Vashtmi – Vendbanim prehistorik - Shqiperi

 

KORCE – Zbulohen materiale të neolitit të hershëm në Vashtmi të Korcës. Ka qenë ekspedita shqiptare-amerikane ajo e cila gjatë fushatës së tretë të gërmimeve në këtë zonë ka zbuluar nga kërkimet vegla prej kocke, guri, stralli dhe gjurmë të shtrojeve të kasolleve që asaj kohe përdoreshin për banesa të cilat datojnë 8.500 vjet para Krishtit.

Arkeologët kanë gjetur gjithashtu gjatë gërmimeve edhe mbetje të enëve në qeramikë dhe objekte të tjera të cilat japin detaje mbi jetën e banorëve në këtë periudhë. Drejtuesit e ekspeditës kanë vlerësuar si mjaft të rëndësishme zbulimet, pasi sipas tyre Vashtëmia konsiderohet si vendbanimi më i hershëm në Shqipëri.

Zbulimi tregon se në Vashtëmi, në juglindje të Shqipërisë, ishte një nga fermat e para, rreth 6500 vjet përpara Krishtit.

Eshtë emri; “Vashtmi” që më bëri të shkruaj dy rreshta përsëri, për më të bukurën gjuhën shqipe, për më të pasurën gjuhë margaritar, perlë e vërtet, gjuhë, e rrallë e plot vlera për mbarë qyteterimin – njerëzor mbi këtë dhe, mbi këtë tokë lindur e krijuar sëbashku si dy krijesa mëm e bijë.

Kujtoj se në shumicën e rasteve tek fjalët e hershme, emra, vendbanime, e të tjera, gjenden shumë zvendësime të gërmave të së njëjtës linjë midis tyre, ashtu si gërma “B” buzore në këtë rast ndoshta e paqëllimtë, por që sjellin largimin e kuptimit të vërtet apo me të parë të saj.
Linjë të gërmave buzore, kemi; B; P; M; e më pas përkatësisht kemi gërmat; V dhe F; (Ph)

Fillimisht po sjellim një emër për të cilin kemi shkruar në një artikull të shkurtër disa vite më parë, pikërisht për lumin; “BARDHAR” në Maqedoninë e sotme, dhe vetëm duke e zvendësuar greekfolsit, apo edhe serbo-sllavët gërmën; “B = V” lumi “BARDHAR” humbet kuptimin e saj të vërtet e aq shumë kuptimplotë, nga:

Bardhar = Vardar, pavarsisht se ky emertim i ri ngelet përsëri si sinonim i emrit më të parë dhe që do të thotë; I “vrullshëm” “i pandalur”, por jo më “i Bardhë” ashtu shpesh here, për hipokrizi te tyre gjejmë në tekste greqisht po për të njëjtin lumë quajtur; “Aspro/potami = Lumë i Bardhë” e në sllavisht: Вардар.

VASHTMI

Tashmë duke e rikthyer të njëjtën gërmë në vendin e vet gërmën “B” pra, shikoni sa bukur, qartë e kuptueshëm, del emri ashtuquajtur (ndoshta bullgaro-sllave), VASHTMI = BASHTMI.

Në gjuhën shqipe, me fjalën “Basht’ kuptojmë vendin tokën – arë, punuar për tu mbjellë sigurisht sipas nevojave tona, kryesisht për perime fruta e zarzavate, gjithashtu aty pregatiten edhe “farnat” quajtur ndryshe “Farishte”.

Dikush mundet të thotë se “Bashtë ose Baçe” është turqisht, ashtu si në shumicën e rasteve, ku filogrekë, e pa lënë mënjane edhe filo-latine, e kanë kollaj të thonë; se janë fjalë; latine, greeke, apo turke, pa e ditur as vetë atë gjuhë, e jo më tepër të japin shpjegim etimologjik mbi fjalën përkatëse ne tekste shkruar.

Në gjuhën standarte shqipe, “Bashta” quhet ndryshe “Kopësht” e cila në fakt është përsëri thjeshtë një sinonim në anagramë i vet fjalës; BAC<->COP – KOP/’sht, ashtu e njëjtë kjo fjalë edhe në greqishte, ku, kopshti quhet po kështu; Kipos (κήπος). (si mendoni që gjuha turke të jetë edhe më e vjetër se gjuha «greeke», apo nga gjuha shqipe deklaruar, e njohur prej kohësh si gjuhë e parë direkt nga rrënjët e pemës gjenetike të të gjithë gjuhëve IE)

Emrit “baç” vetëm duke i futur gërmën “parazite; – H’ ajo mer trajtën si fjalë «turke» “Bahçe” por jo se është e tillë, rrënja apo burimi i kësaj fjale tepër të lashtë madje, qëndron gjetiu … [bax; bach]

Në këtë shkrim po sjellim një emër apo fjalë të lidhur ngushtë po me emrin “Baç” e cila është pikërisht vegla e punës e njohur mirë nga Far-merët ajo vegël që mundëson, që tokën-arë punon, Që-‘Ap = Çap’ sot ajo ndryshe quhet edhe; “shatë” (cat catun-katun’d) Pra, vegla që punon “tokën e punuar – arë” në gjuhën shqipe quhet; Q’ap’ – Çapë.

Lexoni nga fjalori i pastër, i gjuhës më të bukur, të bekuarës gjuhë – shqipe!
CAPË II f.
Shtresë e fortë e tokës nën shtresën e butë që punohet; taban. I qiti capën tokës.

Kuptojmë se, vegla Që h’ap, punon dheun e punuarë më parë, pra shtresën e butë “çapin” e tokës ajo që punohet, kjo vegël quhet po kështu, “Çap’ e pas kësaj, kjo tokë-arë e punuar mirë ndryshe quhet “BAÇ” Baça.

Në gjuhë të tjera gërma; “Ç” gjendet e zvendësuar me gërmat; “ts = ç” ashtu si në greqishte, ku Çapën e quajnë; “tsápa” (τσάπa),

Fshati Vashtmi (Bas’tmi) gjendet në tokën më pjellore në fush-gropën e rrethit të Korçës, e jo rastësisht aty gjendet një nga “farmat” (fermat) më të vjetra rreth 6500 vjet para eres se re.
Eshtë përsëri dialekti Geg, i cili na ofron si përherë, sa më pranë të parës shqipe folur, ku ende sot, në vend të gërmës “Ç” shqiptojnë, gërmën; “Q”

Aleksandër Hasanas

Burimi: 

http://www.sciencedaily.com/releases/2012/…/120416113013.htm   

https://www.persee.fr/doc/iliri_1727-2548_2013_num_37_1_2425

 

Koleksionisti Gjergji Thimo, rast unikal në Shqipëri

 

Gjergji Thimo Fitoi mbështetjen e prefektes Zefi për ngritjen e muzeut të parë privat

Por iu grabit nga të tjerët

 

Korçë -  Shpresohej që saga e mundimeve të koleksionistit të mirënjohur të veprave të artit, Gjergji Thimo, nga qyteti i Korçës do të merrte fund njëherë e përgjithmonë. Ishte menduar që koleksioni i tij i pasur ikonografik të vendosej në një muze privat, i cili do të ishte i pari në Shqipëri, por edhe në gjithë Evropën Juglindore. Mbi të gjitha do të ishte një nder për qytetin e kulturës, Korçën. Mbështetja për ngritjen e muzeut të parë ikonografik mbërriti  nga ish-prefektja e qarkut Korçë, prof. dr Elfrida Zefi, e cila i ofroi mbështetjen e saj dhe të qeverisë shqiptare për sigurimin e fondit për ngritjen e Muzeut  të parë privat në Shqipëri, por që do t’i takonte qytetit të Korçës. Kjo deklaratë e prefektes Zefi u bë e njohur gjatë kohës që ishte duke vizituar koleksionin e të mirënjohurit Gjergji Thimio, i cili më shumë se nga kushdo tjetër ishte mbështetur nga Qeveria demokratike, nga shkrimtari i madh Isamail Kadare dhe nga studiuesi dhe historiani i artit prof. dr. Ferid Hudhri. Gjithsesi, duket se mbështetja e ofruar nga prefektja Zefi, kishte qenë tepër shpresëdhënëse. Për më tepër, na tregon koleksionisti më i madh i ikonave në gjithë Evropën Juglindore, Gjergji Thimo, i cili tha se me ngritjen e këtij muzeu do të merrte fund njëherë e mirë kalvari i tij i mundimeve.

 

Çfarë keni parasysh kur thoni:

Do të marrë fund kalvari i mundimeve?

 

Sigurisht shpresoja të ndodhë ashtu, na thotë koleksionisti Gjergji Thimio, sepse me ndërtimin e muzeut, nuk do të kishte më lakmi për vjedhjen e ikonave, sepse nuk do të ishte e mundur; nuk do të sulmohesha më si pronari i kësaj pasurie kaq të madhe, sepse veprat e artit nuk do të ishin më në shtëpinë time. Do të pushonin se ekzistuari përpjekjet e qarqeve antishqiptare për t’i përvetësuar këto vlera kundrejt ofrimit të shumave marramendëse. Nuk do tentohej më për djegien e banesës, me synim zhdukjen e koleksionit, se nuk do të kishte më asnjë arsye. Ky muze do të ishte i Korçës dhe vetëm i Korçës. Prisja të ndodhë kështu, sepse gjithë koleksionin tim munda ta ruaj përmes një dashurie, fanatizmi ekstrem dhe duke u përballur me dhjetra sakrifica. Mund të them se vetëm një pjesë e koleksionit kap vlerën e 1.5 milionë eurove, por nëse ato do të shiteshin në tregjet ndërkombëtare, atëherë kjo vlerë do të dhjetëfishohej apo qindfishohej pa asnjë dyshim. Vetëm atëherë unë do të isha një nga milionerët më të mëdhenj edhe në rang Evrope, por unë nuk e dëshiroja këtë. Kërkoja një muze privat ikonografik që ta kishte përjetësisht qyteti im. Ishtë kjo arsyeja që nuk u tundova edhe kur qarqe antishqiptare më ofruan shuma marramendëse.

 

E veçanta e koleksionit

 

E veçanta e këtij koleksioni kishte të bënte me faktin se pjesa më e madhe e ikonave i përkiste shkollës shqiptare ikonografike. Te këto ikona gjendej dora e David Selenicës, Konstandin Shpatarakut, e vëllezërve Zografi, e Johan Çetirëve, por edhe mjeshtëria e ikonografëve të tjerë të shkollës shqiptare, dhe kjo nuk ishte pak.  Ikona më e vjetër e këtij koleksioni i përkiste shekullit XIII, ku gjendej e pikturuar kisha e Shën e Premtes, ndërsa vijohej me ikonat e tjera  deri në shek XVIII. Gjithë pasuria e këtij koleksioni përmblidhej në 2,500 objekte, ku nuk gjen vetëm ikona por edhe antikuarë të tjerë. Gjithsesi, pas vizitës së prefektes  Elfrida Zefi  nisa të ndihem më i qetë se kurrë ndonjëherë tjetër, sepse ajo është një zonjë që di të dallojë qartë çfarë është ar dhe çfarë është kallp. Vetëm në raste të tilla gjen një motiv të fortë për të ofruar mbështetje  dhe mënyrën si do ta sigurosh atë, në të kundërt mund të mjaftohesh me një premtim dhe gjithçka përfundon me aq, sepse mungon pasioni i vërtetë dhe vlerësimi real. Nuk është e rastit që vetë prefektja Zefi u interesua për të parë nga afër në çfarë gjendje ndodhej koleksioni, sa të përshtatshme ishin ambientet ku ruheshin ato, dhe çfarë ndihme mund të ofrohej për ngritjen e një muzeu privat ikonografik. Interesimi I prefektes ishte i vërtetë, sepse  përveç njohjes me koleksionin, Zefi u njoh edhe me dokumentacionin ligjor që kam në dispozicion, sepse githë aktiviteti im është i ligjshëm. Licensimin për këtë aktivitet e kam marrë që kur erdhi në pushtet për herë të parë Qeveria demoktartike.

 

Shkresa e parë u firmos nga Ministri i Kulturës i asaj kohe, Tedor Laço.  Fal kësaj mbështetje u bë e mundur të merrja pjesë së pari në ekspozitën e organizuar nga Muzeu i Tiranës; për herë të dytë në Muzeun Historik të Tiranës, dhe së treti në Galerinë e Arteve të  Tiranës. Gjatë këtij viti, ose në prag të vitit të Ri, do të isha i pranishëm edhe në një ekspozitë tjetër. Në të tri ekspozitat, vlerësimet ishin maksimale. Ambasadorët e vendeve të huaja teksa shihin ekspozitën më pyesnin: “Po si ke mundur t’i ruash këto ikona edhe gjatë regjimit të diktaturës”?! Se si munda t’i mbledh dhe t’i mbaj fshehur nëpër sëndyqe vetëm unë e di, ashtu siç mund të them se vetëm unë e di çfarë kam hequr për të ruajtur këtë pasuri, na thotë koleksionisti Gjergji Thimio. Tashmë ndihem më i qetë, prefektja më ofroi mbështetje të sinqertë. Uroja që gjithë kalvari im i mundimeve të merrte fund njëherë e mirë, sepse i kisha kushtuar 30 vjet të jetës time. Mbledhjen e ikonave e nisa aty nga viti 1979.

 

Nga kush u është ofruar mbështetja vërtetë e sinqertë

 

Po më kanë ndihmuar, sepse siç ju thashë, kam patur mbështetjen e Qeverisë demokratike, dhe të shkrimtarit të madh Isamail Kadare i cili bëri gjithë përpjekjet për ngritjen e një muzeu privat ikonografik në Korçë. Fal mbështetjes e tij shkova drejt liçensimit të këtij aktiviteti. Mbështetje të fuqishme kam patur edhe nga studiuesi dhe historiani i artit Ferid Hudhri, i cili përmes një letre drejtuar pushtetarëve të Korçës para më shumë se 8 vitesh shprehej:  “Koleksionisti i pasur i veprave të artit të muzeut E&A Thimo është një rast unikal në Shqipëri, që duhet përkrahur  më shumë nga shteti dhe institucionet  që lidhen me trashëgiminë kulturore.” Ndërsa më tej shton: “Pra, një pjesë e koleksionit të tij nuk do të ekzistonte në Shqipëri po të mos ishin përpjekjet, këmbëngulja dhe pasioni i zotit Gjergji Thimo për t’i ruajtur dhe grumbulluar gjithë ato vepra arti”. Gjithashtu zoti Hudhri vë në dukje se, “ngritja e një godine të posaçme për vendosjen e gjithë koleksionit është një nga kërkesat më minimale”.

 

Unë i besoja mbështetjes së ofruar nga prefektja Zefi dhe qeverisë, sepse ky muze pati bekimin e qeverisë demokratike. Jam i sigurtë se me këtë muze Korçës do t’i shtohej një vlerë e rrallë, e pakrahasueshme në gjithë Evropën Juglindore. Në lidhje me këto vlera prefektja Zefi gjatë njohjes me koleksionin tha: “Unë ndjehem mirë teksa vizitoj objekte shumëshekullore me vlera të jashtëzakonshme, pjesë të një galerie të parë private, galeri e parë për Shqipërinë dhe Evropën Juglindore. Për më tepër gjatë kësaj vizite u njoha edhe me 3 objekte të vlerësuara në vitin 1979 me një vlerë prej 1.2 milionë dollarë, të cilat i përkasin periudhës së Rilindjes italiane. Unë u njoha me 150 objekte nga 3000 të tilla, të cilat i përkasin periudhës kohore nga shek XIII-XVIII. Gjergji Thimo është vërtetë një rast unikal që meriton mbështetjen e gjithë institucioneve të trashëgimisë kulturore”,- përfundoi fjalën e vet prefektja e qarkut Korçë Elfrida Zefi.

Bisedoi Vepror Hasani 

 

Bektashi i Kolonjës dhe Muçoja i Korçës dy këngëtarët e mëdhënj të Ali Pashë Tepelenës

 

Nga Ardit Hasanas

Qyteti i Korçës pati shoqëri muzikore që nga viti 1661. Këngëtarët e saj këndonin edhe në Janinë, enkas për Ali Pashë Tepelenën. Dy këngëtarët më të dëgjuar të tij ishin Bektashi nga Starja e Kolonjës dhe Muçoja nga qyteti i Korçës. Ata nxirrnin edhe të vdekurin nga varri me zërin e tyre. E bënin pashanë e madh të Janinës të mallëngjehej. Pa këngëtarë, Pashait i dukej jeta kot. Edhe kur fitonte, edhe kur humbiste, ia donte shpirti të dëgjonte një këngë; herë për të rimarrë veten nga humbja, herë për të synuar një fitore tjetër. Dëshpërimin e urrente. Mjeshtëria e të kënduarit te ata të dy nuk kishte të krahasuar me askënd. Mos u çudisni, Korça, Kolonja dhe Leskoviku ka qenë gjithnjë vendlindja e muzikantëve dhe këngëtarëve. Ata nuk ishin vetëm muzikantë të zotë, por edhe mjeshtër të punimit të instumenteve muzikore. Në pazarin e Korçës të asaj kohe shiteshin edhe vegla muzikore të prodhuara nga vetë instrumentistët e njohur.

Deri më tani këto të vërteta kanë qenë disi në hije, të panjohura, por sot do t’ju rrëfejmë fillimisht për Muçon e Korçës dhe pas tij, edhe për Bektashin e Starjes së Kolonjës, por tashmë na duhet të bëjmë një hyrje të shkurtër, që rrëfimi ynë të jetë më i kuptueshëm.

Shoqëritë e hershme muzikore të qyteteve shqiptare përmenden në kronikat e Evlia Çelebiut. Ai e vizitoi tri herë Shqipërinë. Shumica e shënimeve të tij i përket udhëtimit të vitit 1670. Atë kohë erdhi përmes Korfuzit, udhëtoi në Gjirokastër përmes Delvinës, e më pas në Tepelenë, Skrapar, Përmet, Berat, Kaninë, Vlorë, Bashtovë, Durrës, Kavajë, Peqin, Elbasan, Strugë, Ohër dhe Pogradec për të vazhduar më tej në Maqedoni. Udhëtimet e tij zgjatën pesë vjet 1667 – 1672. Sipas akademikut Vasil S. Tole, Çelebiu flet me respekt për grupin e muziktarëve të Beratit, të cilët ishte ndër më të mirët, krahas tajfës (grupeve) të Korçës, Leskovikut etj. Pra edhe muziktarët e Korçës ishin të mirë ndër më të mirët. 

Korçën, Çelebiu e kishte vizituar 9 vjet më pare. Vëtë shkrimtari shkruan në udhëpërshkrimet e tij se Korçën, Bilishtin dhe Kosturin, i kishte vizituar më 1077, (ose sipas kalendarit të sotëm, në vitin 1661), ku ishte njohur edhe me grupet muzikore të Korçës.  

Kjo do të thotë se shoqëritë muzikore ekzistonin edhe para ardhjes së tij. Aktiviteti i tyre mund të ketë nisur që nga koha e themelimit të qytetit të Korçës, ndryshe nuk do të tërhiqnin dot vëmendjen e udhëtarit të famshëm, autorit të 10 vëllimeve, të quajtura “Sejahatname” (Libri i udhëtimeve), për të cilat shpenzoi 40 vjet të jetës së tij. Pa një traditë të hershme Korça nuk mund të nxirrte një këngëtar të rrallë si Muçoja dhe Kolonja nuk do të kishte patur kurrë një këngëtar si Bektashi i Starjes, aq shumë të vlerësuar prej Pashait të Janinës.  

Në këtë aspekt nuk ka vend për shumë dyshime, pasi instrumentet muzikore janë përdorur nga shqiptarët që në kohët më të hershme. Lidhur me veglat muzikore, Faik Konica shkruan: “Mund të jetë me interes të thomi këtu, emrat e instrumenteve muzikore të përdorura në Shqipëri. Instrumente – erë: fyelli i vogël, fyelli i madh, xurnaja, gërneta, briri (i përdorur prej barinjve), neferi (bri i gjatë i përdorur në teqera bektashish për të thirur dervishët në mësallë). Instrumente – gjalmë: violiri, qemendsheja, tamburaja, lahuta a hungaria, boxuruku. Instrumente – goditje: defi, daullja.

Vini re, gegët nuk e përdorin fjalën “daulle” si toskët për të thënë fr. Grosse caisse, gros tambur; gegët e përdorin fjalën daull për muzikë. Thonë në gegëri “më thirr daullat në darsmë” si në toskëri flasin për “të thirrur violiet në dasmë”. – Edhe fjala trumbetë thuhet shumë në Shqipëri; do të ketë qenë një instrument i përdorur qëmoti. (Gazeta “Albania” 1905, nr.8, f.153)

Tashmë do të tregojmë për këngëtarin Muço. Për të flet kompozitori dhe etnomuzikologu, prof. dr. Vasil S. Tole: “Krahas shumë këngëtarëve të shquar popullorë, si simbol i një këngëtari të shquar popullor, përmendet edhe Muçoja, këngëtari i oborrit të Ali Pashë Tepelenës. Për herë të parë, publikisht, rreth Muços, ka folur Kristo Floqi në vitin 1923, i cili gjatë një konferencë mbi muzikën tonë popullore vlerësoi muzikën dhe zërin shumë të bukur të këngëtarit popullor, Muços nga Korça.” (Kristo Floqi, “Këngët e Muços”, tek “Shtypi”, dt. 21 shkurt 1923, nr. 14).

Këngët e Muços parapëlqeheshin nga gjithë këngëtarët e tjerë, këndoheshin edhe prej tyre, mjafton të dëgjoje një këngë të tij dhe nuk të shqitej më nga mendja. Këngët e tij kaluan nga njëri brez te tjetri, madje edhe gjatë viteve ’20. U kënduan edhe nga tenori italian Giuseppe Mauro: “Një artist tjetër italo-shqiptar po iu paraqesim lexuesve tanë, shkruante revista “Agimi”. Kyasht i njoftun në gjithë Italinë, Romanin e Shtetet e Bashkuara të Amerikës nën emrin Giuseppe Mauro, prej Kalabrisë, Midis veprave italiane që ka rapresentue si ma i miri e ma i kandshmi tenor, ka këndue edhe shumë këngë shqype, edhe ma tepër këngët e famshme të Muços, kangtarit të Ali Pashë Tepelenës. Sot gjendet në Neë-York ku u mëson zejen (profesionin) e tij shumë djemëve shqyptarë…” (Agimi 1920, nr.12, f.198)

Edhe kaq pak sa dimë, flasin shumë për këngëtarin Muço, kurse tani do t’ju rrëfejmë një histori të paharrueshme për Bektashin e Starjes së Kolonjës, Tasi Gusho rrëfen këtë histori të dëgjuar nga vetë banorët e Starjes: Një ditë Ali Pasha u zëmërua me Bektashin, këngëtarin e oborit të tij dhe dha urdhër ta vrisnin. Njerëzit e Ali Pashës, që kishin marrë urdhër për ta vrarë, e dinin se një ditë do ta kërkonte prapë Ali Pasha ndaj nuk e vranë, por e mbajtën në burg të mbërthyer në zinxhira. Pas një kohe, në një darkë të madhe që dha Ali Pasha për disa miq të tij, kur qejfi arriti kulmin, duke sjellë ndër mend Bektashin, këngëtarin e tij, përnjëheresh iu prish qejfi. Kur e pyetën njerëzit pse u sëkëlldis ashtu papritur, mos vallë darka nuk është në rregull, Ali Pasha u përgjigj:

- Të gjitha janë në rregull e qejfi ka arritur kulmin, por që të ishte akoma më mirë duhej të ndodhej këtu Bektash këngëtari. Në këtë moment, ata që e kishin shpëtuar këngëtarin, menduan se do të ishte rasti më i mirë për ta liruar dhe që atë ta sillnin të këndonte jashtë sallonit ku ishin mbledhur njerëzit dhe hanin darkë. Këngëtarin e çuan në një dhomë ngjitur me sallonin dhe i thanë të këndonte. Këngëtari në këtë moment, ashtu i lidhur me zinxhira, filloi të këndonte këtë këngë:

Çeli lulja, lulja çeli,

Çeli hapi ca burbuqe,

Ca jeshil' e ca të kuqe, 

Gjith dynjaja kundërmon.

Pashk' a Bajram ç'është sot,

Gjith dynjaja po këndojnë

Un' i mjeri po qaj me lot.

Dy-tri hallka ç' mi ke shtirë

Vaj si do t'i bënet halli,

Të kishe ndonjë më të mirë,

As mua s' më hante malli.

Kur Ali Pasha e dëgjoi, u trondit shumë dhe u thotë atyre që kishte rreth e rrotull:

- Po ky është zëri i Bektashit, vallë mos u ngjall?! Sikur me të vërtetë të jetë i gjallë, ç'dhurata duan ata që e kanë shpëtuar? Ata, si dëgjuan Ali Pashën, muarrë kurajo, e hapnë derën dhe e futnë brenda. Bektashi filloi të këndojë përsëri po atë këngë:

Dy-tri hallka ç' mi ke shtirë...

Ali pasha dha urdhër t'ia hiqnin zinxhirët…

Nuk kishte si të ndodhte ndryshe, shoqëritë muzikore të Korçës shkëlqyenë që gjatë viteve 1661 – 1670, por edhe më pas në kohën e Muços së famshëm, gjë që do të thotë se vijueshmëria e muzikantëve të Korçës nuk reshti asnjëherë. Në fillim të viteve 1800 u shfaq Ibrahimi me Violinë. Kur luante ai, lotonte gjithë Korça. Shumë histori tregohen për të si virtuoz. Ishte i paarritshëm. Sigurisht, ai nuk doli nga hiçi. Para tij duhet të kenë ekzistuar orkestrantë po kaq famozë.

Pas Ibrahimit me violinë, erdhi i bri, Hajroja, edhe ai mësoi ta bënte violinën të qante. Kjo kohë nxori në skenë edhe këngëtaren e famshme, Qerimenë me djare, këngëtaren e madhe të Jugut. Traditat e hershme në muzikë, bënë të mundur që Korça të nxirrte edhe llautarë virtuozë. Mos u çudisni. Llauta e Korçës përmendet nga shkrimtari dhe miku i Bajronit, Hobhaus (John Cameron Hobhouse), që nga viti 1809-1810, kur ai vizitoi Shqipërinë. Që nga kjo kohë e deri në vitet 20 të shek. XX, në qytetin e Korçës, llahutën e gjejmë si vegël solistike të muzikës popullore qytetare; më pas, me funksionin shoqërues të sazeve.

Qerim Baki ishte një nga llautarët më të mirë të Korçës. Sipas Piro Misos, “lidhur me llojet e llautave, njihen dy formate që janë të përhapura në krahinat e Shqipërisë së Jugut. Që të dy këto tipe, historikisht janë prodhuar nga mjeshtrat shqiptarë të punimit të veglave popullore të qyteteve si Korça, Leksoviku, Përmeti etj.” (Miso Piro, “Roli dhe funksioni muzikor i llautës”, “Kultura Popullore”, 2/1981) Jo më pak virtuozë u shfaqën dhe instrumentistët në bakllama, veçanërisht në kombinimin e saj me veglat e tjera muzikore. Në fillim të viteve 30, si mjeshtër të bakllamasë u shquan: Alo Qorri, Demka, Sulejman Bakllamaja dhe Demir Telhai. Për qytetin e Korçës, tradita e interpretimit me bakllama vijon të jetë e pëlqyer edhe sot e kësaj dite.

Me këtë rast nuk do të lëmë pa përmendur as gajdexhinjtë e Korçës: Safet Begollin e Bilishtit, që punonte me sazet e Korçës, Theodor Thomain, Skënder Feimin, Islam Bajramin dhe Fiqiri Islamin.

Në qytetin e Korçës, emër të madh patën edhe sazet e Sulo Konicës. Pjesë e këtij grupi u bë edhe Laver Bariu i Përmetit me të atin. Ishte Korça me muzikantët e saj që nxiti Laver Bariun të kapte majat e këtij profesioni: “Laveri luante në shumë vegla popullore, ndër to edhe në fyejt metalike që prodhoheshin dhe shiteshin në dyqanet e Korçës. Për herë të parë luajti në gërnetë bashku me të atin, i cili e shoqëronte me llautë vallen e “Dados”. Shpejtësia dhe thjeshtësia e interpretimit të tij në gërnetë u ra në sy të tërëve, veçanërisht gërnetistit të njohur popullor në Korçë, Skëndo Kuqos. Rastësia bëri që usta Hajdar Cangonji, gërnetisti popullor nga Zvezda, me të cilin punonte nëpër dasma i ati i Laverit, e dëgjoi duke kënduar me llautë këngën popullore “Dorën mor çun dorën, më trete si dëborën”. Megjithëse i vogël në moshë, Laveri iu bashkëngjit sazeve të Hajdar Cangonjit, duke punuar nëpër dasma me “xhezban”. Ai kujton se dasma e parë ku ai interpretoi së bashku me usta Hajdarin dhe me të atin, Bariun, ishte në Vithkuq. Me ta punoi vetëm një behar. Pas kësaj formoi së bashku me vëllezërit Sulo (rreth 35 vjeç) dhe Asllan (rreth 40) nga Konica një formacion tjetër të përbërë nga Suloja në klarinetë, Asllani me def dhe Usta Laveri me llautë, të cilët luanin muzikë popullore qytetare në qytetin e Korçës”. (Referuar enciklopedisë muzikore)

“Por muzikantët që i dhanë emër qytetit të Korçës, ishin pasardhësit e Ibrahimit me violinë. Edhe Hajroja (djali i Ibrahimit) u bë violinist. Edhe ai mësoj ta bënte violinën të qante. “Të qarën e Hajros”, e interpretojnë edhe violinistët e sotëm, por dy shpirtra nuk janë kurrë njëlloj. Hajroja pati tre djem: Demkën, Rushanin dhe Shefkën. Dy të parët mësuan violinën, kurse Shefka llahutën. Vëllezërit i dhanë dimension tjetër artit të të qarit. Prej Rushanit dhe Shefkës lindën muzikantë të talentuar, kurse Demka la pas 5 djem dhe 2 vajza: Danin, Sulejmanin, Bidon, Abazin, Sazanin, Adivien dhe Xhevrien. Që të gjithë të lindur për muzikë. Një armatë e tërë muzikantësh. Abaz Hajro me fisarmonikë u pagëzua si “babai” i serenatave korçare”. (Vepror Hasani, Abaz Hajro, babai i serenatave korçare).

Nga sa më sipër, rezulton se Korça në çdo etapë të jetës së saj, ka patur gjithnjë një Muço dhe një Qerime – këngëtarë brilantë, dhe një Ibrahim apo Abaz që shokon një qytet të tërë me gjenialitetin e vet muzikor. I fundit ishte Lulushi me klarinetë (1954-1990), për të cilin do të flasim një herë tjetër. Duket se ka ardhur koha, për një Muço, një Qerime dhe një Ibrahim tjetër, bëmat muzikore të të cilëve të shkruhen në kronikat vendase dhe të huaja. Dhe kjo nuk është e pabesueshme.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~