Studim i Dhimitri Lithoksou , përshtatur në shqip nga Ilia Kola
Intelektualët e shtetit grek përvec problemit të përplasjes me cështjen sllave me Falmerayerin (duke mbrojtur mitin kombëtar që krijuan) u përballën gjithashtu që në fillim me një problem të pa thënë , por të gjallë, me ekzistencën e arvanitasve.
Athina kryeqyteti i mbretërisë së re gjendej gjeografikisht në qëndër të një deti njerëzish shqipfolës pasi rrethohej nga dhjetra fshatra arvanitase.
Dikush që do të vendoste të udhëtonte në vitet e para të krijimit të shtetit grek nga Malësina dhe Martini i Lokridhës deri në Kastri (Ermioni) dhe në Kranidhi të Peloponezit , një distancë që me mjetin e vetëm të transportit karrocën do i duheshin 75 orë ose me ndalesa deri edhe në një javë ishte e mundur që përvec se në Thiva dhe në Megara të mos takonte në rrugë asnjë njeri nga fshatrat ku kalonte me të cilin të mundej të fliste greqisht.
Arkeologu gjerman filohelen Ludwig Ross i cili erdhi në Greqi për të marrë përsipër drejtimin e shërbimit arkeologjik si dhe drejtorinë e arkeologjisë greke në Universitetin e Athinës duke parë numrin dhe shtrirjen e popullsisë arvanitase , shënonte i zhgënjyer në vitin 1832 duke qenë në Greqi : Isha me të vërtetë në një tokë greke, mes grekësh ? Në të vërtetë jo. Shkëmbi i zhveshur i Hydrës (ishull) , ishujt e afërt si Speces, Poros, Kastri dhe Kranidhi ishin pushtuar prej shqiptarëve arvanitas. (Ross 1976 faqe 25)
Arkeologu francez Edmond About i cili jetoi dy vjet në Greqi , shkruantë më 1855 : vetë Athina kur u themelua ishte vecse një fshat arvanitësh , cdo natë kur perëndon dielli takon përreth Athinës shoqëri shqiptarësh që kthehen me gratë e tyre nga punët në fusha. (About faqe 70)
Historiani skocez George Finlay që jetoi gjysmën e jetës së tij në Athinë dhe e njohu këtë vend aq sa shumë pak njerëz e njohin do të shkruante më 1861 : Në Marathonë, në Platees, Në Leuktra, në Salaminë, në Mandinia, Ira e Olimpia nuk banojnë më grekë, por shqiptarë. Akoma dhe në Athinë që është tashmë një cerek-shekulli kryeqytet i mbretërisë së Greqisë dëgjon dikush fëmijët që luajnë në rrugë afër Thisionit dhe Portës së Adrianit të flasin në gjuhën shqipe. (Finley faqe 46)
Cdo i huaj i cili vizitonte vendin duke parë numrin e banorëve arvanitas dhe shtrirjen e tyre cuditej kur dëgjonte intelektualët e Athinës që flisnin me krenari për prejardhjen e popullsisë së tanishme greke nga helenët e lashtë dhe nxirrte të njëjtat përfundime me Falmerayerin : Të gjitha ato vende që dikur ishin zemra dhe qendra e grekëve sot janë Shqipëria e Re. (Falmerayer faqe 74)
Ekzistenca e arvanitasve përbënte kaq problem serioz për arkitektët e mitit kombëtar grek sa që vetë Kostandinos Paparigopulos patriarku i historiografisë kombëtare greke pasi u detyrua të pranonte realitetin arvanitas , sugjeroi më 1854 dhe masat për ta përballuar: Dy fise e banojnë Greqinë, ai grek e ai shqiptar. Por fisi shqiptar përbën komb më vete ? Një dhe vetëm një element kombëtar ka ky fis, gjuhën, por edhe kjo po humbet gradualisht prej vrullit pushtues të Helenizmit. (Dhimaras 1986, faqe 153)
Në politikën greke, në sektorin e “zhdukjes” së minoriteteve, ekziston një urdhëresë e pashkruajtur për ata që përpiqen të mendojnë në bazë të nacionaliteteve dhe detyrohen të flasin për minoritete: Flasim në përgjithësi dhe në mënyrë të paqartë, nuk e vendosim gishtin në vende që mund të lëndojnë dmth nuk tregojmë në hartë fshatra minoritare sepse ekziston rreziku i menjëhershëm i ndryshimit të ngjyrës së saj blu (ngjyra e flamurit).
Në rastin e arvanitasve i pari që ndërmorri një regjistrim të përgjithshëm të banimeve të tyre ishte Athanasios Cigos, (Cigos 1991, faqe. 56 – 61) por puna e tij mbeti në sirtar për tu publikuar vetëm gjysëm shekulli pas vdekjes së tij. I dyti ishte Gjeorgjios Nakraxas (Nakraxas 1992, faqe. 80, 85, 143, 145, 151, 153, 156, 161) i cili përmblodhi në harta të gjitha informacionet që kishte koleksionuar përvec të tjerash edhe për fshatrat arvanitase.
Regjistrimi i fshatrave minoritare, përvec ndryshimeve të ngjyrës në hartë, na lejon dhe një studim të dytë, përllogaritjen e saktë të numrit të pakicave, pra hedhjen poshtë të statistikave të shtrembëruara zyrtare rreth gjuhës mëmë dhe kjo për pikëllimin e shkrimtarëve nacionalistë grekë.
Këtë regjistrim pra të fshatrave arvanitase ,hartëpiketimin e tyre dhe llogaritjen e popullsisë së tyre sipas fakteve të regjistrimit të popullsisë më 1879 dhe 1907 dmth në një periudhë ku gjuha ishte në përdorim të përditshëm do të përpiqemi ta shpjegojmë në vazhdim. Për përpilimin e këtyre tabelave , përvec veprave të sipërpërmendura të Cigos dhe Nakraxait u përdorën edhe disa tekste ndihmuese për disa zona si psh Miliarakis 1886, Philippson 1890,Korylos 1903,Anagnostopulos 1939,Aivaliotakis 1941, Georgacas Mc Donald 1968, Gjikas 1978, Saltaris 1986, Johalas 2000,Johalas 2002.
Popullsia e përgjithshme e arvanitasve të vendit arrinte në vitin 1879 në 176.120 banorë dhe në 1907 në 236.707 banorë. Këta numra në përqindjen e popullsisë greke arrijnë në 10.65% dhe 9 % përkatësisht. Në numrin e arvanitasve ama nuk llogariten ata që jetojnë në qytete. Ndërkohë të dhënat zyrtare të Shërbimit Statistikor të popullsisë për arvanitasit na jepen si 58916 ose 3,56% për 1879-ën dhe 50975 ose 1,94% për 1907-ën pra shumë më pak.
410 fshatrat arvanitase sipas shpërndarjes gjeografike ishin të vendosura në 1907-ën :
1. Prefektura Athinës 50 fshatra 46.105 banorë.
2. Prefektura Μegara 9 fshatra 15.341 banorë.
3. Prefektura Egjina 4 fshatra 1.180 banorë.
4. Prefektura Thiva 48 fshatra 30.898 banorë.
5. Prefektura Lokridha 11 fshatra 7.073 άτομα.
6. Prefektura Livadhia 11 fshatra 4.841 banorë.
7. Prefektura Korinth 61 fshatra 31.759 banorë.
8. Prefektura Argolidha 19 fshatra 8.674 banorë.
9. Prefektura Ermioni 8 fshatra 15.560 banorë.
10. Prefektura Nafplio 16 fshatra 5.933 banorë.
11. Prefektura Trizina 19 fshatra 15285 banorë.
12. Prefektura Karystia 53 fshatra 13.299 banorë.
13. Prefektura Andro 17 fshatra 5.227 banorë.
14. Prefektura Trifilia 17 fshatra 10.512 banorë.
15 Prefektura Patra 31 fshatra 7.988 banorë.
16. Prefektura Kalavryta 1 fshat 981 banorë.
17. Prefektura Mandinia 1 fshat 1.207 banorë.
18. Prefektura Ilia 17 fshatra 6.303 banorë.
19. Prefektura Laqedhemonia 17 fshatra 10.773 banorë.
Të dhënat zyrtare statistikore të vitit 1879 gjenden në “ Rregjistrimin e popullsisë së Greqisë viti 1879“, vepër e publikuar nga Ministria e Punëve të Brendshme më 1881. Ato tregojnë numrin e banorëve të mbretërisë greke të cilët nuk flasin greqisht në shtëpitë e tyre dhe paraqiten të grupuara sipas Bashkive. Le të shikojmë se si shfaqen këta numra :
Bashkia e Athinës 1.080,
Bashkia Aharnon, 2.711,
Bashkia Κropias 5.841,
Bashkia Lavrio 1.066,
Bashkia Marathona 2.625,
Bashkia Pire 132,
Bashkia Fylis 2.037,
Bashkia Oropo 479,
Bashkia Idhilia 2.316,
Bashkia Elefsina 4.288,
Bashkia Erythrea 1.759,
Bashkia Salamina 4.497,
Bashkia Thiva 316,
Bashkia Thespies 4.037,
Bashkia Thisvis 2.183,
Bashkia Platees 2.278,
Bashkia Tanagra 2.573,
Bashkia Eurostini 1.047,
Bashkia Nemeas 544,
Bashkia Pelini 2.453,
Bashkia Perahora 1.196,
Bashkia Sikyona 538,
Bashkia Solygias 2.942,
Bashkia Dhistomo, 818,
Bashkia Heronea 1.240,
Bashkia Dhafnusion 59,
Bashkia Elatea 62,
Bashkia Thermopyle 60,
Bashkia Thronio 35,
Bashkia Larymni 1.447,
Bashkia Korfuz 1.428,
Bashkia Karystiona 501,
Bashkia Styron 836,
Bashkia Nafplio, 37,
Bashkia Epidauro, 512
Bashkia Midea 562,
Bashkia Gaurio 910,
Bashkia Trizina 206,
Bashkia Patra 532
Vec të tjerash ekziston në libër shënimi i vetë shkrimtarit : “Fatkeqësisht , gjatë regjistrimit të 1879-ës nuk u saktësua në vecanti numri i atyre që flasin shqip dhe për këtë i citova këto Periferi dhe Bashki si jo-grekfolëse sepse është e ditur që në këto zona gjuha mbizotëruese është gjuha shqipe”.
Këta 57.918 banorë shumica prej tyre arvanitas ishin dmth sipas regjistrave zyrtarë të 1879-ës ata që në shtëpi nuk flisnin greqisht ose sepse nuk dinin, ose sepse nuk donin. Bëhet fjalë pra për numrin zyrtar të banorëve të pahelenizuar të mbretërisë dhe shtetit grek gjysëm shekulli pasi ajo ishte krijuar. E theksojmë numrin zyrtar sepse sic ju kam treguar edhe në tekste të tjera numrat e regjistrave statistikorë të shtetit grek për banorët e tij që nuk flisnin greqisht ishin gjithmonë shumë më të vegjël nga sa duhej të ishin në të vërtetë me qëllim që ti afroheshin mitit kombëtar grek të prejardhjes prej grekëve të lashtë. Numri i arvanitasve që flisnin në shtëpinë e tyre edhe shqip edhe greqisht nuk përmendet fare në këto statistika zyrtare.
Në shkrimin e mësipërm bëhet fjalë për Mbretërinë Greke e cila në këtë kohë nuk përfshin Epirin, Maqedoninë, Thesalinë, Thrakën, Kretën dhe 12-Ishujt të cilat iu shtuan këtij shteti më vonë.
Informacioni gjendet në linkun : http://www.lithoksou.net/p/plithysmos-kai-xoria-ton-arbaniton-1879-%E2%80%93-1907-2005
Shkruar nga Dhimitri Lithoksou
Përkthyer në shqip nga Ilia Kola
Bibliografia
Aivaliotakis 1941: Aivaliotaki Ν., Luginat malore të Feneut – Stymfalias, Athinë 1941.
Abou: Abou Edmond, Greqia e Othonit / Greqia moderne, përkthimi Α. Spiliu, pa datë botimi.
Anagnostopulos 1939: Anagnostopulu Ν. – Anagnostopulu Δ., Periferia e Thivës, Athinë 1939.
Regjistrimi i 1879: Ministria e Brendshme, Regjistrimi i popullsisë së Greqisë viti 1879, Athinë 1881.
Regjistrimi i 1907: Rezultatet statistike të regjistrimit të përgjithshëm të popullsisë 27 Tetor 1907, Vëllimi 2 , Athinë 1909.
Gjikas 1978: Gjika Jani, Arvanitët dhe kënga arvanite në Greqi – Kërkim në Evian Jugore, Athinë 1978.
Johalas 2000: Johala Τ., Andros – Arvanitët dhe Arvanitika, Athinë 2000.
Johalas 2002: Johala Τ., Evia – Arvanitika, Athinë 2002.
Dhimaras 1986: Κ.Θ. Dhimara, Konstandinos Paparigopulos / Epoka e tij – jeta e tij – vepra e tij, Athinë 1986.
Korylos 1903: Korylou Χ., Koreografia e Greqisë, Α΄ Prefektura e Ahaisë, Athinë 1903.
Lithoksou 1983: Lithoksou Dhimitri, Studime dhe shënime në lidhje me gjendjen ekonomike në Greqi vitet 1830 – 1840, Fletore të dialogut politik Kërkim dhe Kritikë, vëllimi i 7, Prill 1983.
Miliarakis 1886: Miliaraki Antoniu, Gjeografi politikë e re dhe e lashtë e prefekturës së Korinthit dhe Argolidhës, Athinë 1886.
Molosos 1878: Molosu Zotu, Studime epirote / Vëllimi i katërt: Rrugëtimi i gadishullit grek, Athinë 1878.
Nakraxas 1992: Nakraxa Gjeorgjiu, Ngjasimi i ngushtë etnik i grekëve të sotëm bullgarëve dhe turqve / Epir – Greqia jugore, Selanik 1992.
Ross 1976: Ross Ludvig, Kujtime dhe shënime nga Greqia 1832 – 1833, përkthimi Α. Spiliu, Athinë 1976.
Saltaris 1986: Saltari Niku, Jeta e arvanitasve, Athinë 1986.
Cigos 1991: Cigu Athanasiu, Tekste për arvanitasit, Athinë 1991.
Falmerayer 1984: Jakov Filip Falmerayer, Rreth prejardhjes së grekëve të sotëm, përkthimi Kostandino Romanu, Athinë 1984.
Finley: Finley George, Historia e revolucionit Grek, vëllimi Α΄, Athinë, pa datë botimi.
Gell 1827: Gell William, The itinerary of Greece, London 1827.
Georgacas – McDonald 1968: Demetrius Georgacas – William McDonald, Place Names of Southwest Peloponnesus, Peloponisiaka, vëllimi 6, Athinë 1968.
Philippson 1890: Philipson Alferd, Zur Ethnographie des Peloponnes, 1890.
