Gilles de Rapper ID HAL: hal-03686142 https://hal.science/hal-03686142v1 Dërguar më 2 qershor 2022.
Arkivi i hapur multidisiplinar HAL synon depozitimin
dhe shpërndarjen e dokumenteve shkencore të nivelit kërkimor, të botuara ose
jo, nga institucione arsimore dhe kërkimore franceze ose të huaja, laboratorë
publikë ose privatë.
HAL është një arkiv shumëdisiplinor me akses të hapur për depozitimin dhe shpërndarjen e dokumenteve kërkimoreshkencore, qofshin ato të botuara apo jo. Dokumentet mund të vijnë nga institucione mësimore dhe kërkimore në Francë ose jashtë saj, ose nga qendra kërkimore publike ose private. Gilles de Rapper.
Shkolla Franceze e Athinës Transformimet postkomuniste të gjuhësisë popullore Shqipja, gjuha e pellazgëve Rasti i shqipes lidhet lehtësisht me këtë “gjuhësi popullore dhe fantastike”: në kontekstin postkomunist, gjuha është bërë një material i zgjedhur për të folur për veten dhe të tjerët dhe për të krijuar një diskurs mbi vendin e Shqipërisë dhe shqiptarëve në Evropë. Ky ligjërim nuk mbahet nga shkenca institucionale, por nga amatorë apo pseudoshkencëtarë që besojnë se po përmbushin një detyrë patriotike për të rivendosur një të vërtetë të fshehur, e cila gjithashtu e lidh atë me një "gjuhësi të pakënaqësisë" dhe me teorinë e konspiracionit.
Gjuha origjinale më “popullore” që nga vitet 1990 ka
qenë ajo e pellazgëve. Këta të fundit tentojnë në këtë mënyrë të zëvendësojnë
ilirët në Përvetësimin nga ligjërimi nacionalist i gjuhës si dëshmi e
ekzistencës së kombit dhe si dëshmi e lashtësisë së tij është shumë e
zakonshme; entuziazmi dhe teprimet e bartësve të kësaj forme të ideologjisë
gjuhësore janë po aq të njohura.
Në një artikull të rëndësishëm, Patrick Sériot,
Elena Bulgakova dhe Andreja Eržen kanë treguar se deri në çfarë mase po lulëzon
gjuhësia popullore në Evropën Lindore bashkëkohore dhe se si argumentet e
përdorura janë të ngjashme, cilado qoftë gjuha: të gjithë shohin në më të
lashtën e tyre dhe atë që shtrihet në origjinën e të gjithë të tjerëve.
Po aty, f. 150. 1. Seriot, Bulgakova
& Erzen, 2008.
Në këtë mënyrë, ato përbëjnë një lloj arketipi
autoktonie. Ideja e origjinës ilire të shqiptarëve të sotëm është
vendosur aq shumë që nga gjysma e dytë e shekullit të 20-të, saqë ndonjëherë
harrojmë se i ka paraprirë një ide tjetër, e cila u favorizua nga lëvizja
kombëtare shqiptare në fund të shekullit të kaluar. dhe kush sheh te pellazgët
paraardhësit e shqiptarëve.
Pellazgët, emri i të cilëve shfaqet në poezitë
homerike, do të kishin pushtuar jugun e gadishullit ballkanik përpara ardhjes
së grekëve, të cilët do t'i kishin asimiluar plotësisht.
Një ligjërim i tillë ushqeu lëvizjen e sapolindur
kombëtare shqiptare: në fund të shekullit të 19-të, teza e origjinës
pellazgjike të shqiptarëve u përhap gjerësisht në mesin e promotorëve të
lëvizjes kombëtare, si te shqiptarët ashtu edhe te të huajt, p.sh. ese e Sami
Frashërit botuar më 1899, Shqipëria ç’ishte, ç’është, ç’do të jetë. Më
pas, ilirët, të vërtetuar më mirë nga burimet, u imponuan në rrëfimin kombëtar
si dhe në ligjërimin shkencor shqiptar, veçanërisht pas Luftës së Dytë
Botërore.
Megjithatë, ne shohim në Shqipërinë postkomuniste
rigjallërimin e këtyre tezave të braktisura gjatë shek., për shkak të mungesës
së të dhënave historike, arkeologjike apo gjuhësore në lidhje me ta, realiteti
që mbulohet nga përmendja e pellazgëve ndër autorët antikë është vështirë të
vlerësohet, gjë që i ka bërë ata që në antikitet material të disponueshëm për
shtjellime të ndryshme ligjërimi mitik historik dhe arkeologjik mbi Pellazgët
në qarqet shkencore evropiane në lidhje me historinë dhe origjinën e Greqisë roli i paraardhësve kombëtarë.
Duke paraqitur mënyrën se si pohohet sot
identifikimi i shqipes me gjuhën e pellazgëve, dëshirojmë të bëjmë dy propozime
që lidhen me kalimin nga konteksti komunist në atë postkomunist.
E para ka të bëjë me mënyrën se si, pavarësisht
kundërshtimeve të hapura, neopelazgizmi varet, në burimet dhe në argumentet e
tij, nga modeli ilir të cilin ai pretendon ta tejkalojë.
E dyta ka të bëjë me politikën gjuhësore të shtetit shqiptar dhe daljen e gjuhës si objekt i shkencës popullore.
Nga vitet 1980, Dominique Briquel tregoi se sa e
zakonshme ishte referenca për pellazgët në Italinë e lashtë, veçanërisht në
rajonet që pretendonin lidhje farefisnore me Greqinë (Briquel, 1984). 3.
Gjendja e burimeve të lashta letrare për pellazgët, me një diskutim mbi vlerën
e këtyre dëshmive, jepet nga Sourvinou-Inwood, 2003, i cili këmbëngul në
natyrën e paqartë të paraqitjes së pellazgëve, herë të konsideruar si grekë, herë
si jogreke (fq. 120-121, 135).
Shumica e veprave të botuara që nga vitet 1990 dhe që kanë të bëjnë me neopellazgizmin theksojnë shprehimisht gjuhën. Vetë fjala (gjuhë) del në shumë tituj, shoqëruar me mbiemrin "pellazgjik" ose "shqiptar" ose të dyja: Kodi i gjuhës shqipe.
Vëzhgime mbi lashtësinë e gjuhës shqipe, Origjina e kombit shqiptar dhe e saj.
Në gjurmët e gjuhës pellazge, Zbulime
të reja për pellazgët dhe gjuhën e tyre, pellazgët, gjuha dhe kultura e tyre,
kodi i gjuhës pélasgo-albanaise etj., periudha komuniste: që nga gjysma e dytë
e viteve 1990, botime të shumta janë trajtuar hapur me origjinën pellazgjike të
shqiptarëve dhe suksesi i tyre mund të matet me popullaritetin e tezave që ata
transmetojnë, gjë që shpjegohet pjesërisht, sipas nesh, nga vendi. e zënë gjuha
në argumentimin neopellazgist.
Prandaj, është e përshtatshme, para së gjithash, të
sqarohet sesi neopellazgizmi është një diskurs mbi gjuhën që e lidh ngushtë
gjuhën me identitetin ose, me fjalë të tjera, një formë e ideologjisë gjuhësore.
Autorët në fjalë në fakt nuk janë gjuhëtarë
profesionistë, por më së shpeshti autodidaktë, të cilët pranojnë se kanë ardhur
në gjuhësi, ose të paktën për një interes për historinë e gjuhës shqipe, nga
kurioziteti ose nga një përvojë personale që i ka vënë në dijeni raporti
ndërmjet shqipes dhe gjuhëve të tjera.
Disa këmbëngulin gjithashtu në dëshirën e tyre për
të mbajtur analizën e tyre në një nivel të arritshëm për sa më shumë njerëz të
jetë e mundur.
«Ne jemi përpjekur, — shkroi njëri prej tyre, — ta
paraqesim materialin në një gjuhë të thjeshtë […], në mënyrë që studimi ynë të
mund të ndiqet nga sa më shumë njerëz».
Gjuha, megjithatë, përbën një material lehtësisht të
aksesueshëm dhe lehtësisht të manipulueshëm. Për shumë të tjerë, gjuha përbën
materialin dhe argumentin kryesor, deri në atë pikë sa si përjashtim shfaqen
veprat që shfaqin një orientim arkeologjik, historik apo etnografik.
Dëshmitarët gjuhësorë të pellazgëve janë megjithatë
as më shumë e as më pak të shumtë se gjurmët arkeologjike apo dëshmitë
historike, të gjitha objekt diskutimi, nga:
M. Butka, 2017, Mato, 2015, Xhelaj,
2008, Omer (Musaj), 2008, Peza & Peza, 2009, Prifti, 2016, Abazaj, 2011.
Mënyra se si trajtohet gjuha nga neopellazgistët
është e zakonshme për gjuhët më të njohura. Është mbi të gjitha çështje të
interesohemi për fjalët në vetvete, të izoluara nga çdo realitet tjetër
gjuhësor.
Shumë shpesh, ne kërkojmë ngjashmëri në fjalët e
gjuhëve të lashta me fjalët bashkëkohore shqipe. Pasi identifikohen, këto fjalë
shqipe fitojnë, nëpërmjet pranisë së tyre në fjalët e lashta, statusin e
“fjalëve pellazgjike” dhe gjuhët në fjalë mund të identifikohen nga ana e tyre
me gjuhën e pellazgëve.
Fakti që shqipja përmban shumë fjalë njërrokëshe,
veçanërisht folje, rrit mundësitë për identifikime të tilla. Pas
renditjes së një numri të këtyre fjalëve, (mbi 2100 fjalë të tilla) si kam
(të kesh), jam (të jesh), ha (për të ngrënë), pi (për të pirë), ik (të shkosh),
vij (të vijë), bëj (për të bërë). rri (mbetem), qaj (qaj), qesh (qesh),
shpjegon një autor (A. Hasanas #M.Butka) : “Sipas të dhënave të shumë
gjuhëtarëve, këto rrënjë foljore gjenden në disa gjuhë të lashta, si
sanskritishtja, irlandishtja e vjetër, greqishtja e vjetër. , e vjetra sllave….
Këto fjalë na lejojnë të ndërmarrim rindërtimin e
kësaj gjuhe që gjuhëtarët sot do ta quajnë iliropellazgjike”.
I njëjti demonstrim mund të zbatohet për gjuhët
moderne, të cilat, për shkak se përmbajnë fjalë shqipe, thuhet se vijnë nga
shqipja ose kanë një origjinë pellazgjike me të.
Për gjuhët e lashta, veçanërisht greqishten, që
përbën repertorin kryesor të synuar, fjalët janë marrë nga vepra të historisë
ose mitologjisë, të përkthyera në shqip ose të lexuara në të tjera. të
mundshme, pavarësisht nga niveli i tyre i kulturës gjuhësore”.
Referenca për “gjuhëtarët” (studiuesit) është
megjithatë konstante, qoftë për kërkimin e mbështetjes shkencore në punën
ekzistuese apo për kritikimin e modeleve që nuk korrespondojnë me tezat e
autorit. Në rastin e parë, vërehet një preferencë për autorë antikë, pra
kryesisht të huaj, ndërsa në të dytin, janë kryesisht gjuhëtarët shqiptarë të
periudhës komuniste, disa prej të cilëve janë ende aktivë, të cilët janë në
shënjestër të kritikës.
Në të dyja rastet, letërsia neo-pellazgjike përbën
një vektor për përhapjen e njohurive mbi historiografinë e gjuhës shqipe dhe
referencat për GW Leibniz, J. Thunmann, F. Bopp apo E. Çabej, për të mos
përmendur vetëm disa. shembuj, janë pjesë e një njohurie të përbashkët se si
shqipja u bë objekt studimi i gjuhësisë evropiane.
Në vijim po japim vetëm disa shembuj të nxjerrë nga
një pjesë e vogël e letërsisë neopellazge. Një ekzaminim më sistematik do të
merrte shumë hapësirë për këtë artikull.
Abazaj, 2013, f. 17. 12. Mato, 2015, f.
49.
Në këtë dëshmi, si në të tjerat, bashkëkohore apo më
të vjetra, përvoja e tjetërsisë gjuhësore, nëpërmjet të mësuarit ose migrimit,
shfaqet si shkas për përtëritje gjuhësore.
Një autor tjetër duket qartë se e lë veten të
magjepset nga një eksplorim mjaft i lirë i fjalorit shqip, përkufizimet e të
cilit ai riprodhon dhe zbërthen. I shtyrë nga këto intuita gjuhësore (intuitë gjuhësore)
[autorë të tjerë që kishin trajtuar çështjen e lidhjeve midis shqipes dhe
gjuhëve kelte], ndërkohë që isha duke marrë mësimet e para të gjuhës angleze,
vendosa t'i futem kësaj ndërmarrjeje, sepse në çdo fjalë të kësaj gjuhe m'u
shfaqën rrënjët e shqipes (rrënjët p.sh. gjuhës shqipe), m'u shfaqën morfemat e
gjuhës sonë e lashtë.
Duke u konsultuar me fjalorin tim të anglishtes, nuk
munda ta ndihmoja veten (m'u shndërrua në mani) të kërkoja këto lidhje
semantike, veçanërisht kur ndesha fjalë të vjetra nga fusha e bujqësisë,
mbarështimit dhe jetës së përditshme, fjalë bazë, onomatope, fjalë të zakonshme,
fjalët që thjesht duhej të hiqeshin nga parashtesat dhe prapashtesat e tyre dhe
shtrembërimet fonetike të se ato shfaqeshin si fjalët e lashta të një gjuhe që
një ditë e kishin folur padyshim paraardhësit tanë.
GJUHËT.
Studimet për gjuhën ilire të prodhuara nga gjuhëtarë
shqiptarë apo të huaj japin gjithashtu shumë fjalë të lashta, si dhe
interpretime tashmë ekzistuese shqipe. Së fundi, fjalorët dhe metodat gjuhësore
duket se përbëjnë një burim të rëndësishëm.
Një autor që përpiqet të tregojë marrëdhëniet midis
anglishtes dhe shqipes, dy gjuhë të prejardhjes nga pellazgjishtja, nxjerr
qartë disa nga shembujt e tij nga një metodë gjuhësore dhe pranon se kjo
marrëdhënie iu shfaq kur filloi të mësonte anglisht.
Dëshmia e tij është ia vlen të citohet sepse
pasqyron një metodë shpesh të nënkuptuar në vepra të tjera:.
Po aty, f. 128 (përkthimi i fragmentit
të mëposhtëm është bërë nga ne).
Këtë dëshmi mund ta krahasojmë me atë të Spiro
Kondës, autor i një vepre kyçe në ringjalljen pellazgiste të botuar në
vitin 1964 (shih më poshtë), i cili tregon se si kontakti me greqishten gjatë
shkollimit të tij në Greqi, në fund të shekullit të 19-të., e bëri të kuptonte
se shqipja ishte forma moderne e gjuhës së pellazgëve (Konda, 1962).
Një autor bashkëkohor rrëfen se si iu dha zbulesa
teksa lexonte një përkthim të Iliadës gjatë rikuperimit (Barbullushi, 2007).
Ndër këto fjalë janë veçanërisht të njohura emrat e
përveçëm dhe ndër to toponimet. Këta të fundit në fakt supozohet se kanë pësuar
pak transformime gjatë historisë dhe, mbi të gjitha, referentët e tyre njihen
dhe, nëpërmjet karakteristikave fizike apo historisë së tyre, japin justifikim
për analizën gjuhësore.
Interpretimi shqip i toponimeve antike ose moderne
(dhe greke në veçanti) bën të mundur të thuhet se paraardhësit e shqiptarëve
pushtuan një territor të gjerë në Ballkan dhe në Mesdheun Lindor, çdo fjalë me
rrënjë të thjeshta që supozohet të përbëjë një kod, pasqyrim i gjuhës
origjinale së cilës shqipja do t'i kishte mbetur më besnike.
Në vazhdim të pellazgizmit të shekullit XIX, emrat e
perëndive dhe heronjve të mitologjisë greke shpjegohen më së miri në shqip.
Të gjithë autorët, për shembull, marrin disa nga
interpretimet e bëra dy shekuj më parë, si ato që e bëjnë Afërditën perëndeshën
që shpall ditën (nga shqipja afër ditës, që do të thotë "afër ditës")
ose që shohin në fjalimi (zë, që do të thotë “zë”) atributi që i dha emrin
Zeusit.
Edhe këtu, procesi bën të mundur që grekët të
shpronësohen nga ajo që u njihet përgjithësisht dhe t'i bëjnë pellazgët krijues
të fesë dhe mitologjisë, por edhe duke pretenduar se kjo mitologji nuk është
gjë tjetër veçse një "kronikë primitive" e pellazgjikës, për t'u
dhënë pellazgëve një histori që burimet klasike nuk e përmendin.
Mitet greke (duke përfshirë luftën e Trojës), në të
cilat afro 2300 emra të përveçëm marrin një interpretim shqip mbi bazën e
krahasimeve me fjalët e shqipes bashkëkohore. Emri i Herakliut/Herkulit për
shembull shpjegohet nga hekurli, nga hekur (hekuri) Al-Banese. Hekurli është “i
fortë si hekuri”. Po kështu, emri i Her-mes merr një etimologji shqipe si
hyr-mes, ose hyn në mes (hyn në mes, ndërhyn), emër që përputhet me funksionin
ndërmjetësues të zotit lajmëtar. Sa i përket Hadesit, zotit të nëndheshëm, emri
i tij shpjegohet me shqipen ha dhe (ha tokën)
Po aty. Ky prezantim zë faqet 14 deri në
361. 16. Prifti, 2016, p. 14, p. 295. 15.
M. Butka, 2017. Duke përzier përkufizime fjalori dhe
citate të kopjuara nga interneti, duke mos ndjekur ndonjë plan të përcaktuar,
kjo vepër duket se jep në gjendje të papërpunuar shoqatat e ideve që
gjallërojnë shumë autorë neopellazgë dhe në të cilat spikat leksiku si
një çelës për të kuptuar universin, autoktoninë absolute të pellazgëve apo edhe
zgjedhjen e tyre hyjnore në rangun e themeluesve të njerëzimit.
Po aty, f. 86 (Herakliu), f. 229
(Hermès) et f. 309 (Hades).
Kjo analizë bazë e bazuar në ngjashmëritë fonetike
midis fjalëve shoqërohet ndonjëherë me arsyetime mbi ligjet fonetike, mbi
historinë e gjuhëve ose mbi klasifikimin dhe gjenealogjinë e tyre. Gjuhësia e
neo-pelasgizmit nuk përbëhet vetëm nga rindërtime të dyshimta etimologjike;
këto të fundit shfrytëzojnë dhe kontribuojnë në shprehjen e modeleve teorike
mbi historinë e gjuhëve dhe marrëdhëniet e tyre reciproke.
Neopellazgizmi nuk shfaqet në këtë fushë si një
rrymë e unifikuar dhe është e pamundur të identifikohet një model teorik i
përbashkët për të gjithë autorët.
Referenca e përsëritur për “ligjet fonetike të
gramatikës historike” të gjuhës shqipe, për shembull, shfaqet më shumë si një
mjet për të shndërruar një fjalë në një tjetër sipas dëshirës sesa si një
kornizë që lejon rindërtimet etimologjike të ruhen në kufij të caktuar.
Në një libër tashmë të cituar, autori vazhdon t'u
bëjë thirrje këtyre ligjeve fonetike (për të cilat nuk thuhet asgjë për
origjinën, as kushtet e vlefshmërisë) për të zbuluar shqipen në të gjithë emrat
e përveçëm të mitologjisë greke. Ku ‘h-ja’ herë thuhet se shndërrohet në s ose
k, herë nuk ka vlerë fonetike; d-ja shndërrohet në t pastaj në th, por kjo e
fundit mund të shndërrohet edhe në t ose d, ose edhe dh; g shndërrohet në k,
pastaj k në t dhe kjo e fundit në th ose dh; k shndërrohet edhe në q, e cila
alternohet me c; k shndërrohet përsëri në z, ndërsa c shndërrohet në s që vetë
alternohet me n; p transformohet në b ose v; dhe a, o janë të këmbyeshme, etj.
Në këtë mënyrë emri i spartanëve, luftëtarë të
lindur nga dhëmbët e dragoit të mbjellë nga Kadmi, mund të shndërrohet në
zbardhë (të zbardhur), luftëtarët të kenë bardhësinë e dhëmbëve të dragoit.
Kur raporton transformimet që bëjnë të mundur
kalimin nga Qipro (Qipro) në shqip bakër (bakër), autori megjithatë saktëson se
"është koha që gramatika historike e shqipes, greqishtes, sanskritishtes
dhe latinishtes të përmirësohet me ligje të reja", sikur ligjet ekzistuese
të mos bënin ende të mundur llogaritjen e të gjitha.
Autori sigurisht mbështetet në një botim të
Akademisë së Shkencave të Shqipërisë kushtuar “Dialektologjisë Shqiptare” (6
vëll. botuar në vitin 2000; ne nuk mundëm ta konsultonim këtë vepër), por nuk
justifikon zgjerimin e këtyre “rregullave fonetike”, në gjuhë të tjera dhe
periudha të tjera.
Po aty, f. 367-370. 22. Po aty, f. 340.
21. Po aty, f. 234. 19. Shprehja “ligjet fonetike
të gramatikës historike të gjuhës pellazge, shqipe, etruske, sanskrite,
indoevropiane” shfaqet për herë të parë në f. 20 pastaj përsëritet gjatë gjithë
librit.
Megjithatë, divergjencat shfaqen në modelet teorike
të nënkuptuara (më shpesh) ose eksplicite të përdorura nga autorët . Këto
divergjenca lidhen, për shembull, me aderimin ose refuzimin e paradigmës
indo-evropiane. Për disa, kjo e fundit duhet refuzuar sepse i ofron vetëm një
vend margjinal shqipes; për të tjerët mund të ruhet me kusht që të zëvendësohen
indoevropianët me pellazgët ose të bëhen këta të fundit një grup shumicë
indoevropiane.
Megjithatë, tendenca e përgjithshme është të
refuzohet ose të vihet në dyshim paradigma indo-evropiane si një paradigmë
dominuese dhe që synon të sigurojë një pozicion hegjemonist për disa gjuhë
(kryesisht greqisht, latinisht dhe sllavisht), në dëm të shqipes.
Gjuhësia e pakënaqësisë, neo-pellazizmi është një
kundërdiskurs që pretendon të zbulojë një të vërtetë të errësuar nga shkenca Po
kështu, disa veçori të shqipes mund të përdoren për qëllime demonstruese.
Shpesh përmenden dallimet dialektore ndërmjet Veriut dhe Jugut të hapësirës shqiptare.
Alternimet e vërtetuara midis dy grupeve dialektore në kohët bashkëkohore (a/ë;
n/r) janë projektuar në të kaluarën dhe zbatohen në gjuhë të tjera për të
justifikuar rindërtimet etimologjike.
Për më tepër, dialektet gegë thuhet se janë më
konservatore se toskët dhe ne kërkojmë arkaizma që i krahasojmë me gjuhët e
lashta. Shumëllojshmëria dialektore shfaqet mbi të gjitha si një mjet për
shumëzimin e fjalëve shqipe që mund t'u bëjnë jehonë fjalëve greke ose
antroponimeve dhe toponimeve nga antikiteti. Çdo autor, në varësi të rajonit të
origjinës, përdor shprehje lokale kur ato ndihmojnë për të shpjeguar emrat e
lashtë.
Fjala "ciklop" krahasohet për shembull me
shprehjen e shqipes kokëlopë (kokë lope), e cila përcakton në Korçë dhe në
Devoll, sipas autorit që e njeh mirë rajonin, një individ me kokë të madhe. Procesi
që konsiston në i identifikimit me pellazgët, jo tipare gjenerike të shqiptarit
dhe shqiptarëve, por partikularizma vendase, është vërejtur gjetkë: ai tenton
t'i japë një dimension konkret dhe të njohur referencës. pellazgët dhe mund të
shërbejë si stafetë për përhapjen e teorive neopellazgiste në populate, fq.
147-148. po aty, f. 45. 25.
Duhet të theksohet se megjithëse autorët neopellazgë
citojnë gjerësisht njëri-tjetrin dhe nëse neopellazgizmi është përgjithësisht
një ligjërim kritik, polemika dhe kritika ndaj qëndrimeve të kundërta nuk janë
praktika të përhapura.
Ne jemi të kënaqur të theksojmë një mosmarrëveshje
me "autor të caktuar" pa kërkuar të shpjegojmë dallimet. Në vijim
vëmë re disa pika për të cilat autorët nuk janë dakord, por këto nuk duhen parë
si objekt debati mes tyre.
Natyra e marrëdhënieve midis grekëve dhe pellazgëve
(dhe, rrjedhimisht, midis grekëve dhe shqiptarëve) është një tjetër pikë
divergjence midis autorëve neopellazgë. Siç kemi vënë re, kjo marrëdhënie ka
qenë ambivalente që nga antikiteti. Është edhe sot, varësisht nëse i
konsiderojmë grekët si pasardhës të pellazgëve apo si pushtues nga gjetkë.
Në rastin e parë, ndryshimi midis grekëve dhe
shqiptarëve është për faktin se të parët vijnë nga një përçarje pas një
diferencimi shoqëror: elita e pellazgëve, për t'u dalluar nga masa e popullit,
do të kishte krijuar vullnetarisht një të re, gjuhë e bazuar në gjuhën e
përbashkët pellazgjike, gjuhë e kulturës dhe e pushtetit nga e cila rrjedh
greqishtja.
Pra, greqishtja dhe latinishtja do të ishin dy prejardhje
të shqipes origjinale për shkak të përdorimit të dy alfabeteve të ndryshëm. Në
të dyja rastet, modeli është ai i diglosisë që pasqyron një hierarki sociale
dhe politike. Pasi u siguruan për fuqinë e tyre, grekët (dhe romakët në Itali
dhe në Ballkan) akuzohen se i kanë ndaluar pellazgët të vazhdojnë të shkruajnë
historinë e tyre, duke rezervuar për veten e tyre përdorimin e një alfabeti që
megjithatë u shpik nga pellazgët, duke ndaluar kështu edhe transmetimin e
gjuhës pellazgjike përveç asaj gojore.
Së fundi, divergjenca të tjera kanë të bëjnë me
marrëdhëniet midis modelit pellazg dhe modelit ilir. Për disa, i pari përfshin
të dytin dhe ilirët përfaqësojnë një emërtim të ndërmjetëm; ata janë emri i
pellazgëve të Ballkanit Perëndimor, të cilët më vonë u bënë shqiptarë. Për të
tjerët, lidhja shfaqja e neo-pellazgizmit me përkthimin e librit të Martin
Bernalit, Athina e Zezë (2009), i cituar tani për kritikat e tij ndaj
paradigmës indo-evropiane, edhe nëse autorët neo-pellazgë janë mjaft të
preokupuar me identifikimin e pellazgëve me " raca e bardhë” sesa nga
origjina afrikane e qytetërimit grek institucionale.
Duke rindërtuar gjuhën pellazge, autorët neopellazgë
pretendojnë t'u japin zë pasardhësve të pellazgëve, viktima të neglizhencës dhe
armiqësisë së fqinjëve të tyre. Një qëndrim i tillë u shpreh në vitet 1990 në
një vepër përkthimi në shqip i së cilës përbënte një hap të rëndësishëm në; ajo
u forcua në vitet 2010 26 211 Gilles de Rapper Shqipja, gjuha e pellazgëve.
E përdor këtë neologjizëm për të theksuar çështjet
politike të këtyre dy modeleve. Ky është libri i Robert d'Angély, i shkruar në
vitet 1950-1960, i botuar pas vdekjes në vitet 1990-1991 (d'Angély, 1990-1991)
dhe i përkthyer në shqip më 1998 (d'Angely, 1998). Mbi autorin dhe ndikimin e
librit, shih de Rapper, 2009, f. 59-60. 27. Mato, 2015 fq. 58.
Ka edhe një evolucion, pasi disa gjuhë janë larguar
nga gjuha origjinale dhe vetë shqipja ka nevojë për “pastrimin” e kryer nga
neopellazgët për të rifituar pastërtinë e saj origjinale. Vetëkuptohet, për të
konkluduar, se shpikja e gjuhës pellazge të cilës i kushtohen autorët
neopellazgë ndërmjetësohet me shkrim. Neopellazistët shkruajnë shumë; kërkojnë
edhe burime të shkruara. Po bëhet shumë përpjekje për të deshifruar mbishkrimet
e lashta duke përdorur gjuhën shqipe, të cilat përmes këtij deshifrimi bëhen
pellazgjike.
Në të vërtetë, nëse mbishkrimet e zbuluara në
rajonet e banuara nga pellazgët mund të lexohen duke përdorur shqip, atëherë
kjo vërteton se shqipja vjen nga gjuha pellazge.
Në të gjitha rastet, gjuha konsiderohet gjithmonë si
krijim i folësve të saj dhe ky krijim është gjithmonë i motivuar: i përgjigjet
një nevoje, është pasqyrimi i një ideje, mbart gjithmonë kuptim. Në këtë
këndvështrim, pellazgët janë krijuesit e gjuhës së tyre dhe, duke qenë se nuk
njihet gjuhë më e vjetër se e tyre, ata konsiderohen edhe si krijues të “gjuhës
njerëzore” (gjuha njerëzore).
Pra ka një vazhdimësi dhe qëndrueshmëri të gjuhës,
pasi shqipja aktuale është identike me gjuhën e pellazgëve.
Ilirishtja nuk është e nevojshme dhe shqiptarët e
sotëm janë në një farë mënyre pasardhës të të gjithë pellazgëve.
Stele Lemnos dhe mbishkrimet etruske janë ndër 30 më
të njohurat. Ashtu si në rastin e rindërtimeve etimologjike, çdo autor ndjek
frymëzimin e tij pa marrë parasysh propozimet e paraardhësve të tij dhe ka, për
shembull, një numër mjaft të madh përkthimesh të stelës së Lemnosit.
Pa qenë vepër e gjuhëtarëve profesionistë, letërsia
neo-pellazge gjithsesi prodhohet nga autorë të ndërgjegjësuar për gjuhën, qoftë
nëpërmjet ballafaqimit me gjuhët e huaja në një kontekst çrrënjosjeje, qoftë
përmes përvojës së mëparshme të shkrimit apo përkthimit letrar.
Shumica e autorëve bashkëkohorë në fakt i përkasin
profesioneve të ndërmjetme të kulturës, inxhinierisë apo ushtrisë dhe shumë
prej tyre kanë botuar, që në periudhën komuniste, poezi, drama, tregime apo
novela. Profili sociologjik i autorëve neo-pellazgë duket se pasqyron shfaqjen,
nën efektin e politikës së shkrim-leximit dhe arsimimit të autoriteteve
komuniste,
Shih për shembull Mati, 2000, i cili, ndonëse pohon
një afërsi mes etruskishtes dhe shqipes, mbetet i kujdesshëm për shpjegimin
historik të kësaj afërsie. Për shumë autorë të tjerë, etruskishtja është forma
italike e gjuhës pellazgjike, gjë që shpjegon pse njohja e shqipes bën të
mundur deshifrimin e mbishkrimeve etruske.
Abazaj, 2011, f. 21.
Pa u përpjekur të verifikojmë këtu këtë hipotezë, do
të donim të bënim dy të tjera, që lidhen me të, lidhur me rolin e paradigmës
ilire dhe atë të politikës gjuhësore të periudhës komuniste. Në të vërtetë,
duke kundërshtuar hapur tezën zyrtare mbi origjinën e shqiptarëve dhe të gjuhës
shqipe të zhvilluar gjatë periudhës komuniste, autorët neopellazgë dhe idetë e
tyre janë gjithashtu produkt i mënyrës se si u punua gjuha shqipe nga pushteti
politik komunist.
E para ka të bëjë me vendosjen e paradigmës ilire
dhe marrëdhëniet e saj me pellazgjizmin e shekullit të 19-të dhe të hershëm.
Neopellazgizmi si fenomen postkomunist Gilles de Rapper 213 Shqipja, gjuha e
pellazgëve 31. Mato, 2015, f. 99-108 për frëngjisht dhe f. 124-191 për
anglisht, Ömer (Musaj), 2008 për gjermanisht.
Për këtë arsye, disa libra janë shpesh prodhim
familjar, ku pjesa grafike dhe dixhitale sigurohet nga një anëtar i familjes së
autorit.
Ideja se shqiptarët e sotëm janë pasardhës të
ilirëve të lashtë nuk daton nga periudha komuniste. Ai daton të paktën në fund
të shekullit të 18- të dhe argumentet shkencore në favor të tij përfituan nga
vendosja e modelit indo-evropian në shekullin e 19-të. Fakti mbetet se nuk
ishin unanime, teza të tjera që sillnin shqiptarët modernë nga Kaukazi apo duke
parë në to një degë të trakëve.
Në Ballkanin e shekullit të 19-të dhe fillimit të
shekullit të 20-të, këto pyetje ishin natyrisht të lidhura me zhvillimin e
ideve nacionaliste dhe pasojat e tyre territoriale dhe politike. Në këtë
kontekst, edhe pellazgët kishin përparësitë e tyre dhe kjo mund të shpjegojë
suksesin e pellazgizmit tek promotorët e lëvizjes kombëtare shqiptare.
Megjithatë, mungesa e burimeve të besueshme për
temën e tyre u shfaq si një disavantazh kur historia, gjuhësia dhe arkeologjia
u profesionalizuan në shtetet e ndryshme të Ballkanit. Kështu ndodhi në
Shqipërinë e pas Luftës së Dytë Botërore.
Anëtarët e institucioneve të reja shkencore
shqiptare më pas u distancuan nga pellazgizmi. Në vitet 1970, ky i fundit u
konsiderua si një hap i rëndësishëm në afirmimin e lashtësisë dhe autoktonisë
së shqiptarëve, por një hap parashkencor i kapërcyer nga zhvillimi i
iliristikës.
Ndërkohë, në fakt, përparësia ishte dhënë kërkimi i
vazhdimësisë midis ilirëve dhe shqiptarëve dhe rezultatet e fituara nga
gjuhësia dhe arkeologjia bënë të mundur përjashtimin e tezave të tjera dhe
formulimin e asaj që u bë, me kongresin e parë të ilirologjisë në vitin 1972,
versioni zyrtar i origjinës së shqiptarëve 34. të shekullit të 20-të.
Për më shume klikoni ose kopjoni linkun e mëposhtëm:
https://hal.science/hal-03686142/document?fbclid=IwZXh0bgNhZW0CMTAAAR3Y9P7-5Fm5CqpCyyxAiM36yNvu_yohIisqd_UowgAI7M5ys3mQoZIUlBA_aem_NZ1fVRnek-B4MUsmtQbKCw
