Identifikimi i HAL: halshs-01491434 https://halshs.archives-ouvertes.fr/halshs-01491434 Dërguar më 16 Mars 2017
HAL është një arkiv me qasje të hapur multi-disiplinore për depozitimin dhe shpërndarjen e dokumenteve të kërkimit shkencor, pavarësisht nëse ato janë botuar ose jo.
Dokumentet mund të vijnë nga institucione mësimore dhe kërkimore në Francë ose jashtë vendit, ose nga qendra kërkimore publike ose private. L'archive ouverte pluridisciplinaire HAL, est destinée au dépôt et à la diffusion de dokumente shkencore të niveleve të rekrutimit, publikime ose jo, emanant des établissements d'enseignement et de recherche français ou étrangers, des laboratoires publics private.
Politika fetare e përditshme në Evropën Juglindore Albert Doja Të citoj këtë version: Albert Doja. Politika fetare e përditshme në Evropën Juglindore. RGOW: Feja & Shoqëria në Lindje dhe Perëndim, G2W, Cyrih, 2017, 45 (2), fq.24-27. ffhalshs-01491434ff Redaktori Nr. 2 2017 RGOW 2 PTRMBAJTJA 3 N F FOKUS
Raporti i fundvitit nga Patriarku Kirill 4 RUNDSCHAU ISLAM 6 Mariya Y. Omelicheva Instrumentalizimi i Islamit në Azinë Qendrore 9 Alisher Khamidov Islam në Kirgistan që nga viti 1991 11 Ahmet Erdi actorsztürk Azia Qendrore 15 Dino Mujadžević Roli i Turqisë në Bosnjë-Hercegovinë 19 Sandra King-Savić Split
Komuniteti Islamik në Sanxhak 22 Xhabir Hamiti Islami në Kosovë: Situata aktuale dhe e ardhmja EVROPA JUGLINDORE 24 Albert Doja
Politika Fetare e Përditshme në Evropën Jug-Lindore 24 RAPORTI I PROJEKTIT Regula Spalinger, Elena Rydale E gjithë Rusia: Ndihma për varësinë nga Fondi "Diakonia"
Rishikime të librit 30 Magdalena Lubanska Myslimanë dhe të krishterë në Rodopët Bullgarë Eva Anne Frantz Dhuna dhe Bashkëjetesa 31 Armina Omerika Islam në Bosnjë-Hercegovinë dhe rrjetet e muslimanëve të rinj (1918–1983) Bosnje-Hercegovina Revista RGO W është botuar nga Instituti G2W, Forumi Ekumenik për Besimin, Fenë dhe Shoqërinë, i cili mbështetet nga shoqata me të njëjtin emër. © Ribotimi i teksteve dhe përdorimi i imazheve vetëm me miratimin e ekipit editorial.
I dashur lexues në Gjermani më 15. Shkurt, Zyra Federale e Policisë Kriminale kontrolloi shtëpitë e katër klerikëve të Ditib, Bashkimi Islamik Turk i Institutit për Fenë, të cilit rreth 900 xhami i përkasin Gjermanisë. Imamët dyshohen se kanë spiunuar famullitarët dhe mësuesit gjermanë në emër të Presidiumit Turk për Çështjet Fetare (Diyanet) dhe se kanë raportuar mbështetës të pretenduar të predikuesit Islam Fetullah Gylen në Ankara.
Në vendet e tjera evropiane, gjithashtu, Diyanet akuzohet se ka vepruar si një shërbim inteligjence, i cili ngre çështjen e ndikimit të Turqisë në komunitetet myslimane. Kjo çështje ka të bëjë kryesisht me rrjetet islamike transnacionale.
Promovimi i Islamit jashtë vendit ka qenë prej kohësh një nga detyrat e Diyanet, por që kur AKP erdhi në pushtet, autoriteti është përdorur gjithnjë e më shumë si një instrument i politikës së jashtme Turke, veçanërisht në Evropën Juglindore dhe Azinë Qendrore. Për më tepër, politika e saj që nga ajo kohë është koordinuar me strategjitë e partisë në pushtet.
Në aktivitetet e politikës së jashtme të Turqisë, megjithatë, jo vetëm përkatësia fetare luan një rol, por në rastin e Evropës Juglindore gjithashtu e kaluara e përbashkët osmane, siç shpjegon Dino Mujadžević në kontributin e tij.
Në Bosnjë-Hercegovinë, Turqia investoi kryesisht në rindërtimin e ndërtesave osmane, kryesisht fetare pas Luftës së Bosnjës. Nga ana tjetër, investimet në sektorin ekonomik janë mjaft modeste, ndikimi turk është më i dukshëm në sektorët kulturorë dhe arsimorë.
Në veprimtaritë e saj në Azinë Qendrore, sipas Ahmet Erdi Öztürk, Diyanet thekson gjithashtu marrëdhëniet me popujt turqishtfolës dhe është kryesisht aktiv në këto vende. Por aktivitetet e Turqisë në Azinë Qendrore dhe Evropën Juglindore janë të diskutueshme dhe jo gjithmonë takohen me miratim nga komunitetet myslimane lokale. Por jo vetëm Turqia po instrumentalizon Islamin, por edhe shumë qeveri të Azisë Qendrore, siç thekson Mariya Omelicheva.
Kërcënimi islamik i thirrur në mënyrë të përsëritur u shërben regjimeve të Azisë Qendrore kryesisht për vetë-legjitimim dhe si një devijim nga dobësitë e tyre. Politizimi dhe instrumentalizimi i fesë jo vetëm që ndodhin në nivelin qeveritar, por gjithashtu luajnë një rol në jetën e përditshme dhe në vetë-identifikimin e njerëzve të zakonshëm, siç shpjegon Albert Doja duke përdorur shembullin e Kosovës dhe Shqipërisë.
Ne do të dëshironim të falënderonim "Qendrën për Qeverisje dhe Kulturë" të Universitetit të St. Gallen për mbështetjen bujare financiare të kësaj çështje . Natalija Zenger EVROPA JUG-Lindore Nr 2 2017 RGOW 24 Albert Doja Politika e përditshme fetare në Evropën Juglindore Identiteti dhe politika e fesë janë të ndërthurura ngushtë në Evropën Juglindore.
Temat historike të tilla si trashëgimia e Konstandinit të Madh, "Edekti i tij i Milanos", sjellja e Kishës Katolike gjatë komunizmit dhe marrëdhëniet midis Kishës Ortodokse të Shqipërisë dhe Greqisë formojnë fuqishëm diskutimet publike.
Kjo ndërthurje e identitetit dhe politikës fetare nuk është specifike për Shqipërinë, por tipike për të gjithë rajonin. - RZ Rëndësia e thellë shoqërore dhe politike e fesë bëhet e dukshme kur kemi parasysh traditat e ndryshme fetare dhe sfidat shoqëruese të tolerancës në jetën e përditshme.
Evropa Juglindore ofron një pamje shumëngjyrëshe të marrëdhënies midis fesë dhe politikës në nivelin e përfaqësuesve fetarë, aktorëve shtetërorë, elitave intelektuale dhe njerëzve të zakonshëm në jetën e tyre të përditshme.
Rëndësia e gjuhës së përdorur në shërbimet fetare dhe pasioni për përdorimin e historisë në diskutimet e përditshme publike tregojnë për një rrjet kompleks të fesë dhe politikës.
Në lidhje me politikën e identitetit në veçanti, është e rëndësishme të kuptohet rëndësia gjithnjë e më e madhe e fesë për organizimin dhe transformimin e një shoqërie.1 Rekursi historik në jetën e përditshme Njerëzit shpesh interpretojnë historinë në një mënyrë të tillë që shohin pamjen e tyre të botës siç ishte, është dhe duhet të legjitimohet. Kjo mund të duket e pafajshme, por efektet e saj në politikë dhe në jetën e përditshme shpesh nuk janë.
Në Shkurt 2012 Vatikani organizoi një konferencë ndërkombëtare për të përkujtuar 1700 vjetorin e Betejës së Urës Milvian (28 Tetor 312), e cila e bëri Perandorin Konstantin sundimtar të vetëm në Perandorinë Romake Perëndimore, si dhe trashëgiminë e konvertimit të Konstandinit në Krishterim . Në tetor 2013, Kisha Ortodokse Serbe në Nish, Naissus antik dhe vendlindja e Kostandinit, organizoi një konferencë edhe më të madhe ndërkombëtare mbi rëndësinë e Ediktit të Milanos (313), me të cilën Kostandini shtoi lëvizjen e krishterë në fetë zyrtare të Perandorisë Romake.
Historia e konvertimit të Kostandinit në krishterim kontribuoi si në përhapjen e krishterimit ashtu edhe në rritjen e fuqisë së Kostandinit, por dekreti shërben gjithashtu si një rrëfim providencial për popujt e sotëm Juglindorë që ata ishin thelbësorë për krishterimin.
Hapa të tillë nuk janë as neutralë, as të njëanshëm. Shqiptarët e zakonshëm mendojnë shpejt për 28 qershor 1989, kur Presidenti serb Slobodan Milošević instrumentalizoi 600 vjetorin e Betejës së Fushës së Zogut të Zi (1389) për të forcuar fuqinë e tij.2
Pavarësisht nga humbjet e mëdha në të dy palët në atë kohë, rrëfimi i shërben një Fitorja "myslimane" nga politikanët nacionalistë serbë që nga shekulli i 19-të e deri më sot si një simbol për një sakrificë kristiano-serbe.
S'është për t'u habitur që ceremonitë përkujtimore shërbejnë për të legjitimuar territorin serb dhe gjithashtu për të glorifikuar gjenocidet që i kanë dhënë shërbime politikës së identitetit serb. 3
Festime të tilla tregojnë për karakterin reciprokisht të përforcuar - dhe të ankoruar në vend - të fesë dhe politikës lehtësia me të cilën topoi nacionaliste të zhvilluar në këtë vend.
Feja dhe politika janë të përziera rregullisht: ndonjëherë një hoxhë nga një xhami në Prishtinë kandidon për presidencë, ndonjëherë politikanët shqiptarë dhe kosovarë flasin në favor të grave që mbajnë shami për të tërhequr votat.
Deklarata nga Patriarku Serb pas përurimit të Katedrales Ortodokse në Tiranë në televizionin shtetëror shqiptar më 1 qershor 2014, se "Kosova është toka e shenjtë e Serbisë", me një flamur serb të treguar shkurtimisht, synon në të njëjtin drejtim.4
Për shqiptarët që ishte një "provokim brutal dhe i paskrupullt". Kryeministri shqiptar u zemërua dhe qortoi publikisht patriarkun serb në takimin e tij me patriarkët dhe krerët e kishave ortodokse: “Kolegu juaj ka abuzuar me mikpritjen tonë, ai ka nënçmuar festën tonë fetare dhe i ktheu provat e bashkëjetesës sonë fetare në një pikë politike të vjetëruar të mosmarrëveshjes. “5
Përdorimi i historisë është politikisht i fuqishëm sepse i jep të tashmes një sens të qëllimit. Sidoqoftë, historitë janë të deformuara. Ndërsa serbët u referohen kishave dhe manastireve të ndërtuara nga dinastia Nemanjid në mënyrë që të pretendojnë një pretendim territorial për pronësinë, 6
Shqiptarë i referohen shtypjes sistematike të gjuhës shqipe nga Kisha Ortodokse e Greqisë (GOK) në mes të shekullit të 19-të. të fesë dhe politikës shprehet si në gjendjen e imagjinuar ashtu edhe në atë aktuale të jetës së përditshme. Realpolitik fetar Kur të krishterët ortodoksë festuan Pashkën në Katedralen e Ringjalljes në Tiranë më 11 Prill 2015, një politikan i shquar shqiptar shprehu keqardhje në shtypin kombëtar që Kryepeshkopi i Kishës Ortodokse të Shqipërisë (AOK), Greku Anastasios (Yannoulatos), kishte marrë pjesë në shërbim mbajtur jo në shqip, por në greqisht.8
Shumë e interpretuan këtë si një shpërfillje të GOK ndaj gjuhës dhe identitetit shqiptar. Problemi është shkaktuar nga shkëmbimet e përditshme me emigrantët shqiptarë në Greqi që kanë adoptuar gjuhën greke dhe ortodoksinë.
Kjo qartë i ndihmon ata të integrohen në shoqërinë greke, por kur shqiptarët ortodoksë mësojnë greqisht në kurriz të gjuhës së tyre amtare, çështja bëhet politike.
Debate të tilla mbi politikën gjuhësore kthehen shumë larg në histori: Më 9 shtator 1906, një grup shqiptarësh ortodoksë që luftuan për pavarësi nga sundimi osman vranë metropolitin grek të Korçës, Fotis Kalpidhis, sepse ai dyshohet se kishte vrarë njërin prej tyre një vit më parë Prifti shqiptar, Papa Kristo Negovani. Negovani kishte kryer liturgjinë në gjuhën shqipe dhe i mësoi besnikëve të tij n ° 2 2017 RGOW JUGLINDORE EVROPA 25 për të lexuar dhe shkruar në shqip. Kjo vrasje e pazakontë e dyfishtë e udhëheqësve fetarë diskutohet ende publikisht sot.9
Shqiptarët Ortodoksë u përpoqën t'i shpëtonin ndikimit Grekizues të klerikëve Grekë duke marrë rrugën e mundimshme drejt autonomisë dhe autoqefalisë së AOK. Ishte kleriku shqiptar Theofan (Fan) S. Noli i cili së pari ndau liturgjinë Ortodokse Shqiptare nga Kisha Greke në 1908. Ky hap ishte i rëndësishëm si për krijimin e AOK-ut, ashtu edhe për legjitimimin e gjuhës shqipe dhe më vonë të shtetit shqiptar.
Një shembull tjetër historik i lidhjes midis fesë dhe politikës mund të gjendet në vitin 1945 kur regjimi komunist arriti të rekrutonte udhëheqjen e ortodoksëve, myslimanëve dhe bektashianëve10 për shërbim ndaj shtetit. Enver Hoxha gjithashtu i bëri thirrje Kryepeshkopit Vinçenc Prenushi të shpërndajë Kishën Katolike Romake. Refuzimi i tij çoi në mënyrë të pashmangshme në një dhunë të pamëshirshme.
Ky hap ndonjëherë interpretohet edhe sot si një pabesi kërcënuese e klerit katolik ndaj shtetit shqiptar dhe si një akt antikombëtar: “Myslimanët ishin të pavarur dhe Fan Noli themeloi AOK. […] Prandaj, komunistët ateistë gjetën një justifikim në qëndrimin katolik dhe ata masakruan të gjitha fetë në Shqipëri. ”11
Pa dyshim, akti i Kryepeshkopit Katolik, një martir i ligjshëm i Kishës Katolike Romake, ishte thellësisht politik, fetar dhe anti-komunist. Sigurisht, pas një shkëputjeje nga Roma, katolikët shqiptarë nuk mund të kishin qëndruar në bashkësi me katolicizmin botëror. Sidoqoftë, pasojat e tensioneve politike për shkak të fesë ishin qartësisht katastrofike.
Në çdo rast, reformat ose refuzimi për t'u ndarë nga autoritetet e jashtme fetare janë gjithmonë akte thjesht fetare-politike. Tensionet shqiptaro-greke Në funksion të së kaluarës së trazuar, nuk është për t'u habitur që kryepeshkopi aktual grek i AOK po mendon nëse politika e tij fetare i shërben interesave politike të Shqipërisë apo Greqisë. Shumë shqiptarë e konsiderojnë veprën e tij si politikë antishqiptare.
Shumë debate publike në mediat shqiptare i referohen Kristo Frashërit, një historiani kryesor i kishës dhe një besimtar aktiv ortodoks. Sipas tij, kryepeshkopi grek nuk u zgjodh nga Sinodi i Shenjtë i AOK në 1992, i cili as nuk ekzistonte në atë kohë. Përkundrazi, Anastasios (Yannoulatos) u emërua nga Patriarku Ekumenik me mbështetjen e qeverisë Greke në një kohë kur qeveria shqiptare nuk kishte zgjidhje tjetër veçse të pranonte nominimin.12
Emërimi kishte për qëllim të përdorej për një kohë të kufizuar për të rindërtuar AOK, siç bëjnë disa Ortodoksë pa dyshim i miratuar. Të tjerët, megjithatë, e konsideruan atë si një marrje të AOK nga Ortodoksia Greke. Në fronëzimin e Kryepiskopit Anastas në 2 Gusht 1992, shumë shqiptarë ortodoksë protestuan me parulla nacionaliste. Prandaj, ceremonia duhej zhvendosur nga kisha në sallën e Hotel Tirana International, gjë që zhvleftësoi emërimin e kryepeshkopit në sytë e shumë shqiptarëve ortodoksë.13
Kjo çoi në një lloj lëvizjeje skizmatike nga prifti i Kishës së Shën Marisë në Elbasan, Nikolla Marku, u citua. Nga ana tjetër, kisha zyrtare nuk e njeh lëvizjen sepse At Marku u shugurua nga Kisha Ortodokse Maqedonase jononike - kjo përkujton Fan S. Nolin, i cili u shugurua nga Kisha Ortodokse Ruse përpara se të themelonte AOK të pavarur.
Shumë shqiptarë të zakonshëm thonë hapur se rindërtimi i kishave ortodokse i promovuar nga Kryepeshkopi Anastas është një akt fetar-politik.
Disa janë të mendimit se veprimtaria ndërtimore synon të zbukurojë stilin arkitektonik të ndërtesave kishtare në Shqipëri dhe të kujton veprimtaritë e mëparshme të Kishës Greke në Shqipëri. Graecizimi i supozuar madje krahasohet me fondamentalizmin aktual militant, një rrymë intolerante e Islamit midis një pakice shqiptarësh, e cila mund të ketë çuar në disa vende rekrutimi xhihadiste në Kosovë, Maqedoni ose Shqipëri.14
Tensionet politike midis Greqisë dhe Shqipërisë duken qartë në kontekstin fetar vazhdimi i saj, siç doli në gusht 2015: Pas një debati të gjatë midis qeverisë dhe autoriteteve ortodokse, një kishë ortodokse në themel të një kishe të vjetër në Dhërmi, Shqipëria jugperëndimore, u shemb në 26 gusht 2016. Në të njëjtën ditë kishte një takim midis Kryepeshkopit të AOK-së dhe Kryeministrit Grek Aleksis Tsipras. Supozohet se kryepeshkopi i Tsipras u ankua për të ashtuquajturën ndërhyrje të shtetit shqiptar në punët e AOK.
Kjo jo vetëm u mor nga media greke, por qeveria greke mori një ritëm më të ashpër me autoritetet shqiptare. Zëdhënësi i Ministrisë së Jashtme Greke madje barazoi autoritetet shqiptare me xhihadistët: “Shkatërrimi i vendeve të shenjta dhe objekteve të adhurimit ndodhi, të paktën deri vonë, nga duart e xhihadistëve në rajonin e Lindjes së Mesme dhe Afrikës së Veriut, por sot ne shohim një akt i tillë në vendin tonë fqinj Shqipërinë. ”15
Kryeministri shqiptar Edi Rama, nga ana e tij, e konsideron të papranueshme që një klerik i AOK-së të ankohet së pari te kreu i qeverisë së një vendi të huaj në vend të kryeministrit të vendit të tij. Në një postim të gjatë në Facebook që u botua gjerësisht në mediat shqiptare, ai shkroi se Greqia “duhet të jetë e vetëdijshme se asnjë çështje ose problem i AOK-ut ose i shqiptarëve ortodoksë nuk ka të bëjë me Greqinë.
Shqiptarët Ortodoksë janë shtetas shqiptarë që kanë shtetin e tyre dhe hapësira ku ata praktikojnë besimin e tyre nuk është protektorat i Katedrales Ortodokse të Ringjalljes së Krishtit në Tiranë u përurua në 1 Qershor 2014 në prani të shumë udhëheqësve të Kishës Ortodokse. Foto: Daniel Flickr, CC-BY-SA 3.0 EVROPA JUGLINDORE No 2 2017 RGOW 26 shtet tjetër.
Çdo problem që AOK ka pasur, mund të ketë ose do të ketë me shtetin është dhe do të zgjidhet me shtetin shqiptar dhe institucionet e tij. Çdo ndërhyrje në këtë kontekst është një ndërhyrje e papranueshme në punët e brendshme të Shqipërisë. Shqipëria është vendi ku Kisha Ortodokse është në shtëpinë e saj, dhe jo vendi fqinj. ”16
Një kishë Uniate e ndërtuar nga murgjit Bazilianë nga fillimi i shekullit të 17-të thuhet se qëndronte në pronën e përmendur në Dhërmi dhe varri i një kishe të rëndësishme Romake thuhet të ketë qëndruar këtu - Janë vendosur misionarët katolikë.
Megjithëse autoritetet shqiptare janë shprehur në favor të rindërtimit të sitit, mosmarrëveshja publike vazhdon, në të cilën mosmarrëveshjet në dukje shekullore midis kishave Bizantine dhe Romake fillojnë.
Ndërsa Kisha Katolike Romake shpesh shihet si forca lëvizëse e një identiteti shqiptar (shih RGOW 4/2012, f.10–12), disa interpretojnë ndikimin Ortodoks Grek si një kërcënim për identitetin shqiptar. Akuza është se Greqia po promovon dhe legjitimon pretendimet nacionaliste për një pjesë të madhe të Shqipërisë së Jugut përmes fuqisë së butë siç është ndërtimi i kishave Ortodokse dhe varrezat e imagjinuara.
Rrënjët e Kostandinit në Ballkan Pyetjet rreth përparësisë së kishave të ndryshme dhe trashëgimisë kulturore shpesh marrin përgjigje duke pasur parasysh qëllimet politike. Kjo na sjell përsëri në 1,700 vjetorin e Betejës së Urës Milviniane dhe trashëgiminë e krishterë të Perandorit Konstandin.
Në maj 2012, Universiteti Amerikan në Prishtinë organizoi një konferencë ndërkombëtare mbi besimet në Kosovë. Vendndodhja e konferencës u justifikua me faktin se Konstandini lindi në Naissus (në Serbinë e sotme Ni Serbian), e cila i përkiste krahinës ilire të Dardanisë, zona e së cilës sot korrespondon afërsisht me Kosovën.
Këto dhe ngjarje të ngjashme hasën në një përgjigje të madhe nga media lokale dhe publiku në Kosovë dhe Shqipëri. Më 27 Prill 2013, një simpozium mbi Konstandinin, Ediktin e Milanos dhe lirinë e fesë u zhvillua në Tiranë me iniciativën e Kishës Katolike në Shqipëri.
Në të njëjtën kohë, Kryeministri shqiptar Sali Berisha njoftoi se Konstandini e bëri krenar çdo shqiptar.17
Në një simpozium tjetër me të njëjtën temë në Prishtinë në tetor 2013, Ministri i Jashtëm kosovar Enver Hoxhaj gjithashtu nënvizoi origjinën e Konstantinit: " një nga popujt më të vjetër në Evropë, Konstandini i Madh është pjesë e ndërgjegjes historike të qytetarëve të Kosovës dhe Shqipërisë, kudo që ata jetojnë. ”Shumë pjesëmarrës të tjerë theksuan Kostandinin si“ një simbol të rrënjëve tona evropiane ”.
Gjatë drekës së konferencës në Prishtinë, përkthyesi serb, i cili vinte nga Nishi, vendlindja e Kostandinit, më tregoi për planet atje për të gërmuar pallatin e Kostandinit dhe për të ndërtuar një ndërtesë të re, por që nuk kishte asnjë financim. Dikush mund të mendojë se serbët e sotëm në Niç nuk kanë asnjë lidhje me Kostandinin, sepse nuk kishte popuj sllavë në Dardaninë Ilire.
Për sa i përket identitetit, njerëzit e kohës së Konstandinit nuk janë të njëjtë me ata që janë sot dhe është historikisht naive të mendosh ndryshe. Por asgjë nuk i ndalon serbët ose shqiptarët të përpiqen të lidhen me këtë të kaluar të lavdishme. Ju e bëni këtë në biseda të përditshme, në shtyp, në media sociale dhe në blog.
Fiksioni serb përdoret gjithashtu për këto qëllime, për shembull romani nga Dejan Stojiljković në lidhje me kërkimin e shpatës së Konstantinit në Niš (serbisht Kostandinovo raskršće; anglisht Constantine's Crossing) nga viti 2009 ishte libri më i lexuar në bibliotekat serbe.
Ngjarjet shkencore shërbejnë gjithashtu për të kujtuar madhështinë e Kostandinit në tokën serbe. Pikërisht e njëjta gjë ndodh me Kostandinin në Serbi, Shqipëri dhe Kosovë si me Aleksandrin e Madh në Greqi dhe Maqedoni. Isshtë e ngjashme me tregimin e "tolerancës fetare". Kryeministri shqiptar deklaroi në konferencën e sipërpërmendur në Tiranë në 2013: “Nëse Konstandini do të ishte gjallë sot, ai do të ishte mes nesh, jo aq për shkak të prejardhjes së tij Dardane-Ilire, por sepse ky vend dhe ky komb e respektojnë atë më mirë se kushdo tjetër mishëruar në fetë e tjera. Ai mund ta gjente zemrën e dekretit të tij këtu në Shqipëri […]. ”18
Këto janë karakterizime me vështirësi neutrale të së kaluarës, por më tepër pretendime politike për epërsinë morale të një grupi ndaj të tjerëve - të cilat pretendojnë vetë shqiptarët, serbët, grekët ose maqedonasit. Politika fetare në jetën e përditshme Kur flasim për fe, kemi të bëjmë me udhëheqës dhe institucione fetare, politikanë, klientë dhe autoritete. Politika fetare është më e dukshme në nivelin e ndërveprimeve të përditshme.
Në vitin 2009 vizitova Katedralen e re të Shën Gjergjit në Korçë dhe u përshëndet nga një dhjak në Greqisht. E pyeta pse nuk më përshëndeti në shqip, ku më tha se popullata lokale fliste më shumë greqisht. Unë nuk pajtohesha sepse unë kam lindur këtu dhe jam rritur Ortodoks dhe nuk kisha dëgjuar kurrë dikë që të fliste Greqisht.
Ai u zemërua - Unë duhet të vija në kishë më shpesh, atëherë do të shihja arg Argumente të ngjashme për supozimin se kisha po bëhet gjithnjë e më shumë një vend i ndikimit grek mund të shihet në marrëdhëniet midis identitetit dhe politikës fetare.
Ekziston, për shembull, Shoqata Shqiptare për të Drejtat e Njeriut (Partia Bashkimi për Drejtat e Njeriut, PBDNJ), një parti politike që përfaqëson pakicën etnike të Grekëve në Shqipëri. Shumë besojnë se PBDNJ prej kohësh luajti një rol të rëndësishëm në skenën politike shqiptare sepse mori mbështetje financiare dhe politike nga Greqia.
Në një proces të të ashtuquajturit "homogjenizim" me grupin etnik Grek, çdo shqiptar me origjinë Ortodokse mund të marrë një pension të plotë dhe sigurim shëndetësor nga qeveria Greke.
E vetmja gjë që duhej ishte një certifikatë lindje (e cila në shumë raste ishte e lehtë të krijohej vetë) për të provuar origjinën e tij nga rajonet e jugut të Shqipërisë, e cila, sipas ideologjisë ekstreme nacionaliste, u dha nga Megali Kryepeshkopi Anastasios (Yannoulatos) kur përshëndeti Ministrin e Jashtëm Grek të atëhershëm Evangelos Venizelos përpara Katedrales së Ringjalljes në Tiranë në Tetor 2013.
Foto: Greke. Ministria e Punëve të Jashtme Nr.2 2017 RGOW EUROPE JUGLINDORE 27 Ideja që i përket Greqisë. Pasojat e këtyre politikave greke kanë qenë një rritje dramatike si e pakicës etnike greke ashtu edhe e besimtarëve ortodoksë në Shqipërinë e Jugut.
Në të njëjtën kohë, numri i vendeve të PBDNJ në parlamentin shqiptar u rrit. Homogjenizimi grek ishte një mundësi e shkëlqyer për shumë shqiptarë për të shtuar të ardhurat e tyre në jetën e vështirë post-komuniste ; në atë kohë qeveria greke mund të përballonte një politikë agresive nacionaliste, pjesërisht falë kredive bujare evropiane dhe ndërkombëtare.
Sidoqoftë, kriza financiare në Greqi i dha fund të gjithave. Si rezultat, numri i besimtarëve ortodoksë dhe votuesve të PBDNJ-së në Shqipëri u ul përsëri në mënyrë drastike. Në vitin 2011, regjistrimi regjistroi përkatësinë fetare dhe etnike për herë të parë, por 70 përqind e shqiptarëve refuzuan të deklarojnë besimet e tyre fetare.
Regjistrimi tregoi një pakicë greke me 0.87 përqind dhe 6.75 përqind të krishterë ortodoksë. PBDNJ, Kisha Ortodokse dhe gjithashtu qeveria Greke protestuan kundër këtyre rezultateve, pasi ato u manipuluan padyshim.19
Në zgjedhjet vijuese PBDNJ humbi të gjitha vendet parlamentare. Sipas raporteve të medias, më shumë shqip sesa greqisht flitet përsëri në bregdetin e jugut të Shqipërisë. Kjo marrëdhënie oportuniste dhe pragmatike midis fesë dhe politikës është gjithashtu e dukshme në intensifikimin e Islamit në Shqipëri, e cila shprehet në rritjen e ndërtimit të xhamive dhe grave që mbajnë shalle më shpesh.
Kjo zakonisht i atribuohet mbështetjes financiare për prozelitizmin islamik. Shumë organizata fetare dhe arsimore u krijuan nga lëvizja Turke Gylen dhe kishte zëra për pensione për të sapo kthyerit në besim.
Në verën e vitit 2015, megjithatë, vështirë se shihja një grua me shami në Tiranë. Ka shumë arsye për këtë, duke përfshirë ndoshta atë që Presidenti turk Erdoğan vizitoi Shqipërinë në maj 2015 dhe përshkroi organizatat Gylen si një "shtet paralel terrorist". 20
Sidoqoftë, problemi i mbështetjes financiare për myslimanët ende duket se vazhdon, veçanërisht pasi Ministri i Jashtëm austriak paralajmëroi në samitin e KB për refugjatët në shtator 2016 për një rritje të radikalizmit islamik në Shqipëri, Bosnjë-Hercegovinë dhe Kosovë.
Aty vihet re një ndikim i fortë fetar-ideologjik, për shembull, në faktin se gratë paguhen "për të ecur rrugëve plotësisht të mbuluara". 21 Ky fakt diskutohet nxehtë dhe shpesh në mediat e shkruara dhe në internet shqiptare.
*** Në funksion të situatës aktuale të tensionuar në Ballkan, si ngjarjet historike ashtu edhe diskutimet e përditshme publike janë tregues të qartë të ndërthurjes së ngushtë të politikës së identitetit dhe aktorëve fetarë.
Në të gjithë rajonin ka histori të katolikëve, ortodoksëve, myslimanëve dhe të tjerëve që pretendojnë trashëgimi fetare dhe morale duke përdorur në mënyrë selektive historinë dhe politikën. Se si tregohen këto histori ka një ndikim të fortë në jetën e përditshme politike dhe fetare.
Shënime 1) Doja, Albert: Politika e Fesë në Rindërtimin e Identiteteve: Situata Shqiptare. Në: Kritika e Antropologjisë 20, 4 (2000), f. 421-438. 2) Edwards, Jason A.: Sjellja e Shëlbimit Tokësor: Sllobodan Millosheviq dhe Miti Kombëtar i Kosovës. Në: Përparimet në historinë e retorikës 18, supl. 1 (2015), f. 187-204. 3) Bieber, Florian: Mobilizimi Nacionalist dhe Historitë e Vuajtjeve Serbe: Miti i Kosovës nga 600 vjetori deri më sot.
Në: Rethinking History 6, 1 (2002), f. 95-110; Anzulovic, Branimir: Serbia Qiellore: Nga miti në gjenocid. New York 1999. 4) http://top-channel.tv/lajme/artikull.php?id=278998; http: // www.gazetadita.al/shenjterimi-i-kishes-ngjallja-e-krishtitne-ceremoni-kreret-e-ortodoksise-boterore/. 5) http://shqiptarja.com/news.php?IDNotizia=217677&Nom eCategoria = shtëpi & Titolo = rama-kritikon-patriarkun-serbshp-rfille-besimin-na-ke-fyer & IDCategoria = 1 & përgjigje = 3848 81 & faqe = 1. 6) Judah, Tim: Serbët: Historia, Miti dhe Shkatërrimi i Jugosllavisë. New Haven 1997. 7) Doja, Albert: Etnia, ndërtimi kombëtar dhe nacionalizmi dans l'aire de peuplement albanaise. Në: Ethnologia Balkanica 3 (1999), 155-179. 8) http://www.panorama.com.al/mesha-ne-greqisht-naten-epashkes-blushi-kur-do-flase-anastasi-shqip/. 9) http://shqiptarja.com/m/home/mitropolitin-e-kor--s-fotiskallpidhis-e-vrau- spiro-kosturi-245374.html. 10) Krh. Doja, Albert: Një histori politike e bektashizmit në Shqipëri. Në: Lëvizjet totalitare dhe fetë politike 7, 1 (2006), f. 83-107. 11) http://www.panorama.com.al/prenushi-u-denua-nga-enverinuk-donte-te-ndante-kishen-nga-papa/. 12) Frashëri, Kristo: Tri të vërtetat për të cilat gënjen Janullatosi. Në: Gazeta Shqiptare, 11 tetor 2010. 13) https://www.youtube.com/watch?v=zLszHi-MUyc&feature = youtu.be. 14) Deri më tani, tensionet e radikalizimit kanë qenë të kufizuara në debate toksike në internet: http: //www.mapo. al / 2015/12 / toleranca-ne-prove-shqiperia-perballe-sfidesse-radikalizëm. Megjithatë, një "Forum Musliman i Kosovës" duket se është themeluar në vitin 2006 si një degë e rrjetit Evropian të Vëllazërisë Myslimane: http: // telegrafi. com / schwartz-ramiqi-ka-lidhje-me-hamasin /. 15) http://www.ekathimerini.com/200908/article/ekathimerini/ lajme / Athina-dënon-prishjen-e-kishës-ortodokse-inalbania. 16) https://www.facebook.com/media/set/?set=a.101531746280 91523.1073742791.138734771522 & lloji = 3. 17) Konstandini: 1700 vjetori i Ediktit të Milanos dhe Liria fetare. Tiranë 2014, f. 29. 18) Po aty, f. 30. 19) Censusi përmbys fetë: 70 përqind refuzojnë ose nuk deklarojnë besimin, Gazeta Shekulli, 25 prill 2012; Regjistrimi i Popullsisë dhe Banesave 2011, 1.1.13-14, f. 71; http://www.gazetatema.net/web/2012/12/07/censusi-83-shqiptare-0-87-grekekomunitetet-fetare-me-shume-katolike-se-ortodokse/. 20) http://shqiptarja.com/news.php?IDNotizia=292203#sthash. ROvGttdB.dpuf 21) http://www.kleinezeitung.at/politik/aussenpolitik/5087606/ UNFluchtlingsgipfel_Kurz_Alle-Staat-bor-Përgjegjësia. Për pyetjen e shamisë në Shqipëri cf. Doja, Albert. 2008. Kufijtë Instrumentalë të Gjinisë dhe Konvertimeve Fetare në Ballkan. Në: Religion, State & Society 36, 1 (2008), f. 55-63. Përkthim nga anglishtja: Natalija Zenger dhe Regula Zwahlen. Albert Doja, Profesor në Institutin e Sociologjisë dhe Antropologjisë, Universiteti i Lille, Francë.
Original text
Februar das Bundeskriminalamt die Wohnungen von vier Geistlichen der Ditib, der Türkisch Islamischen Union der Anstalt für Religion, durchsucht, zu der in Deutschland rund 900 Moscheen gehören. Die Imame werden verdächtigt, im Auftrag des türkischen Präsidiums für religiöse Angelegenheiten (Diyanet) Gemeindemitglieder und deutsche Lehrer ausspioniert sowie angebliche Anhänger des islamischen Predigers Fetullah Gülen in Ankara gemeldet zu haben. Auch in anderen europäischen Staaten wird dem Diyanet vorgeworfen, als Nachrichtendienst zu fungieren, was die Frage nach der Beeinlussung muslimischer Gemeinschaften durch die Türkei nach sich zieht. Im vorliegenden Heft geht es daher vor allem um transnationale islamische Netzwerke. Die Förderung des Islam im Ausland gehört so zwar schon länger zu den Aufgaben des Diyanet, aber seit der Machtübernahme der AKP wird die Behörde verstärkt als Instrument der türkischen Außenpolitik, besonders in Südosteuropa und Zentralasien, eingesetzt. Zudem ist ihre Politik seither mit den Strategien der Regierungspartei abgestimmt. In den außenpolitischen Aktivitäten der Türkei spielt jedoch nicht nur die Religionszugehörigkeit eine Rolle, sondern im Fall Südosteuropas auch die gemeinsame osmanische Vergangenheit, wie Dino Mujadžević in seinem Beitrag erläutert. In Bosnien-Herzegowina habe die Türkei nach dem Bosnienkrieg in erster Linie in den Wiederaufbau osmanischer, mehrheitlich religiöser Bauten investiert. Dagegen seien die Investitionen im wirtschaftlichen Bereich eher bescheiden, der türkische Einluss zeige sich vielmehr im Kultur- und Bildungsbereich. Bei seinen Aktivitäten in Zentralasien streicht das Diyanet laut Ahmet Erdi Öztürk zudem die Verwandtschaft zu den turksprachigen Völkern heraus und ist auch vorwiegend in diesen Staaten aktiv. Aber sowohl in Zentralasien wie in Südosteuropa sind die Aktivitäten der Türkei umstritten und stoßen bei den lokalen muslimischen Gemeinschaften nicht immer auf Gegenliebe. Aber nicht nur die Türkei instrumentalisiert den Islam, sondern auch viele zentralasiatische Regierungen, worauf Mariya Omelicheva hinweist. Die immer wieder beschworene islamistische Gefahr dient den zentralasiatischen Regimen vor allem zur Selbstlegitimation und als Ablenkung von eigenen Schwächen. Die Politisierung und Instrumentalisierung von Religion inden aber nicht nur auf Regierungsebene statt, sondern spielen auch im Alltag und bei der Selbstidentiikation gewöhnlicher Menschen eine Rolle, wie Albert Doja am Beispiel Kosovo und Albanien darlegt. Für die großzügige inanzielle Unterstützung dieses Heftes möchten wir dem „Centre for Governance and Culture“ der Universität St.Gallen herzlich danken. Natalija Zenger SÜDOSTEUROPA Nr.2 2017 RGOW 24 Albert Doja Religionspolitischer Alltag in Südosteuropa Identitäts- und Religionspolitik sind in Südosteuropa eng miteinander verflochten. Historische Themen wie das Vermächtnis Konstantins des Großen, sein „Mailänder Edikt“, das Verhalten der katholischen Kirche während des Kommunismus und das Verhältnis der Orthodoxen Kirche von Albanien zu Griechenland prägen stark die öffentlichen Diskussionen. Diese Verflechtung von Identitäts- und Religionspolitik ist aber kein albanisches Spezifikum, sondern typisch für die ganze Region.– R. Z. Die tiefgreifende soziale und politische Bedeutung von Religion wird offensichtlich, wenn wir verschiedene religiöse Traditionen und die damit verbundenen Herausforderungen an die Toleranz im alltäglichen Leben betrachten. Südosteuropa bietet ein buntes Bild, was das Verhältnis zwischen Religion und Politik auf der Ebene von Religionsvertretern, staatlichen Akteuren, intellektuellen Eliten und gewöhnlichen Menschen in ihrem Alltag angeht. Die Bedeutung der verwendeten Sprache in religiösen Diensten und die Leidenschaft für Rückgriffe auf die Geschichte in der alltäglichen öffentlichen Diskussion verweisen auf eine komplexe Vernetzung von Religion und Politik. Vor allem in Bezug auf Identitätspolitik ist es wichtig, die zunehmende Bedeutung von Religion für die Organisation und Transformation einer Gesellschaft zu verstehen.1 Historische Rückgriffe im Alltag Menschen deuten die Geschichte oft so, dass sie ihre Sicht der Welt – wie sie war, ist und sein soll – legitimiert. Das mag unschuldig scheinen, doch deren Auswirkungen in Politik und Alltag sind es oft nicht. Im Februar 2012 veranstaltete der Vatikan eine internationale Konferenz zum Gedenken des 1700.Jahrestags der Schlacht an der Milvischen Brücke (am 28. Oktober 312), durch die Kaiser Konstantin zum alleinigen Herrscher im römischen Westreich wurde, sowie an das Vermächtnis von Konstantins Konversion zum Christentum. Im Oktober 2013 organisierte die Serbische Orthodoxe Kirche in Niš, dem antiken Naissus und Geburtsort Konstantins, eine noch größere internationale Konferenz über die Bedeutung des Mailänder Edikts (313), mit dem Konstantin die christliche Bewegung zu den offiziellen Religionen des Römischen Reichs hinzufügte. Die Geschichte von Konstantins Bekehrung zum Christentum trug sowohl zur Verbreitung des Christentums als auch zum Wachstum von Konstantins Macht bei, doch dient das Edikt den heutigen südosteuropäischen Völkern auch als Narrativ der Vorsehung, wonach sie für das Christentum von grundlegender Bedeutung gewesen seien. Solche Schritte sind weder neutral noch einseitig. Gewöhnlichen Albanern fällt schnell der 28. Juni 1989 ein, als der serbische Präsident Slobodan Milošević die 600-Jahrfeier der Schlacht auf dem Amselfeld (1389) instrumentalisierte, um seine Macht zu stärken.2 Trotz der damaligen schweren Verluste auf beiden Seiten dient das Narrativ eines „muslimischen“ Siegs serbischen nationalistischen Politikern seit dem 19. Jahrhundert bis heute als Symbol für ein christlich-serbisches Opfer. Es überrascht kaum, dass entsprechende Gedenkfeiern der Legitimierung serbischen Territoriums und auch der Glorifizierung von Völkermördern dienen, die sich um die serbische Identitätspolitik verdient gemacht haben.3 Solche Feiern verweisen auf den sich gegenseitig verstärkenden – und lokal verankerten – Charakter von Religion und Politik und auf die Leichtigkeit, mit der sich hierzulande nationalistische Topoi herausbilden. Religion und Politik werden regelmäßig vermischt: Mal kandidiert ein Imam einer Moschee in Prishtina für die Präsidentschaft, mal sprechen sich albanische und kosovarische Politiker zwecks Stimmenfang dafür aus, dass Frauen Kopftücher tragen sollten. In dieselbe Richtung zielt die Äußerung des serbischen Patriarchen nach der Einweihung der orthodoxen Kathedrale in Tirana im albanischen Staatsfernsehen am 1. Juni 2014, dass „Kosovo das heilige Land Serbiens“ sei, wobei kurz eine serbische Flagge gezeigt wurde.4 Für die Albaner war das eine „brutale und skrupellose Provokation“. Der albanische Ministerpräsident war empört und rügte den serbischen Patriarchen bei seinem Treffen mit den Patriarchen und Oberhäuptern der orthodoxen Kirchen öffentlich: „Euer Kollege hat unsere Gastfreundschaft missbraucht, er hat unseren religiösen Feiertag herabgesetzt und den Nachweis unserer religiösen Koexistenz in einen veralteten politischen Streitpunkt verwandelt.“5 Rückgriffe auf die Geschichte sind von politischer Schlagkraft, da sie der Gegenwart einen bestimmten Sinn verleihen. Allerdings werden die Geschichten verzerrt. Während Serben auf die von der Dynastie der Nemanjiden errichteten Kirchen und Klöster verweisen, um einen territorialen Besitzanspruch zu behaupten,6 verweisen Albaner auf die systematische Unterdrückung der albanischen Sprache durch die Orthodoxe Kirche von Griechenland (GOK) Mitte des 19.Jahrhunderts.7 Die Verflechtung von Religion und Politik kommt sowohl im eingebildeten als auch im tatsächlichen Zustand des Alltags zum Ausdruck. Religiöse Realpolitik Als die orthodoxen Christen am 11. April 2015 in der Auferstehungskathedrale von Tirana Ostern feierten, bedauerte ein prominenter albanischer Politiker in der nationalen Presse, dass der Erzbischof der Orthodoxen Kirche von Albanien (AOK), der Grieche Anastasios (Yannoulatos), den Gottesdienst nicht auf Albanisch, sondern auf Griechisch abgehalten hatte.8 Viele interpretierten das als Geringschätzung der GOK gegenüber der albanischen Sprache und Identität. Das Problem ist durch den alltäglichen Austausch mit albanischen Immigranten in Griechenland bedingt, die die griechische Sprache und Orthodoxie angenommen haben. Das hilft ihnen eindeutig bei der Integration in die griechische Gesellschaft, doch wenn orthodoxe Albaner das Griechische auf Kosten ihrer Muttersprache erwerben, wird die Sache politisch. Solche sprachpolitischen Debatten reichen weit in die Geschichte zurück: Am 9. September 1906 tötete eine Gruppe orthodoxer Albaner, die für die Unabhängigkeit von der osmanischen Herrschaft kämpfte, den griechischen Metropoliten von Korça, Fotis Kalpidhis, weil er angeblich ein Jahr zuvor den Mord an einem albanischen Priester, Papa Kristo Negovani, angeordnet habe. Negovani hatte die Liturgie auf Albanisch abgehalten und seinen Gläubigen Nr.2 2017 RGOW SÜDOSTEUROPA 25 Lesen und Schreiben auf Albanisch beigebracht. Dieser ungewöhnliche Doppelmord an religiösen Führern wird noch heute öffentlich diskutiert.9 Die orthodoxen Albaner versuchten dem gräzisierenden Einfluss griechischer Kleriker zu entkommen, indem sie den beschwerlichen Weg zu Autonomie und Autokephalie der AOK auf sich nahmen. Es war der albanische Kleriker Theofan (Fan) S. Noli, der 1908 die albanische orthodoxe Liturgie erstmals von der griechischen Kirche trennte. Dieser Schritt war sowohl für die Gründung der AOK wichtig, als auch für die Legitimierung der albanischen Sprache und später des albanischen Staats. Ein weiteres historisches Beispiel für die Verknüpfung von Religion und Politik findet sich 1945, als es dem kommunistischen Regime gelang, die Führung der orthodoxen, muslimischen und Bektaschi10-Albaner für den Dienst am Staat anzuwerben. Enver Hoxha rief auch Erzbischof Vinçenc Prenushi dazu auf, die katholische Kirche von Rom zu lösen. Seine Weigerung führte unweigerlich zu erbarmungsloser Gewalt. Dieser Schritt wird manchmal noch heute als bedrohliche Illoyalität der katholischen Kleriker gegenüber dem albanischen Staat und als antinationaler Akt interpretiert: „Die Muslime waren unabhängig und Fan Noli gründete die AOK. […] Deshalb fanden die atheistischen Kommunisten in der katholischen Haltung eine Ausrede und sie massakrierten alle Religionen in Albanien.“11 Zweifellos war die Tat des katholischen Erzbischofs, eines rechtmäßigen Märtyrers der römisch-katholischen Kirche, zutiefst politisch, religiös und antikommunistisch. Natürlich hätten die albanischen Katholiken nach einer Abspaltung von Rom nicht in Kommunion mit dem Weltkatholizismus bleiben können. Die Implikationen der politischen Spannungen aufgrund der Religion waren jedoch offensichtlich katastrophal. Jedenfalls sind Reformhandlungen oder die Weigerung, sich von externen religiösen Autoritäten zu trennen, immer rein religionspolitische Akte. Albanisch-griechische Spannungen Angesichts der turbulenten Vergangenheit verwundert es nicht, dass man sich beim gegenwärtigen griechischen Erzbischof der AOK fragt, ob seine Religionspolitik den politischen Interessen Albaniens oder Griechenlands dient. Viele Albaner halten sein Wirken für anti-albanische Politik. Viele öffentliche Debatten in den albanischen Medien beziehen sich dabei auf Kristo Frashëri, einen führenden Kirchenhistoriker und aktiven orthodoxen Gläubigen. Ihm zufolge wurde 1992 der griechische Erzbischof nicht vom Hl. Synod der AOK gewählt, den es damals noch gar nicht gab. Vielmehr sei Anastasios (Yannoulatos) vom Ökumenischen Patriarchen mit Unterstützung der griechischen Regierung zu einer Zeit ernannt worden, als die albanische Regierung keine andere Wahl hatte, als die Nomination zu akzeptieren.12 Die Ernennung sollte zeitlich begrenzt dem Wiederaufbau der AOK dienen, was einige Orthodoxe zweifelsohne befürworteten. Andere jedoch betrachteten sie als Übernahme der AOK durch die griechische Orthodoxie. Bei der Inthronisation von Erzbischof Anastasios am 2. August 1992 protestierten viele orthodoxe Albaner mit nationalistischen Slogans. Deshalb musste die Zeremonie von der Kirche in den Saal des Hotel Tirana International verlegt werden, was die Einsetzung des Erzbischofs in den Augen vieler orthodoxer Albaner ungültig machte.13 Dies führte zu einer Art schismatischen Bewegung, die vom Priester der Marienkirche in Elbasan, Nikolla Marku, angeführt wurde. Im Gegenzug anerkennt die offizielle Kirche die Bewegung nicht, weil Vater Marku von der unkanonischen Makedonischen Orthodoxen Kirche geweiht wurde – das erinnert an Fan S. Noli, der von der Russischen Orthodoxen Kirche geweiht wurde, bevor er die unabhängige AOK gründete. Viele einfache Albaner sagen offen, dass der von Erzbischof Anastasios vorangetriebene Wiederaufbau orthodoxer Kirchen eine religionspolitische Handlung sei. Einige sind der Meinung, die Bautätigkeit beabsichtige eine Gräzisierung des architektonischen Stils kirchlicher Gebäude in Albanien und erinnere an die früheren Aktivitäten der griechischen Kirche in Albanien. Die vermeintliche Gräzisierung wird sogar mit dem aktuellen militanten Fundamentalismus verglichen, einer intoleranten Strömung des Islam bei einer Minderheit von Albanern, der vielleicht zu einigen jihadistischen Rekrutierungsstätten in Kosovo, Makedonien oder Albanien geführt hat.14 Politische Spannungen zwischen Griechenland und Albanien finden offenkundig im religiösen Kontext ihre Fortsetzung, wie sich im August 2015 zeigte: Nach einer längeren Debatte zwischen der Regierung und den orthodoxen Autoritäten wurde am 26. August 2016 ein orthodoxes Gotteshaus auf dem Fundament einer älteren Kirche im südwestalbanischen Dhërmi abgebrochen. Am gleichen Tag fand ein Treffen des Erzbischofs der AOK mit dem griechischen Premierminister Alexis Tsipras statt. Man geht davon aus, dass sich der Erzbischof bei Tsipras über den sog. Eingriff des albanischen Staats in Angelegenheiten der AOK beklagte. Dies wurde nicht nur von den griechischen Medien aufgegriffen, sondern auch die griechische Regierung nahm gegenüber den albanischen Behörden eine härtere Gangart ein. Der Sprecher des griechischen Außenministeriums setzte die albanischen Behörden sogar mit Jihadisten gleich: „Die Zerstörung von heiligen Stätten und Objekten der Anbetung haben, wenigstens bis vor kurzem, durch die Hände von Jihadisten in der Region des Mittleren Ostens und Nordafrika stattgefunden, doch heute sehen wir einen solchen Akt auch in unserem Nachbarland Albanien.“15 Der albanische Ministerpräsident Edi Rama wiederum hält es für inakzeptabel, dass ein Kleriker der AOK sich zuerst beim Regierungschef eines fremden Landes statt beim Ministerpräsidenten des eigenen Landes beklagt. In einem langen Facebook-Eintrag, der in den albanischen Medien extensiv abgedruckt wurde, schrieb er, dass Griechenland „sich darüber im Klaren sein muss, dass kein Thema oder Problem der AOK oder der orthodoxen Albaner mit Griechenland in Verbindung steht. Die orthodoxen Albaner sind albanische Staatsbürger, die ihren eigenen Staat haben, und der Raum, wo sie ihren Glauben praktizieren, ist nicht ein Protektorat eines Die orthodoxe Kathedrale der Wiederauferstehung Christi in Tirana wurde am 1.Juni 2014 in Anwesenheit vieler orthodoxer Kirchenoberhäupter eingeweiht. Foto: Daniel Flickr, CC-BY-SA 3.0 SÜDOSTEUROPA Nr.2 2017 RGOW 26 anderen Staates. Jegliches Problem, das die AOK mit dem Staat gehabt hat, noch immer haben mag oder haben wird, ist und wird mit dem albanischen Staat und seinen Institutionen geregelt. Jegliche Intervention in diesem Zusammenhang ist eine inakzeptable Einmischung in die inneren Angelegenheiten Albaniens. Albanien ist das Land, wo die orthodoxe Kirche zuhause ist, und nicht das Nachbarland.“16 Auf besagtem Grundstück in Dhërmi soll eine von Basilianer-Mönchen gebaute unierte Kirche des frühen 17. Jahrhunderts gestanden haben und hier soll sich auch das Grab eines wichtigen römisch-katholischen Missionars befinden. Zwar haben sich die albanischen Behörden dafür ausgesprochen, den Ort zu rekonstruieren, doch der öffentliche Streit geht weiter, bei dem scheinbar Jahrhunderte alte Streitigkeiten zwischen der byzantinischen und der römischen Kirche weitergesponnen werden. Während die römisch-katholische Kirche oftmals als Impulsgeberin einer albanischen Identität gilt (s. RGOW 4/2012, S.10–12), interpretieren einige den griechisch-orthodoxen Einfluss als Bedrohung für die albanische Identität. Der Vorwurf ist, dass Griechenland durch Soft Power wie den Bau von orthodoxen Kirchen und imaginierten Friedhöfen nationalistische Ansprüche auf einen großen Teil Südalbaniens fördert und legitimiert. Konstantins Wurzeln auf dem Balkan Fragen zur Priorität unterschiedlicher Kirchen und kulturellen Erbes werden oft mit politischen Zielen im Hinterkopf beantwortet. Das bringt uns zum 1 700. Jahrestag der Schlacht auf der Milvinischen Brücke und zum christlichen Vermächtnis von Kaiser Konstantin zurück. Im Mai 2012 wurde dazu von der amerikanischen Universität in Prishtina eine internationale Konferenz über Glaubensbekenntnisse im Kosovo organisiert. Der Konferenzort wurde damit begründet, dass Konstantin in Naissus (im heute serbischen Niš) geboren wurde, das zu der illyrischen Provinz Dardanien gehörte, deren Gebiet heute ungefähr dem Kosovo entspricht. Diese und ähnliche Veranstaltungen stießen in den lokalen Medien und in der Öffentlichkeit Kosovos und Albaniens auf großes Echo. Am 27. April 2013 fand in Tirana auf Initiative der katholischen Kirche in Albanien ein Symposium über Konstantin, das Mailänder Edikt und Religionsfreiheit statt. Dabei verkündete der damalige albanische Ministerpräsident Sali Berisha, dass Konstantin jeden Albaner stolz mache.17 An einem anderen Symposium zu demselben Thema in Prishtina im Oktober 2013 unterstrich auch der kosovarische Außenminister Enver Hoxhaj Konstantins Herkunft: „Angesichts der westlichen wissenschaftlichen Überzeugung von unserer illyrischen Herkunft als eines der ältesten Völker Europas ist Konstantin der Große ein Teil des historischen Bewusstseins der Bürger Kosovos und Albaniens, wo immer sie leben.“ Viele andere Teilnehmer hoben Konstantin als „Symbol unserer europäischen Wurzeln“ hervor. Während des Konferenzlunchs in Prishtina erzählte mir der serbische Übersetzer, der aus Niš, dem Geburtsort Konstantins stammte, von den dortigen Plänen, Konstantins Palast auszugraben und ein neues Gebäude zu errichten, dass dazu aber die Finanzierung fehle. Man könnte meinen, die heutigen Serben in Niš hätten nichts mit Konstantin zu tun, weil es im illyrischen Dardanien noch keine slawischen Völker gab. Was die Identität angeht, sind die Menschen aus Konstantins Zeiten nicht dieselben Menschen wie heute, und es ist historisch naiv, anders zu denken. Doch nichts hält weder Serben noch Albaner vom Versuch ab, Verbindungen zu dieser ruhmreichen Vergangenheit herzustellen. Sie tun dies im alltäglichen Gespräch, in der Presse, in social media und in Blogs. Auch die serbische Belletristik wird zu diesen Zwecken instrumentalisiert, so war z.B. der Roman von Dejan Stojiljković über die Suche nach Konstantins Schwert in Niš (serb. Kostandinovo raskršće; engl. Constantine’s Crossing) von 2009 das meistgelesene Buch in serbischen Bibliotheken. Auch wissenschaftliche Veranstaltungen dienen der Erinnerung an Konstantins Größe auf serbischem Land. So passiert mit Konstantin in Serbien, Albanien und Kosovo genau dasselbe wie mit Alexander dem Großen in Griechenland und Makedonien. Ähnlich verhält es sich mit Narrativ der „religiösen Toleranz“. So erklärte der albanische Ministerpräsident auf der bereits erwähnten Konferenz in Tirana 2013: „Wenn Konstantin heute lebte, würde er unter uns sein, nicht so sehr wegen seiner dardanischen-illyrischen Abstammung, sondern weil dieses Land und diese Nation besser als sonst jemand den Respekt vor anderen Religionen verkörpert. Er könnte das Herzstück seines Edikts hier in Albanien finden […].“18 Dies sind kaum neutrale Charakterisierungen der Vergangenheit, sondern politische Ansprüche auf die moralische Überlegenheit einer Gruppe über die anderen – was Albaner, Serben, Griechen oder Makedonier gleichermaßen für sich beanspruchen. Religionspolitik im Alltag Wenn wir von Religion sprechen, haben wir es mit religiösen Führungspersonen und Institutionen, Politikern, Patronen und Autorität zu tun. Religionspolitik wird auf der Ebene alltäglicher Interaktionen am stärksten spürbar. 2009 besuchte ich die neue St. Georgs-Kathedrale in Korça und wurde von einem Diakon auf Griechisch begrüßt. Ich fragte ihn, warum er mich nicht auf Albanisch begrüße, worauf er meinte, dass die hiesige Bevölkerung eher Griechisch spreche. Ich widersprach, da ich hier geboren wurde und orthodox aufwuchs und nie jemanden Griechisch hatte sprechen hören. Er wurde zornig – ich solle häufiger zur Kirche kommen, dann würde ich schon sehen … Ähnliche Argumente für die Annahme, dass die Kirche vermehrt zu einem Ort griechischer Einflussnahme wird, kann man im Verhältnis zwischen Identitäts- und Religionspolitik sehen. So gibt es z.B. die albanische Partei Vereinigung für die Menschenrechte (Partia Bashkimi për të Drejtat e Njeriut, PBDNJ), eine politische Partei, die die ethnische Minderheit der Griechen in Albanien vertritt. Viele gehen davon aus, dass die PBDNJ lange eine wichtige Rolle in der albanischen politischen Szene spielte, weil sie finanzielle und politische Unterstützung aus Griechenland erhielt. In einem Prozess der sog. „Homogenisierung“ mit der griechischen Ethnie konnte jeder Albaner orthodoxer Abstammung von der griechischen Regierung eine volle Pension und eine Krankenkasse erhalten. Man brauchte dazu bloß eine Geburtsurkunde (die in vielen Fällen einfach selbst zu erstellen war), um seine Herkunft aus den südalbanischen Gebieten zu beweisen, die gemäß der extremen nationalistischen Ideologie der Megali Erzbischof Anastasios (Yannoulatos) bei der Begrüßung des damaligen griechischen Außenminister Evangelos Venizelos vor der Auferstehungskathedrale in Tirana im Oktober 2013. Foto: Griech. Außenministerium Nr.2 2017 RGOW SÜDOSTEUROPA 27 Idea zu Griechenland gehören. Die Folgen dieser griechischen Politik waren ein dramatischer Anstieg sowohl der griechischen ethnischen Minderheit als auch der orthodoxen Gläubigen in Südalbanien. Gleichzeitig stieg die Anzahl der Sitze der PBDNJ im albanischen Parlament. Die griechische Homogenisierung war eine großartige Gelegenheit für viele Albaner, ihr Einkommen im harten postkommunistischen Leben aufzubessern; damals konnte sich die griechische Regierung eine aggressive nationalistische Politik leisten, teilweise dank der großzügigen europäischen und internationalen Kredite. Die finanzielle Krise Griechenlands setzte dem Ganzen allerdings ein Ende. In der Folge nahm die Zahl der orthodoxen Gläubigen und PBDNJ-Wähler in Albanien wieder drastisch ab. 2011 erfasste die Volkszählung erstmals die religiöse und ethnische Zugehörigkeit, doch 70 Prozent der Albaner verweigerten eine Deklaration des religiösen Bekenntnisses. Der Zensus ergab eine griechische Minderheit von 0,87 Prozent und 6,75 Prozent orthodoxe Christen. Die PBDNJ, die Orthodoxe Kirche und auch die griechische Regierung protestierten gegen diese Resultate, da diese offensichtlich manipuliert seien.19 In den folgenden Wahlen verlor die PBDNJ alle Parlamentssitze. Medienberichten zufolge wird an der südalbanischen Küste nun wieder mehr Albanisch als Griechisch gesprochen. Dieses opportunistische und pragmatische Verhältnis zwischen Religion und Politik zeigt sich auch bei der Intensivierung des Islam in Albanien, die durch den vermehrten Bau von Moscheen und Frauen, die häufiger Kopftücher tragen, zum Ausdruck kommt. Man führt dies im Allgemeinen auf finanzielle Unterstützung für islamischen Proselytismus zurück. Viele religiöse und Bildungsorganisationen wurden von der türkischen Gülen-Bewegung etabliert, man munkelte auch von Pensionen für Neubekehrte. Im Sommer 2015 allerdings konnte ich in Tirana kaum eine Frau mit Kopftuch sehen. Dafür gibt es viele Gründe, darunter vielleicht, dass der türkische Präsident Erdoğan im Mai 2015 Albanien besuchte und die Gülen-Organisationen als „terroristischen Parallelstaat“ bezeichnete.20 Das Problem der finanziellen Unterstützung von Muslimen scheint aber weiterhin zu bestehen, da insbesondere der österreichische Außenminister am UN-Flüchtlingsgipfel im September 2016 vor einer Zunahme von islamischem Radikalismus in Albanien, Bosnien-Herzegowina und Kosovo warnte. Dort mache sich ein starker religiös-ideologischer Einfluss etwa dadurch bemerkbar, dass Frauen bezahlt würden, „damit sie vollverschleiert durch die Straßen gehen.“21 Diese Tatsache wird in albanischen Print- und Online-Medien heftig und häufig diskutiert. *** Sowohl historische Ereignisse als auch alltägliche öffentliche Diskussionen sind angesichts der aktuellen angespannten Situation auf dem Balkan klare Indikatoren für die enge Verflechtung von Identitätspolitik und religiösen Akteuren. In der ganzen Region gibt es Geschichten von Katholiken, Orthodoxen, Muslimen und anderen, die Anspruch auf ein religiöses und moralisches Erbe erheben, indem sie Geschichte und Politik selektiv nutzen. Wie diese Geschichten erzählt werden, prägt den politischen und religiösen Alltag stark. Anmerkungen 1) Doja, Albert: The Politics of Religion in the Reconstruction of Identities: The Albanian Situation. In: Critique of Anthropology 20, 4 (2000), S. 421–438. 2) Edwards, Jason A.: Bringing in Earthly Redemption: Slobodan Milosevic and the National Myth of Kosovo. In: Advances in the History of Rhetoric 18, supl. 1 (2015), S.187–204. 3) Bieber, Florian: Nationalist Mobilization and Stories of Serb Suffering: The Kosovo Myth from 600th Anniversary to the Present. In: Rethinking History 6, 1 (2002), S. 95–110; Anzulovic, Branimir: Heavenly Serbia: From Myth to Genocide. New York 1999. 4) http://top-channel.tv/lajme/artikull.php?id=278998; http:// www.gazetadita.al/shenjterimi-i-kishes-ngjallja-e-krishtitne-ceremoni-kreret-e-ortodoksise-boterore/. 5) http://shqiptarja.com/news.php?IDNotizia=217677&Nom eCategoria=home&Titolo=rama-kritikon-patriarkun-serbshp-rfille-besimin-na-ke-fyer&IDCategoria=1&reply=3848 81&page=1. 6) Judah, Tim: The Serbs: History, Myth and the Destruction of Yugoslavia. New Haven 1997. 7) Doja, Albert: Ethnicité, construction nationale et nationalisme dans l’aire de peuplement albanaise. In: Ethnologia Balkanica 3 (1999), S.155–179. 8) http://www.panorama.com.al/mesha-ne-greqisht-naten-epashkes-blushi-kur-do-flase-anastasi-shqip/. 9) http://shqiptarja.com/m/home/mitropolitin-e-kor--s-fotiskallpidhis-e-vrau-spiro-kosturi-245374.html. 10) Vgl. Doja, Albert: A Political History of Bektashism in Albania. In: Totalitarian Movements and Political Religions 7, 1 (2006), S.83–107. 11) http://www.panorama.com.al/prenushi-u-denua-nga-enverinuk-donte-te-ndante-kishen-nga-papa/. 12) Frashëri, Kristo: Tri të vërtetat për të cilat gënjen Janullatosi. In: Gazeta Shqiptare, 11. Oktober 2010. 13) https://www.youtube.com/watch?v=zLszHi-MUyc&feature =youtu.be. 14) Bisher blieben die Spannungen durch Radikalisierung auf giftige Online-Debatten beschränkt: http://www.mapo. al/2015/12/toleranca-ne-prove-shqiperia-perballe-sfidesse-radikalizmit. Allerdings scheint 2006 ein „Muslimisches Kosovo-Forum“ als Zweig des europäischen Netzwerks der Muslimbrüder gegründet worden zu sein: http://telegrafi. com/schwartz-ramiqi-ka-lidhje-me-hamasin/. 15) http://www.ekathimerini.com/200908/article/ekathimerini/ news/athens-condemns-demolition-of-orthodox-church-inalbania. 16) https://www.facebook.com/media/set/?set=a.101531746280 91523.1073742791.138734771522&type=3. 17) Konstandini: 1700 vjetori i Ediktit të Milanos dhe Liria fetare. Tirana 2014, S. 29. 18) Ebd., S. 30. 19) Censusi përmbys fetë: 70 përqind refuzojnë ose nuk deklarojnë besimin, Gazeta Shekulli, 25 prill 2012; Population and Housing Census 2011, 1.1.13-14, S. 71; http://www.gazetatema.net/web/2012/12/07/censusi-83-shqiptare-0-87-grekekomunitetet-fetare-me-shume-katolike-se-ortodokse/. 20)http://shqiptarja.com/news.php?IDNotizia=292203#sthash. ROvGttdB.dpuf 21) http://www.kleinezeitung.at/politik/aussenpolitik/5087606/ UNFluchtlingsgipfel_Kurz_Alle-Staaten-tragen-Verantwortung. Zur Kopftuchfrage in Albanien vgl. Doja, Albert. 2008. Instrumental Borders of Gender and Religious Conversions in the Balkans. In: Religion, State & Society 36, 1 (2008), S. 55–63. Übersetzung aus dem Englischen: Natalija Zenger und Regula Zwahlen. Albert Doja, Professor am Institut für Soziologie und Anthropologie, Universtität Lille, Frankreich.
Contribute a better translation
