Bektashi i Kolonjës dhe Muçoja i Korçës dy këngëtarët e mëdhënj të Ali Pashë Tepelenës

 

Nga Ardit Hasanas

Qyteti i Korçës pati shoqëri muzikore që nga viti 1661. Këngëtarët e saj këndonin edhe në Janinë, enkas për Ali Pashë Tepelenën. Dy këngëtarët më të dëgjuar të tij ishin Bektashi nga Starja e Kolonjës dhe Muçoja nga qyteti i Korçës. Ata nxirrnin edhe të vdekurin nga varri me zërin e tyre. E bënin pashanë e madh të Janinës të mallëngjehej. Pa këngëtarë, Pashait i dukej jeta kot. Edhe kur fitonte, edhe kur humbiste, ia donte shpirti të dëgjonte një këngë; herë për të rimarrë veten nga humbja, herë për të synuar një fitore tjetër. Dëshpërimin e urrente. Mjeshtëria e të kënduarit te ata të dy nuk kishte të krahasuar me askënd. Mos u çudisni, Korça, Kolonja dhe Leskoviku ka qenë gjithnjë vendlindja e muzikantëve dhe këngëtarëve. Ata nuk ishin vetëm muzikantë të zotë, por edhe mjeshtër të punimit të instumenteve muzikore. Në pazarin e Korçës të asaj kohe shiteshin edhe vegla muzikore të prodhuara nga vetë instrumentistët e njohur.

Deri më tani këto të vërteta kanë qenë disi në hije, të panjohura, por sot do t’ju rrëfejmë fillimisht për Muçon e Korçës dhe pas tij, edhe për Bektashin e Starjes së Kolonjës, por tashmë na duhet të bëjmë një hyrje të shkurtër, që rrëfimi ynë të jetë më i kuptueshëm.

Shoqëritë e hershme muzikore të qyteteve shqiptare përmenden në kronikat e Evlia Çelebiut. Ai e vizitoi tri herë Shqipërinë. Shumica e shënimeve të tij i përket udhëtimit të vitit 1670. Atë kohë erdhi përmes Korfuzit, udhëtoi në Gjirokastër përmes Delvinës, e më pas në Tepelenë, Skrapar, Përmet, Berat, Kaninë, Vlorë, Bashtovë, Durrës, Kavajë, Peqin, Elbasan, Strugë, Ohër dhe Pogradec për të vazhduar më tej në Maqedoni. Udhëtimet e tij zgjatën pesë vjet 1667 – 1672. Sipas akademikut Vasil S. Tole, Çelebiu flet me respekt për grupin e muziktarëve të Beratit, të cilët ishte ndër më të mirët, krahas tajfës (grupeve) të Korçës, Leskovikut etj. Pra edhe muziktarët e Korçës ishin të mirë ndër më të mirët. 

Korçën, Çelebiu e kishte vizituar 9 vjet më pare. Vëtë shkrimtari shkruan në udhëpërshkrimet e tij se Korçën, Bilishtin dhe Kosturin, i kishte vizituar më 1077, (ose sipas kalendarit të sotëm, në vitin 1661), ku ishte njohur edhe me grupet muzikore të Korçës.  

Kjo do të thotë se shoqëritë muzikore ekzistonin edhe para ardhjes së tij. Aktiviteti i tyre mund të ketë nisur që nga koha e themelimit të qytetit të Korçës, ndryshe nuk do të tërhiqnin dot vëmendjen e udhëtarit të famshëm, autorit të 10 vëllimeve, të quajtura “Sejahatname” (Libri i udhëtimeve), për të cilat shpenzoi 40 vjet të jetës së tij. Pa një traditë të hershme Korça nuk mund të nxirrte një këngëtar të rrallë si Muçoja dhe Kolonja nuk do të kishte patur kurrë një këngëtar si Bektashi i Starjes, aq shumë të vlerësuar prej Pashait të Janinës.  

Në këtë aspekt nuk ka vend për shumë dyshime, pasi instrumentet muzikore janë përdorur nga shqiptarët që në kohët më të hershme. Lidhur me veglat muzikore, Faik Konica shkruan: “Mund të jetë me interes të thomi këtu, emrat e instrumenteve muzikore të përdorura në Shqipëri. Instrumente – erë: fyelli i vogël, fyelli i madh, xurnaja, gërneta, briri (i përdorur prej barinjve), neferi (bri i gjatë i përdorur në teqera bektashish për të thirur dervishët në mësallë). Instrumente – gjalmë: violiri, qemendsheja, tamburaja, lahuta a hungaria, boxuruku. Instrumente – goditje: defi, daullja.

Vini re, gegët nuk e përdorin fjalën “daulle” si toskët për të thënë fr. Grosse caisse, gros tambur; gegët e përdorin fjalën daull për muzikë. Thonë në gegëri “më thirr daullat në darsmë” si në toskëri flasin për “të thirrur violiet në dasmë”. – Edhe fjala trumbetë thuhet shumë në Shqipëri; do të ketë qenë një instrument i përdorur qëmoti. (Gazeta “Albania” 1905, nr.8, f.153)

Tashmë do të tregojmë për këngëtarin Muço. Për të flet kompozitori dhe etnomuzikologu, prof. dr. Vasil S. Tole: “Krahas shumë këngëtarëve të shquar popullorë, si simbol i një këngëtari të shquar popullor, përmendet edhe Muçoja, këngëtari i oborrit të Ali Pashë Tepelenës. Për herë të parë, publikisht, rreth Muços, ka folur Kristo Floqi në vitin 1923, i cili gjatë një konferencë mbi muzikën tonë popullore vlerësoi muzikën dhe zërin shumë të bukur të këngëtarit popullor, Muços nga Korça.” (Kristo Floqi, “Këngët e Muços”, tek “Shtypi”, dt. 21 shkurt 1923, nr. 14).

Këngët e Muços parapëlqeheshin nga gjithë këngëtarët e tjerë, këndoheshin edhe prej tyre, mjafton të dëgjoje një këngë të tij dhe nuk të shqitej më nga mendja. Këngët e tij kaluan nga njëri brez te tjetri, madje edhe gjatë viteve ’20. U kënduan edhe nga tenori italian Giuseppe Mauro: “Një artist tjetër italo-shqiptar po iu paraqesim lexuesve tanë, shkruante revista “Agimi”. Kyasht i njoftun në gjithë Italinë, Romanin e Shtetet e Bashkuara të Amerikës nën emrin Giuseppe Mauro, prej Kalabrisë, Midis veprave italiane që ka rapresentue si ma i miri e ma i kandshmi tenor, ka këndue edhe shumë këngë shqype, edhe ma tepër këngët e famshme të Muços, kangtarit të Ali Pashë Tepelenës. Sot gjendet në Neë-York ku u mëson zejen (profesionin) e tij shumë djemëve shqyptarë…” (Agimi 1920, nr.12, f.198)

Edhe kaq pak sa dimë, flasin shumë për këngëtarin Muço, kurse tani do t’ju rrëfejmë një histori të paharrueshme për Bektashin e Starjes së Kolonjës, Tasi Gusho rrëfen këtë histori të dëgjuar nga vetë banorët e Starjes: Një ditë Ali Pasha u zëmërua me Bektashin, këngëtarin e oborit të tij dhe dha urdhër ta vrisnin. Njerëzit e Ali Pashës, që kishin marrë urdhër për ta vrarë, e dinin se një ditë do ta kërkonte prapë Ali Pasha ndaj nuk e vranë, por e mbajtën në burg të mbërthyer në zinxhira. Pas një kohe, në një darkë të madhe që dha Ali Pasha për disa miq të tij, kur qejfi arriti kulmin, duke sjellë ndër mend Bektashin, këngëtarin e tij, përnjëheresh iu prish qejfi. Kur e pyetën njerëzit pse u sëkëlldis ashtu papritur, mos vallë darka nuk është në rregull, Ali Pasha u përgjigj:

- Të gjitha janë në rregull e qejfi ka arritur kulmin, por që të ishte akoma më mirë duhej të ndodhej këtu Bektash këngëtari. Në këtë moment, ata që e kishin shpëtuar këngëtarin, menduan se do të ishte rasti më i mirë për ta liruar dhe që atë ta sillnin të këndonte jashtë sallonit ku ishin mbledhur njerëzit dhe hanin darkë. Këngëtarin e çuan në një dhomë ngjitur me sallonin dhe i thanë të këndonte. Këngëtari në këtë moment, ashtu i lidhur me zinxhira, filloi të këndonte këtë këngë:

Çeli lulja, lulja çeli,

Çeli hapi ca burbuqe,

Ca jeshil' e ca të kuqe, 

Gjith dynjaja kundërmon.

Pashk' a Bajram ç'është sot,

Gjith dynjaja po këndojnë

Un' i mjeri po qaj me lot.

Dy-tri hallka ç' mi ke shtirë

Vaj si do t'i bënet halli,

Të kishe ndonjë më të mirë,

As mua s' më hante malli.

Kur Ali Pasha e dëgjoi, u trondit shumë dhe u thotë atyre që kishte rreth e rrotull:

- Po ky është zëri i Bektashit, vallë mos u ngjall?! Sikur me të vërtetë të jetë i gjallë, ç'dhurata duan ata që e kanë shpëtuar? Ata, si dëgjuan Ali Pashën, muarrë kurajo, e hapnë derën dhe e futnë brenda. Bektashi filloi të këndojë përsëri po atë këngë:

Dy-tri hallka ç' mi ke shtirë...

Ali pasha dha urdhër t'ia hiqnin zinxhirët…

Nuk kishte si të ndodhte ndryshe, shoqëritë muzikore të Korçës shkëlqyenë që gjatë viteve 1661 – 1670, por edhe më pas në kohën e Muços së famshëm, gjë që do të thotë se vijueshmëria e muzikantëve të Korçës nuk reshti asnjëherë. Në fillim të viteve 1800 u shfaq Ibrahimi me Violinë. Kur luante ai, lotonte gjithë Korça. Shumë histori tregohen për të si virtuoz. Ishte i paarritshëm. Sigurisht, ai nuk doli nga hiçi. Para tij duhet të kenë ekzistuar orkestrantë po kaq famozë.

Pas Ibrahimit me violinë, erdhi i bri, Hajroja, edhe ai mësoi ta bënte violinën të qante. Kjo kohë nxori në skenë edhe këngëtaren e famshme, Qerimenë me djare, këngëtaren e madhe të Jugut. Traditat e hershme në muzikë, bënë të mundur që Korça të nxirrte edhe llautarë virtuozë. Mos u çudisni. Llauta e Korçës përmendet nga shkrimtari dhe miku i Bajronit, Hobhaus (John Cameron Hobhouse), që nga viti 1809-1810, kur ai vizitoi Shqipërinë. Që nga kjo kohë e deri në vitet 20 të shek. XX, në qytetin e Korçës, llahutën e gjejmë si vegël solistike të muzikës popullore qytetare; më pas, me funksionin shoqërues të sazeve.

Qerim Baki ishte një nga llautarët më të mirë të Korçës. Sipas Piro Misos, “lidhur me llojet e llautave, njihen dy formate që janë të përhapura në krahinat e Shqipërisë së Jugut. Që të dy këto tipe, historikisht janë prodhuar nga mjeshtrat shqiptarë të punimit të veglave popullore të qyteteve si Korça, Leksoviku, Përmeti etj.” (Miso Piro, “Roli dhe funksioni muzikor i llautës”, “Kultura Popullore”, 2/1981) Jo më pak virtuozë u shfaqën dhe instrumentistët në bakllama, veçanërisht në kombinimin e saj me veglat e tjera muzikore. Në fillim të viteve 30, si mjeshtër të bakllamasë u shquan: Alo Qorri, Demka, Sulejman Bakllamaja dhe Demir Telhai. Për qytetin e Korçës, tradita e interpretimit me bakllama vijon të jetë e pëlqyer edhe sot e kësaj dite.

Me këtë rast nuk do të lëmë pa përmendur as gajdexhinjtë e Korçës: Safet Begollin e Bilishtit, që punonte me sazet e Korçës, Theodor Thomain, Skënder Feimin, Islam Bajramin dhe Fiqiri Islamin.

Në qytetin e Korçës, emër të madh patën edhe sazet e Sulo Konicës. Pjesë e këtij grupi u bë edhe Laver Bariu i Përmetit me të atin. Ishte Korça me muzikantët e saj që nxiti Laver Bariun të kapte majat e këtij profesioni: “Laveri luante në shumë vegla popullore, ndër to edhe në fyejt metalike që prodhoheshin dhe shiteshin në dyqanet e Korçës. Për herë të parë luajti në gërnetë bashku me të atin, i cili e shoqëronte me llautë vallen e “Dados”. Shpejtësia dhe thjeshtësia e interpretimit të tij në gërnetë u ra në sy të tërëve, veçanërisht gërnetistit të njohur popullor në Korçë, Skëndo Kuqos. Rastësia bëri që usta Hajdar Cangonji, gërnetisti popullor nga Zvezda, me të cilin punonte nëpër dasma i ati i Laverit, e dëgjoi duke kënduar me llautë këngën popullore “Dorën mor çun dorën, më trete si dëborën”. Megjithëse i vogël në moshë, Laveri iu bashkëngjit sazeve të Hajdar Cangonjit, duke punuar nëpër dasma me “xhezban”. Ai kujton se dasma e parë ku ai interpretoi së bashku me usta Hajdarin dhe me të atin, Bariun, ishte në Vithkuq. Me ta punoi vetëm një behar. Pas kësaj formoi së bashku me vëllezërit Sulo (rreth 35 vjeç) dhe Asllan (rreth 40) nga Konica një formacion tjetër të përbërë nga Suloja në klarinetë, Asllani me def dhe Usta Laveri me llautë, të cilët luanin muzikë popullore qytetare në qytetin e Korçës”. (Referuar enciklopedisë muzikore)

“Por muzikantët që i dhanë emër qytetit të Korçës, ishin pasardhësit e Ibrahimit me violinë. Edhe Hajroja (djali i Ibrahimit) u bë violinist. Edhe ai mësoj ta bënte violinën të qante. “Të qarën e Hajros”, e interpretojnë edhe violinistët e sotëm, por dy shpirtra nuk janë kurrë njëlloj. Hajroja pati tre djem: Demkën, Rushanin dhe Shefkën. Dy të parët mësuan violinën, kurse Shefka llahutën. Vëllezërit i dhanë dimension tjetër artit të të qarit. Prej Rushanit dhe Shefkës lindën muzikantë të talentuar, kurse Demka la pas 5 djem dhe 2 vajza: Danin, Sulejmanin, Bidon, Abazin, Sazanin, Adivien dhe Xhevrien. Që të gjithë të lindur për muzikë. Një armatë e tërë muzikantësh. Abaz Hajro me fisarmonikë u pagëzua si “babai” i serenatave korçare”. (Vepror Hasani, Abaz Hajro, babai i serenatave korçare).

Nga sa më sipër, rezulton se Korça në çdo etapë të jetës së saj, ka patur gjithnjë një Muço dhe një Qerime – këngëtarë brilantë, dhe një Ibrahim apo Abaz që shokon një qytet të tërë me gjenialitetin e vet muzikor. I fundit ishte Lulushi me klarinetë (1954-1990), për të cilin do të flasim një herë tjetër. Duket se ka ardhur koha, për një Muço, një Qerime dhe një Ibrahim tjetër, bëmat muzikore të të cilëve të shkruhen në kronikat vendase dhe të huaja. Dhe kjo nuk është e pabesueshme.

~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Niko Balli, kryetar i shoqatës dardhare “Shpresa”: Dardha turistike e Korçës, bukuri mahnitëse e jona

 

Niko Balli, kryetar i shoqatës dardhare “Shpresa”:

Dardha turistike e Korçës, bukuri mahnitëse e jona

Tashmë jemi duke pritur mysafirët për festimin madhështor që ndodh në Dardhën turistike në Korçë (1624-2025), - rrëfen kryetari i shoqërisë Dardhare “Shpresa”, Niko Balli. Më 16 gusht Ditën e festave të Shën Marisë do të mblidhen të gjithë këtu.

 Mysafirët nga shumë vende të botës, edhe emigrantët, kudo të ndodhen, bëjnë t'i kemi të pranishëm. Historia e Dardhës është një libër i madh, shpalosja e tij duket sikur nuk ka fund. Pjesë të historisë së saj mahnitin gjithëkënd. Shumëkush mëson që të reja që deri më sot nuk kishte ditur. Dardha mbetet për fshatin Korçën e mikpritjes së historisë së madhe, e prirur për arsimin dhe dijen. Gjithçka që sheh aty të magjeps, mbetet e paharrueshme, brezat e rinj të rinj të mësojnë mbi vlerat e banorëve të Dardhës, vendlindjes së tyre; 16 gushti çdo vit shndërrohet në madhështi, festë e gëzim. 

Dardha e adhuruara e të gjithëve

16 gushti është dita e themelimit të fshatit turistik të Dardhës, tashmë ka mbetur edhe shumë kohë, vendas dhe të huaj nga shumë vende të botës po përgatiten në fshatin më të bukur turistik të kësaj zone dhe të gjerë. Deri më sot është bërë shumë për këtë fshat të bukur me njerëzit e njerëzve dhe punëtorëve, të cilët nga zanafilla e deri më sot kanë mbetur dhe do të vijojnë të mbeten mikës, patriotë dhe njerëz të dashur. Dera e shtëpisë së tire është e hapur në çdo kohë. Dardha u themelua më 16 gusht 1624. Dardha ndodhet 20 km në juglindje të Korçës, në kokën e trupit 1,344 metra mbi nivelin e detit, mes kodrave të Shën Pjetrit, Shkëmbit të Vjeshtës dhe Kodrave të tjera. Klima është ideale, ajri i pastër, i pasur me oksigjen, bukuria madhështore mahnit këdo. Gjatë dimrit mund të ushtrohesh në sportin e skive, ndërsa në verë mund të soditësh bukuri përrallore. Mikpritja e dardharëve është dinjitoze. 

Dardha, gjithënjë mikpritëse

Festa e Dardhës është e madhe, e bukur, e pafund, mahnit gjithkënd, befas të zbulon më të reja. është mikpritëse, ka histori të madhe   priret drejt arsimit, kulturës dhe dijes. Kryetarit të Shoqatës Dardhare “Shpresa”, Niko Balli nuk i ka munguar, dhe kjo bëhet e mundur të ndihmës false të drejtuesve të politikës së qarkut të Korçës Niko Peleshi, kryetarit të Bashkisë Korçë, Sotiraq Filo, nga personalitetet e Këshillit të Korçës. Gjergji Konda, Adriana Stefani dhe Dardha të tjera me banim në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, po kështu s'mund të harrojmë stafin e përkushtuar të kryetarit të Bashkisë Korçë, Sotiraq Filo. Dhe kjo arsyeja që Dardha është magjiplotë në çdo kohë, në dimër në verë pranvera e mbulon me blerim, vjeshta me ngjyra të larmishme, me ngjyra të larmishme, me ngjyra të larmishme, me bukuri, me bukuri, dielli me shkëlqim, aq sa i ngjason një margaritar. Tashmë Dardha mbush 400 vjet jetë, ajo u themelua të ikurve, që nga ajo që përndiqeshin nga qeveria e tij sepse nuk donin të ndryshonin fenë.  

 

Dardha me shkollë që nga viti 1768

Në vitin 1768 në Dardhë dhe çel shkolla e parë, në vitin 1800 nisi të përmendej për përpunimin e drurit, shajakut dhe kostumeve të bukura, spikati vitet 1913-1916; në këtë kohë Dardha kishte filluar në 500 shtëpi, kishte 3 kisha:  të Shën Thanasit, të Shën Gjergjit dhe të Shën Pjetrit. Në ditën e festës së Shën Marisë dhe Shën Pjetrit në Dardhë të ftuarit nga ana e anës; Shën Maria festohet më 16 gusht, e Shën Pjetrit në kishën e Shën Pjetrit, e cila ngrihet mbi një shkëmbohet, mes një pylli të bukur, ku ndizet vallë tradicionale. Dardharët me kostumet e tire tradicionale kuq e zi dhe brez argjendi i japin hijeshi festave, e bëjnë atë të jetë e paharrueshme. Ushqimet dhe gatesat janë të shumëllojshme, nuk mungojnë turshitë, rakia e kumbullës së egër me shije të veçantë të zjerë dy herë.

Veshja e varrit dardhare, unike

Gratë dardhare çdo të kremte mbanin xibunin, veshjen tradicionale të fshatit, kurse ditën e martesës visheshin me fustan të bardhë, gjithashtu kishin edhe rrobat që ua sillnin nga mërgimi, por xibuni ishte veshja e preferuar e tyre. . . Xibuni qepej në Dardhë, përdorej nga pak edhe në fshatrat Sinicë dhe Qytezë. Sipas Sotir Laços dhe Sotir Panit koleksionistë të vjetër, xibuni kishte nisur të preferohej që para shekullit XIX. Ishte veshja e mirënjohur e vendit. Vallja dardhare nuk mund të kërcehej prej grave pa u veshur me xibun, kurse burrat parapëlqejnë veshjen evropiane. Gratë dardhare me xibun u fotografuan nga Thimi Raci me një kujdes të veçantë artistik. Për herë të parë në vitin 1931, fotografuan 10 çifte. Ata që u fotografuan nga Amerika, të cilët ishin fotografuar edhe në studio prestigjioze. Për realizimin e fotografimit ishte bërë prerja (caktimi) i ditës, zgjidhnija e vendit caktimi i orës, por caktimi i veshjeve ishte më i vështiri sepse “ata të Amerikës”, parapëlqejnë kostumet evropiane, kurse fshati i tire kishte veshjen e tij karakteristike për meshkujt, që quhej “mandio”. edhe vallet kërceheshin nga valltaret e veshura me xibun, veshjet tradicionale të fshatit, një ditë e martesës e ndërronin me fustanin e bardhë.

Dardha me 100 burime, oborret me lule

Shtëpitë e Dardhës janë karakteristike, të bukura, mbuluar me plloça guri të hirta, portat me motive artistike, oborret me lule, rrugët me kalldrem; nuk mungojnë hotelet bashkëkohore, as muzeu ku shpaloset historia e një fshati të regjistruar në mbarë vendin, dhe si shtëpitë e reja e të bukura me kushtet të mira të cilat nga vizitorët e shumtë, nuk mungojnë si restorantet; gjithashu ekzistojnë edhe shtëpia e dikurshme e pushimit, tashmë si hotel dhe restorant. Në Dardhë është edhe dy komplekse të mëdha turistike moderne me kapacitete të mjaftueshme të akomoduese; njeri prej tire ndodhet në hyrje të luginës ose në hyrje të fshatit; tjetri në qendër të Dardhës. Por hoteli që ndodhet është “Hotel Alpin Dardha”, sipas strukturës alpine. Dikur në fshat numëroheshin 100 burime, banorët i kishin shndërruar në çlodhjen e tyre që udhëtarët e lodhur nga rruga të gjenin freski, të shuanin etjen dhe të çlodheshin pranë tyre; banorët e Dardhës si shpërblim merrnin bekimin prej tyre.

Dardha u vizitua edhe nga princesha Maxhide Zogu

Gjatë kohës së saj në Dardhë, ndër të tjera, princesha Maxhide Zogu tha: “Ju çfaq turistike kënaqësinë t'Eme për inisjativën e Shoqërisë vetëm “Shpresa”, e cila fillon me anë të botimesh t'ilustroj bukuritë e katundit Dardhë. mund të zhvillojnë industritë e ndryshme, të cilat ndikojnë në ardhjen e tyre t'onë. Dardha për virtytet e saja klimaterike, për bukuritë që natyra i ka dhuruar me bujari të plotë, për kostumet e saja sugjestive, meriton të bëhet një qendër e vërtetë me rendësi. Jam e sigurtë se inisjativa e juej do të kurorëzohet nga suksesi i dëshiruem dhe një sasi e madhe e shqiptarëve, të cilët bëjnë për të veruar nuk janë të hueja, do të mësojnë se në Atdheun t'onë gjinden vise shumë ma të bukura”. Në deklarimin e princeshës Mazhide bie në sy: “Kjo inisjativë duhet të jetë shëmbull, sidomos për Bashkitë e ndryshme të Mbretnisë”, sepse Dardha ishte një shembull i shkëlqyer.

Lasgush Poradeci dhe Asdreni i kënduan Dardhës

Për Dardhën shkruajtën me përkushtim Lasgush Poradeci dhe Asdreni; shkruaj edhe për klimën, natyrën, bukurinë, vlerat turistike dhe kurative. Tashmë në Dardhë funksionojnë dy hotele me restorantet ku gatuhen gjellë karakteristike, ndërsa pritet edhe ndërtimi i një hoteli të tretë modern, mjaft i pëlqyer mbetet edhe hoteli i Pandi Batellit, shumëkush e shijon si hotel të parë. Dardarët ishin të prirur për dije. Në vitin 1888, ishte fshati më i madh i krahinës së Korçës me 1454 banorë; numri i shtëpive të fshatit ka ardhur në 400. Drejtë Dardhës edhe banorë të Sulit, (nga krahina e famshme e Marko Boçarit), nga Voskopoja e djegur, nga Bozdoveci e Linotopi, nga Lerishta, Qinami etj. Më pas mësynë edhe njerëz të tjerë   me synimin për të qenë të lirë

Turistët shkojnë edhe dyherë në vit

Nëse mbërrin në Dardhë mund të akomodohesh në shtëpinë që ty të pëlqen më shumë, sepse të gjitha janë të bukura, unë kam komode dhe mundësi zgjedhjeje. Gatimet janë shumëllojshme, si: kërnackat, oshmaret, mishi i pjekur, produktet e zgarës etj. Skipista e Dardhës është 1.5 km gjatë, 70 me gjerësi dhe funksionim të plotë. Vijon të mbetet një ndër aspektet më të rëndësishme të Dardhës. Për të gjitha këto ka vizitore që shkon në Dardhë edhe dy herë në vit, sepse Dardha është e bukur në çdo vend. Ay mund të shohosh shushurimën e pyllit, këngën e zogjve, freskinë e pranverës, ansamblin e luleve, ngjyrat ekzaltuese të Gurit të Vjeshtës, gjeshtenjat e pjekura etj, etj.

Eva Millona bijë e Dardhës Dardharja, Eva Millona, gruaja e parë shqiptare në administratën amerikane

Që nga dita e përhapjes së lajmit, vjen e Eva Millonait – vijon rrëfimin e vet, Niko Balli, – kryetar i shoqërisë së mirënjohur dardhare “Shpresa” nuk po mbetet banor i Dardhës pa i dërguar, Eva Millonait urimet më të mira dhe përshëndetje më të ngrohta. Tashmë ata dinë gjithçka për këtë dardharë të shquar. Kontributi i Eva Millonait mbetet i mirënjohur edhe në Komisionin Amerikan për të Drejtat Civile, Këshillin e Këshillit të Guvernatorit të Masaçuset për Refugjatët dhe Emigrantët, Këshillin e Prokurorit të Përgjithshëm për Amerikanët e Ri dhe Bordin Këshilldhënës për Zyrën e Kryetarit të Bashkisë së Bostonit për Avancimin e Imigrantëve. Shumëkush prej dardharëve, kujton çmimet e të gjithë bijës së tire për avokatinë dhe udhëheqjen e saj, përfshihen në prestigjioz 2009 Outstanding American by Choice nga Shërbimet e Shtetësisë dhe imigracionit të SH.BA, dhe Çmimin e Drejtësisë Sociale të Bankës Ëainëright 2010.

Respekti për të vdekurit, siguria për të gjallët

Një histori tjetër e veçantë për fshatin Dardhë vjen nga viti 1913 nga koloneli Lodeëijk Thomson (1869-1914), i cili bashkë me një oficer tjetër të lartë, të përzgjedhur nga Mbretëria e Hollandës për një mision 3-vjeçar në fshat, zbritën në Vlorë më 10 nëntor 1913, dhe në atë ditë më pas, ata që ishin në kufi. shqiptar, ndaluan tek “Çezma e Vishnjës”. Në këtë çast i pari i tire nisi t'i vështronte i habitur varrezat e fshatit; ato kishin një rregullsi dhe bukuri mbresëlënëse në sistemin e tyre; një prej vartësve të tij iu afrua dhe i tha: “Zoteri, po afron mbrëmja dhe rrugët janë jo të sigurta, duhet të arrijmë Korçën, dhe na duhen 3 orë”.

Koloneli Thomson e pa vartësin e tij dhe i respekton shenjën e varrezave: “Këta njerëz që respektojnë kaq shumë të vdekurit e tyre, do të dinë të na bëjnë dhe ne të gjallëve. Varrezat e hershme të fshatit ndodheshin pranë kishës së Shën Gjergjit që nga viti 1624. Transferimi i një vendi tjetër ndodhi në vitin 1938, por te vorreza e parë ishte shumë para eshtrave të të parëve të dardharëve. Shkëlqimi i Dardhës u zbulua gjatë viteve '30. Jeta e gruas dardhare ishte e gjallë, ajo ishte zonjë në kuptimin e vërtetë të fjalëve, diskriminimi i saj ishte i papranueshëm. 

 

Emrat e fshatrave Pustec (Liqenas) kthim në origjinë ato flasin përsëri shqip

Autori Aleksander Hasanas

Ndryshojnë emrat nga shqip në gjuhën maqedonase 7 emrat e fshatrave të komunës: Pustec në Korcë.

(Nd ërsa ne shqiptarët rim ëflem ëgjum ë,emrat e vedanimeve tona i pranojm dhe i lemë ashtu tëpandryshuar nga sllavishtet) 

Jashtë (7) emrat e fshatrave të komunës: Pustec në Korcë që u ndryshuan  në vitin 2013 nga shqip në sllavobullgarisht: 

Nga Liqenas, në Pustec.

Zaroshkë në Zrnosko,

Lajthizë në Leska,

Diellasi në Shulin,

Gollomboçi në Glloboçeni,

Kallamasi në Tuminec,

Gorica e Madhe në Gorna Goricë

Gorica e Vogël në Dolna Goricë

Pustec (maq. Пустец, Pustets), i njohur zyrtarisht si Liqenas nga 1973 deri në vitin 2013, është i vendosur në jugperëndimor të Liqenit të Prespës dhe është fshati më afër ishullit të Maligradit. Ajo ulet në një tablet prej 861 metrash nga maja e Malit të Thatë (2,825 ft) mbi nivelin e detit.

Në fshatlindje, fshati liqenit, verilindjen e fshatit Šul, (Diellasi) ndërsa në juglindje është i Leska. Fshati më i parë përmendur në dokumentet rreth shekullit të 14-të. Është fshati “Cerie” Emrat e fshatrave të tjera janë gjetur në dokumente rreth 2 shekuj më vonë, aty nga shekulli i 16-të.

Anketa e “La Macédoine et sa Popullsia Chrétienne” Dimitar Mishev (D. Brankov) nga 1905 se numri i pacientëve të fshatit Pushtet ishin në Gjirin e Eksarkatit bullgar.
Gjuhëtari francez André Mazon në studimin e tij mbi folklorin sllav në Shqipëri nga 1936 vuri në dukje Pustec si një fshat bullgar në rajonin e Prespës Mala.

Pra nga këto duket qartë se kemi të bëjmë me një popullsi bullgare dhe jo maqedonase. Gjithësesi ata sot quhen pakicë popullsi maqedonase.

Pustec (Пустец) ju rikthye emri fshatit Liqenas, por çdo të thotë ky emër – emërtim në gjuhën sllave dhe në gjuhën tonë shqipe?

Пустец (Pustec) në gjuhën sllavo-maqedonase duke i larguar mbaresën; ц/c, ajo na jep:
Maqed. Пусте/ = bosh (e pa mbushur e pabanuar)
serb. Puste/ц = mbeturina. (të pista)
Ukr. Пусте/ц = Asgjë – bosh.

Ndërsa në gjuhën shqipe emërtimi: “Pustec” mer kuptimin e duhur, që nga vështrimi i parë; Pus/tec = pus i thatë, [tec, tek, pur/tek, thek, thek bukën] ashtu si vet emri i Malit të Thatë aty pranë. Nga ky masiv malor nuk buron asnjë lumë apo përrua që të ketë ujë, gjatë gjithë vitit.

Emrat e fshatrave Pustec ( kthim në Liqenin ato flasin përsëri shqip Por jo vetëm: Maja më e lartë është mali është dhe quhet; “Pllaja e Pusit” pra maja e tij është, majë pusi në yndyrë 2287m mbi nivelin e detit.

Në fjalorin e gjuhës shqipe kemi:
POSHTË ndajf . Në të keq të vogël nga toka ose nga një tjetër në drejtim pingul; më pak se diçka tjetër ose se zakonisht. U var poshtë shpatit. Mori poshtë rrëpirës. Poshtë e më poshtë, Ra poshtë. Bëri poshtë zbriti, etj.

POSTE f. Lëkurë berri me lesh të paqethur, e larë dhe e tharë, që përdoret si shtroje; postiqe. Poste delesh. Shtruan postet. U ulën në poste .
Ndërkohë këtu vlen të përmendim edhe emrin e barit (ilaçit) në përdorim për uljen e temperaturave ky barn quhet; “supost'

POSTAF m. Lug i madh prej trungut të një druri ose prej guri, që vihet poshtë çmës për të gjetur ujë që të pijë bagëtia; govata e çezmës ae pusit që në shqipe është e drejtë për të larë gjuhën e rrobave; lugare. Postaf guri (

druri ) . në Pustec gjejmë: - PUS m Gropë e thellë është afër, me trajtë të rrumbullakët, me faqe të pingultë dhe të veshur me gurë etj.

- Përdoret edhe si mbiemër: Shumë i thellë; shumë i errët, shumë i zi, shumë i nxirë (edhe fig.). Errësirë qelb. Nata ishte qelb. Qielli ishte qelb. U bë pus koha (qielli, nata) etj.

Në maqedonisht fjala shqipe; Poshtë = Nadolu (надолу)

Në kurorën e malit ndodhet fshati; Goricë, Njohur dhe keqmësuar nuk si emërtime sllavo-bullgare, ashtu siç duhet nga mosnjohja apo injorimi i përhershëm i shqipes, gjuha nga më të vjetrat e lindur mbi dhe, mbi këtë Tokë, e para gjuhë mbi rrënjët e gjuhëve indoeuropiane.

Në të gjithë gjuhët sllave “Guri” quhet “kamen” (kamen) dhe këtu shumë qartë del se meshkujt “Kamenicë” burojnë nga aty, – por pa llogaritur se fjala SCAMBI një fjalë e lashtë e përmendur edhe në ilia quhet shqipe dhe vetëm asaj, – fjalë kjo fjalë e cila është ajo që përmbahet dhe vetëm asaj . me kambë ritur në ushqim).

Fshati “Goricë” gjithashtu është fjalë shqipe nga më të lashtat sepse kemi të bëjmë emrin e “Gurit” dhe nga aty kemi; Gur, gurore, gurishtë, goricë e fortë si guri.
GURIÇKË f. Gur i vogël; guralec. Gjuajnë (luajnë) me guriçka.
GURISHTË f. 1. Vend një tokë me shumë gurë të panjohur. Gurishtë e zhveshur (e thatë). U punuan (prodhojnë) edhe gurishtat.
2. Përd. mb. sipas kuptimit të emrit. KORET m. Veshje grash prej pëlhure leshi, me pala e në ngjyrë të kuqe të zezë, që mban nga mesi e poshtë në anën e prapme të trupit.
KORIÇKË f. 1. Kore e vogël buke; krodhë. 2. Dregëz që zë plaga. Plaga zuri koriçkë. Heq koriçkën. I ra koriçka.

Së fundi tek gjuha shqipe gjejmë një fjalë tjetër e cila gati në të gjitha gjuhët evropiane mungon, ajo është fjala:
GORRE f. 1. Gropë e gërryer aga uji; gomën, greminë, humnerë. Ra në një gorre. 2. Rrëke e madhe e vogël. Kaloi (kapërceu) gorrenë.

Në rrëzë të malit madhështor ndodh një sërë fshatrash si: Tushemisht, Alarup, Bletas, Pod/gorie, Korritë, Gurbardhë, Zvezdë, ShënGjergj, Burimas, etj.

Vetëm “Zvezdë” qëndron aty sllave që thotë; Nga maja e Malit të Thatë në kohë të
kthshme duket maja e malit të Gramozit, me standard2523m. 8-vjeçare, ndërsa

Pustec ka edhe një shkollë 8-vjeçare dhe një shkollë të mesme .

LASGUSH PORADECI

Baladë

Unë

Fryn veriu në Mal të Thatë,

Thotë vasha lele ngriva.

Duro vashë, të durojmë

Si duron mali dëshborën.

Në të shtënça, moj, në dorë,

Do të ngrihesh si në majë të deborës.

 

II

Fryn një erë e shkundërmuar,

Thotë vasha çeli molla.

Çeli vashë, le të çelë,

Si çel malli mu në zemër.

Në ma dhënç, moj beln'e hollë,

Do ta thyej si mënjollë,

Do të shtrydh posi një mollë.

 

III

Vjen e bën një vap'e të rëndë,

Thotë vasha bubu plasa.

Duro vashë, të durojmë,

Si duron kallir' dhe pjekur.

Në më ardhç,o moj, në hije,

Një nuk është kështu për dhemshurie,

Do t'i skuq t'i ndez qirie,

Do t'і nxi t'і bëj mavie,

Ato buzë gjak-qershie.

IV

Zun' e bën dallëndyshet,

Thotë vasha po venitem.

Venitu, vashë, venitu,

Siç ndodh në shitjen e saj.

Në të marça moj, përherë,

Do të shtroj të parën herë,

Do të ngroh të dytën këtu

Do të puth të tretën këtu

Buzë e gushë e gjinë e mjerë

Dh'atë shtatin që mban erë

Posi luleja në verë

Gjersa gjumi të më zërë,

Të më zerë e të më flerë

Syr' і urtë si mëshqerrë.

V

Vate dimri, vate vera,

Vate vjeshta përngahera.

Trim, më shumë-edhe më shtrove,

Trim, më ngrove-e më pushtove,

Trim, më puthe-e më mbarove,

Trim, o trim, seç trimërove.

VI

Atje lart në Mal' të Thatë,

Zoti – Krisht bëke një kishë.

N'atë kishë ç'paske brënda:

Qënka trimi edhe vasha:

Trimi, ç'paske dhëndëruar,

Vasha ç'paske nusëruar,

Zotin ç'paskan lënëruar,

Jetën ç'paskan trajtuar,

Shpirtin ç'paskan shënjtëruar.  

https://gazetarrenjet.wordpress.com/wp-content/uploads/2018/03/rrenjet-qershor-2017.pdf?fbclid=IwY2xjawLu7 lRleHRuA2FlbQIxMQABHg6ZzMosLDnzS0YtAiP_-XbHwK6HWKCo-dAPIEEVNYRXgLLJywkIzeAKWTtS_aem_w-eDc_fqPGjxjMcuDMMiJA