geweiht wurde
– das erinnert an Fan S. Noli, der von der Russischen Orthodoxen Kirche geweiht
wurde, bevor er die unabhängige AOK gründete. Viele einfache Albaner sagen
offen, dass der von Erzbischof Anastasios vorangetriebene Wiederaufbau
orthodoxer Kirchen eine religionspolitische Handlung sei. Einige sind der
Meinung, die Bautätigkeit beabsichtige eine Gräzisierung des architektonischen
Stils kirchlicher Gebäude in Albanien und erinnere an die früheren Aktivitäten
der griechischen Kirche in Albanien. Die vermeintliche Gräzisierung wird sogar
mit dem aktuellen militanten Fundamentalismus verglichen, einer intoleranten
Strömung des Islam bei einer Minderheit von Albanern, der vielleicht zu einigen
jihadistischen Rekrutierungsstätten in Kosovo, Makedonien oder Albanien geführt
hat.14 Politische Spannungen zwischen Griechenland und Albanien finden
offenkundig im religiösen Kontext ihre Fortsetzung, wie sich im August 2015
zeigte: Nach einer längeren Debatte zwischen der Regierung und den orthodoxen
Autoritäten wurde am 26. August 2016 ein orthodoxes Gotteshaus auf dem
Fundament einer älteren Kirche im südwestalbanischen Dhërmi abgebrochen. Am
gleichen Tag fand ein Treffen des Erzbischofs der AOK mit dem griechischen
Premierminister Alexis Tsipras statt. Man geht davon aus, dass sich der
Erzbischof bei Tsipras über den sog. Eingriff des albanischen Staats in Angelegenheiten
der AOK beklagte. Dies wurde nicht nur von den griechischen Medien
aufgegriffen, sondern auch die griechische Regierung nahm gegenüber den
albanischen Behörden eine härtere Gangart ein. Der Sprecher des griechischen
Außenministeriums setzte die albanischen Behörden sogar mit Jihadisten gleich:
„Die Zerstörung von heiligen Stätten und Objekten der Anbetung haben,
wenigstens bis vor kurzem, durch die Hände von Jihadisten in der Region des
Mittleren Ostens und Nordafrika stattgefunden, doch heute sehen wir einen
solchen Akt auch in unserem Nachbarland Albanien.“15 Der albanische
Ministerpräsident Edi Rama wiederum hält es für inakzeptabel, dass ein Kleriker
der AOK sich zuerst beim Regierungschef eines fremden Landes statt beim
Ministerpräsidenten des eigenen Landes beklagt. In einem langen
Facebook-Eintrag, der in den albanischen Medien extensiv abgedruckt wurde,
schrieb er, dass Griechenland „sich darüber im Klaren sein muss, dass kein
Thema oder Problem der AOK oder der orthodoxen Albaner mit Griechenland in
Verbindung steht. Die orthodoxen Albaner sind albanische Staatsbürger, die
ihren eigenen Staat haben, und der Raum, wo sie ihren Glauben praktizieren, ist
nicht ein Protektorat eines Die orthodoxe Kathedrale der Wiederauferstehung
Christi in Tirana wurde am 1.Juni 2014 in Anwesenheit vieler orthodoxer
Kirchenoberhäupter eingeweiht. Foto: Daniel Flickr, CC-BY-SA 3.0 SÜDOSTEUROPA
Nr.2 2017 RGOW 26 anderen Staates. Jegliches Problem, das die AOK mit dem Staat
gehabt hat, noch immer haben mag oder haben wird, ist und wird mit dem
albanischen Staat und seinen Institutionen geregelt. Jegliche Intervention in
diesem Zusammenhang ist eine inakzeptable Einmischung in die inneren
Angelegenheiten Albaniens. Albanien ist das Land, wo die orthodoxe Kirche zuhause
ist, und nicht das Nachbarland.“16 Auf besagtem Grundstück in Dhërmi soll eine
von Basilianer-Mönchen gebaute unierte Kirche des frühen 17. Jahrhunderts
gestanden haben und hier soll sich auch das Grab eines wichtigen
römisch-katholischen Missionars befinden. Zwar haben sich die albanischen
Behörden dafür ausgesprochen, den Ort zu rekonstruieren, doch der öffentliche
Streit geht weiter, bei dem scheinbar Jahrhunderte alte Streitigkeiten zwischen
der byzantinischen und der römischen Kirche weitergesponnen werden. Während die
römisch-katholische Kirche oftmals als Impulsgeberin einer albanischen
Identität gilt (s. RGOW 4/2012, S.10–12), interpretieren einige den
griechisch-orthodoxen Einfluss als Bedrohung für die albanische Identität. Der
Vorwurf ist, dass Griechenland durch Soft Power wie den Bau von orthodoxen
Kirchen und imaginierten Friedhöfen nationalistische Ansprüche auf einen großen
Teil Südalbaniens fördert und legitimiert. Konstantins Wurzeln auf dem Balkan
Fragen zur Priorität unterschiedlicher Kirchen und kulturellen Erbes werden oft
mit politischen Zielen im Hinterkopf beantwortet. Das bringt uns zum 1 700.
Jahrestag der Schlacht auf der Milvinischen Brücke und zum christlichen
Vermächtnis von Kaiser Konstantin zurück. Im Mai 2012 wurde dazu von der
amerikanischen Universität in Prishtina eine internationale Konferenz über
Glaubensbekenntnisse im Kosovo organisiert. Der Konferenzort wurde damit
begründet, dass Konstantin in Naissus (im heute serbischen Niš) geboren wurde,
das zu der illyrischen Provinz Dardanien gehörte, deren Gebiet heute ungefähr
dem Kosovo entspricht. Diese und ähnliche Veranstaltungen stießen in den
lokalen Medien und in der Öffentlichkeit Kosovos und Albaniens auf großes Echo.
Am 27. April 2013 fand in Tirana auf Initiative der katholischen Kirche in
Albanien ein Symposium über Konstantin, das Mailänder Edikt und
Religionsfreiheit statt. Dabei verkündete der damalige albanische
Ministerpräsident Sali Berisha, dass Konstantin jeden Albaner stolz mache.17 An
einem anderen Symposium zu demselben Thema in Prishtina im Oktober 2013
unterstrich auch der kosovarische Außenminister Enver Hoxhaj Konstantins
Herkunft: „Angesichts der westlichen wissenschaftlichen Überzeugung von unserer
illyrischen Herkunft als eines der ältesten Völker Europas ist Konstantin der
Große ein Teil des historischen Bewusstseins der Bürger Kosovos und Albaniens,
wo immer sie leben.“ Viele andere Teilnehmer hoben Konstantin als „Symbol
unserer europäischen Wurzeln“ hervor. Während des Konferenzlunchs in Prishtina
erzählte mir der serbische Übersetzer, der aus Niš, dem Geburtsort Konstantins
stammte, von den dortigen Plänen, Konstantins Palast auszugraben und ein neues
Gebäude zu errichten, dass dazu aber die Finanzierung fehle. Man könnte meinen,
die heutigen Serben in Niš hätten nichts mit Konstantin zu tun, weil es im
illyrischen Dardanien noch keine slawischen Völker gab. Was die Identität
angeht, sind die Menschen aus Konstantins Zeiten nicht dieselben Menschen wie
heute, und es ist historisch naiv, anders zu denken. Doch nichts hält weder
Serben noch Albaner vom Versuch ab, Verbindungen zu dieser ruhmreichen
Vergangenheit herzustellen. Sie tun dies im alltäglichen Gespräch, in der
Presse, in social media und in Blogs. Auch die serbische Belletristik wird zu diesen
Zwecken instrumentalisiert, so war z.B. der Roman von Dejan Stojiljković über
die Suche nach Konstantins Schwert in Niš (serb. Kostandinovo raskršće; engl.
Constantine’s Crossing) von 2009 das meistgelesene Buch in serbischen
Bibliotheken. Auch wissenschaftliche Veranstaltungen dienen der Erinnerung an
Konstantins Größe auf serbischem Land. So passiert mit Konstantin in Serbien,
Albanien und Kosovo genau dasselbe wie mit Alexander dem Großen in Griechenland
und Makedonien. Ähnlich verhält es sich mit Narrativ der „religiösen Toleranz“.
So erklärte der albanische Ministerpräsident auf der bereits erwähnten
Konferenz in Tirana 2013: „Wenn Konstantin heute lebte, würde er unter uns
sein, nicht so sehr wegen seiner dardanischen-illyrischen Abstammung, sondern
weil dieses Land und diese Nation besser als sonst jemand den Respekt vor
anderen Religionen verkörpert. Er könnte das Herzstück seines Edikts hier in
Albanien finden […].“18 Dies sind kaum neutrale Charakterisierungen der
Vergangenheit, sondern politische Ansprüche auf die moralische Überlegenheit
einer Gruppe über die anderen – was Albaner, Serben, Griechen oder Makedonier
gleichermaßen für sich beanspruchen. Religionspolitik im Alltag Wenn wir von
Religion sprechen, haben wir es mit religiösen Führungspersonen und
Institutionen, Politikern, Patronen und Autorität zu tun. Religionspolitik wird
auf der Ebene alltäglicher Interaktionen am stärksten spürbar. 2009 besuchte
ich die neue St. Georgs-Kathedrale in Korça und wurde von einem Diakon auf
Griechisch begrüßt. Ich fragte ihn, warum er mich nicht auf Albanisch begrüße,
worauf er meinte, dass die hiesige Bevölkerung eher Griechisch spreche. Ich
widersprach, da ich hier geboren wurde und orthodox aufwuchs und nie jemanden
Griechisch hatte sprechen hören. Er wurde zornig – ich solle häufiger zur
Kirche kommen, dann würde ich schon sehen … Ähnliche Argumente für die Annahme,
dass die Kirche vermehrt zu einem Ort griechischer Einflussnahme wird, kann man
im Verhältnis zwischen Identitäts- und Religionspolitik sehen. So gibt es z.B.
die albanische Partei Vereinigung für die Menschenrechte (Partia Bashkimi për
të Drejtat e Njeriut, PBDNJ), eine politische Partei, die die ethnische
Minderheit der Griechen in Albanien vertritt. Viele gehen davon aus, dass die
PBDNJ lange eine wichtige Rolle in der albanischen politischen Szene spielte,
weil sie finanzielle und politische Unterstützung aus Griechenland erhielt. In
einem Prozess der sog. „Homogenisierung“ mit der griechischen Ethnie konnte
jeder Albaner orthodoxer Abstammung von der griechischen Regierung eine volle
Pension und eine Krankenkasse erhalten. Man brauchte dazu bloß eine
Geburtsurkunde (die in vielen Fällen einfach selbst zu erstellen war), um seine
Herkunft aus den südalbanischen Gebieten zu beweisen, die gemäß der extremen
nationalistischen Ideologie der Megali Erzbischof Anastasios (Yannoulatos) bei
der Begrüßung des damaligen griechischen Außenminister Evangelos Venizelos vor
der Auferstehungskathedrale in Tirana im Oktober 2013. Foto: Griech. Außenministerium
Nr.2 2017 RGOW SÜDOSTEUROPA 27 Idea zu Griechenland gehören. Die Folgen dieser
griechischen Politik waren ein dramatischer Anstieg sowohl der griechischen
ethnischen Minderheit als auch der orthodoxen Gläubigen in Südalbanien.
Gleichzeitig stieg die Anzahl der Sitze der PBDNJ im albanischen Parlament. Die
griechische Homogenisierung war eine großartige Gelegenheit für viele Albaner,
ihr Einkommen im harten postkommunistischen Leben aufzubessern; damals konnte
sich die griechische Regierung eine aggressive nationalistische Politik
leisten, teilweise dank der großzügigen europäischen und internationalen
Kredite. Die finanzielle Krise Griechenlands setzte dem Ganzen allerdings ein
Ende. In der Folge nahm die Zahl der orthodoxen Gläubigen und PBDNJ-Wähler in
Albanien wieder drastisch ab. 2011 erfasste die Volkszählung erstmals die
religiöse und ethnische Zugehörigkeit, doch 70 Prozent der Albaner verweigerten
eine Deklaration des religiösen Bekenntnisses. Der Zensus ergab eine
griechische Minderheit von 0,87 Prozent und 6,75 Prozent orthodoxe Christen.
Die PBDNJ, die Orthodoxe Kirche und auch die griechische Regierung
protestierten gegen diese Resultate, da diese offensichtlich manipuliert
seien.19 In den folgenden Wahlen verlor die PBDNJ alle Parlamentssitze.
Medienberichten zufolge wird an der südalbanischen Küste nun wieder mehr
Albanisch als Griechisch gesprochen. Dieses opportunistische und pragmatische
Verhältnis zwischen Religion und Politik zeigt sich auch bei der Intensivierung
des Islam in Albanien, die durch den vermehrten Bau von Moscheen und Frauen,
die häufiger Kopftücher tragen, zum Ausdruck kommt. Man führt dies im
Allgemeinen auf finanzielle Unterstützung für islamischen Proselytismus zurück.
Viele religiöse und Bildungsorganisationen wurden von der türkischen
Gülen-Bewegung etabliert, man munkelte auch von Pensionen für Neubekehrte. Im
Sommer 2015 allerdings konnte ich in Tirana kaum eine Frau mit Kopftuch sehen.
Dafür gibt es viele Gründe, darunter vielleicht, dass der türkische Präsident Erdoğan
im Mai 2015 Albanien besuchte und die Gülen-Organisationen als „terroristischen
Parallelstaat“ bezeichnete.20 Das Problem der finanziellen Unterstützung von
Muslimen scheint aber weiterhin zu bestehen, da insbesondere der
österreichische Außenminister am UN-Flüchtlingsgipfel im September 2016 vor
einer Zunahme von islamischem Radikalismus in Albanien, Bosnien-Herzegowina und
Kosovo warnte. Dort mache sich ein starker religiös-ideologischer Einfluss etwa
dadurch bemerkbar, dass Frauen bezahlt würden, „damit sie vollverschleiert
durch die Straßen gehen.“21 Diese Tatsache wird in albanischen Print- und
Online-Medien heftig und häufig diskutiert. *** Sowohl historische Ereignisse
als auch alltägliche öffentliche Diskussionen sind angesichts der aktuellen angespannten
Situation auf dem Balkan klare Indikatoren für die enge Verflechtung von
Identitätspolitik und religiösen Akteuren. In der ganzen Region gibt es
Geschichten von Katholiken, Orthodoxen, Muslimen und anderen, die Anspruch auf
ein religiöses und moralisches Erbe erheben, indem sie Geschichte und Politik
selektiv nutzen. Wie diese Geschichten erzählt werden, prägt den politischen
und religiösen Alltag stark. Anmerkungen 1) Doja, Albert: The Politics of
Religion in the Reconstruction of Identities: The Albanian Situation. In:
Critique of Anthropology 20, 4 (2000), S. 421–438. 2) Edwards, Jason A.:
Bringing in Earthly Redemption: Slobodan Milosevic and the National Myth of
Kosovo. In: Advances in the History of Rhetoric 18, supl. 1 (2015), S.187–204.
3) Bieber, Florian: Nationalist Mobilization and Stories of Serb Suffering: The
Kosovo Myth from 600th Anniversary to the Present. In: Rethinking History 6, 1
(2002), S. 95–110; Anzulovic, Branimir: Heavenly Serbia: From Myth to Genocide.
New York 1999. 4) http://top-channel.tv/lajme/artikull.php?id=278998; http://
www.gazetadita.al/shenjterimi-i-kishes-ngjallja-e-krishtitne-ceremoni-kreret-e-ortodoksise-boterore/.
5) http://shqiptarja.com/news.php?IDNotizia=217677&Nom
eCategoria=home&Titolo=rama-kritikon-patriarkun-serbshp-rfille-besimin-na-ke-fyer&IDCategoria=1&reply=3848
81&page=1. 6) Judah, Tim: The Serbs: History, Myth and the Destruction of
Yugoslavia. New Haven 1997. 7) Doja, Albert: Ethnicité, construction nationale
et nationalisme dans l’aire de peuplement albanaise. In: Ethnologia Balkanica 3
(1999), S.155–179. 8)
http://www.panorama.com.al/mesha-ne-greqisht-naten-epashkes-blushi-kur-do-flase-anastasi-shqip/.
9)
http://shqiptarja.com/m/home/mitropolitin-e-kor--s-fotiskallpidhis-e-vrau-spiro-kosturi-245374.html.
10) Vgl. Doja, Albert: A Political History of Bektashism in Albania. In:
Totalitarian Movements and Political Religions 7, 1 (2006), S.83–107. 11)
http://www.panorama.com.al/prenushi-u-denua-nga-enverinuk-donte-te-ndante-kishen-nga-papa/.
12) Frashëri, Kristo: Tri të vërtetat për të cilat gënjen Janullatosi. In:
Gazeta Shqiptare, 11. Oktober 2010. 13)
https://www.youtube.com/watch?v=zLszHi-MUyc&feature =youtu.be. 14) Bisher
blieben die Spannungen durch Radikalisierung auf giftige Online-Debatten
beschränkt: http://www.mapo.
al/2015/12/toleranca-ne-prove-shqiperia-perballe-sfidesse-radikalizmit.
Allerdings scheint 2006 ein „Muslimisches Kosovo-Forum“ als Zweig des
europäischen Netzwerks der Muslimbrüder gegründet worden zu sein:
http://telegrafi. com/schwartz-ramiqi-ka-lidhje-me-hamasin/. 15)
http://www.ekathimerini.com/200908/article/ekathimerini/
news/athens-condemns-demolition-of-orthodox-church-inalbania. 16)
https://www.facebook.com/media/set/?set=a.101531746280
91523.1073742791.138734771522&type=3. 17) Konstandini: 1700 vjetori i
Ediktit të Milanos dhe Liria fetare. Tirana 2014, S. 29. 18) Ebd., S. 30. 19)
Censusi përmbys fetë: 70 përqind refuzojnë ose nuk deklarojnë besimin, Gazeta
Shekulli, 25 prill 2012; Population and Housing Census 2011, 1.1.13-14, S. 71;
http://www.gazetatema.net/web/2012/12/07/censusi-83-shqiptare-0-87-grekekomunitetet-fetare-me-shume-katolike-se-ortodokse/.
20)http://shqiptarja.com/news.php?IDNotizia=292203#sthash. ROvGttdB.dpuf 21)
http://www.kleinezeitung.at/politik/aussenpolitik/5087606/
UNFluchtlingsgipfel_Kurz_Alle-Staaten-tragen-Verantwortung. Zur Kopftuchfrage
in Albanien vgl. Doja, Albert. 2008. Instrumental Borders of Gender and
Religious Conversions in the Balkans. In: Religion, State & Society 36, 1
(2008), S. 55–63. Übersetzung aus dem Englischen: Natalija Zenger und Regula
Zwahlen. Albert Doja, Professor am Institut für Soziologie und Anthropologie,
Universtität Lille, Frankreich.
Contribute a better
translation
No comments:
Post a Comment