Niko Balli, kryetar i shoqatës dardhare “Shpresa”:
Dardha turistike e Korçës, bukuri mahnitëse e jona
Tashmë jemi duke pritur mysafirët për festimin madhështor që ndodh në Dardhën turistike në Korçë (1624-2025), - rrëfen kryetari i shoqërisë Dardhare “Shpresa”, Niko Balli. Më 16 gusht Ditën e festave të Shën Marisë do të mblidhen të gjithë këtu.
Mysafirët nga shumë vende të botës, edhe emigrantët, kudo të ndodhen, bëjnë t'i kemi të pranishëm. Historia e Dardhës është një libër i madh, shpalosja e tij duket sikur nuk ka fund. Pjesë të historisë së saj mahnitin gjithëkënd. Shumëkush mëson që të reja që deri më sot nuk kishte ditur. Dardha mbetet për fshatin Korçën e mikpritjes së historisë së madhe, e prirur për arsimin dhe dijen. Gjithçka që sheh aty të magjeps, mbetet e paharrueshme, brezat e rinj të rinj të mësojnë mbi vlerat e banorëve të Dardhës, vendlindjes së tyre; 16 gushti çdo vit shndërrohet në madhështi, festë e gëzim.
Dardha e adhuruara e të gjithëve
16 gushti është dita e themelimit të fshatit turistik të Dardhës, tashmë ka mbetur edhe shumë kohë, vendas dhe të huaj nga shumë vende të botës po përgatiten në fshatin më të bukur turistik të kësaj zone dhe të gjerë. Deri më sot është bërë shumë për këtë fshat të bukur me njerëzit e njerëzve dhe punëtorëve, të cilët nga zanafilla e deri më sot kanë mbetur dhe do të vijojnë të mbeten mikës, patriotë dhe njerëz të dashur. Dera e shtëpisë së tire është e hapur në çdo kohë. Dardha u themelua më 16 gusht 1624. Dardha ndodhet 20 km në juglindje të Korçës, në kokën e trupit 1,344 metra mbi nivelin e detit, mes kodrave të Shën Pjetrit, Shkëmbit të Vjeshtës dhe Kodrave të tjera. Klima është ideale, ajri i pastër, i pasur me oksigjen, bukuria madhështore mahnit këdo. Gjatë dimrit mund të ushtrohesh në sportin e skive, ndërsa në verë mund të soditësh bukuri përrallore. Mikpritja e dardharëve është dinjitoze.
Dardha, gjithënjë mikpritëse
Festa e Dardhës është e madhe, e bukur, e pafund, mahnit gjithkënd, befas të zbulon më të reja. është mikpritëse, ka histori të madhe priret drejt arsimit, kulturës dhe dijes. Kryetarit të Shoqatës Dardhare “Shpresa”, Niko Balli nuk i ka munguar, dhe kjo bëhet e mundur të ndihmës false të drejtuesve të politikës së qarkut të Korçës Niko Peleshi, kryetarit të Bashkisë Korçë, Sotiraq Filo, nga personalitetet e Këshillit të Korçës. Gjergji Konda, Adriana Stefani dhe Dardha të tjera me banim në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, po kështu s'mund të harrojmë stafin e përkushtuar të kryetarit të Bashkisë Korçë, Sotiraq Filo. Dhe kjo arsyeja që Dardha është magjiplotë në çdo kohë, në dimër në verë pranvera e mbulon me blerim, vjeshta me ngjyra të larmishme, me ngjyra të larmishme, me ngjyra të larmishme, me bukuri, me bukuri, dielli me shkëlqim, aq sa i ngjason një margaritar. Tashmë Dardha mbush 400 vjet jetë, ajo u themelua të ikurve, që nga ajo që përndiqeshin nga qeveria e tij sepse nuk donin të ndryshonin fenë.
Dardha me shkollë që nga viti 1768
Në vitin 1768 në Dardhë dhe çel shkolla e parë, në vitin 1800 nisi të përmendej për përpunimin e drurit, shajakut dhe kostumeve të bukura, spikati vitet 1913-1916; në këtë kohë Dardha kishte filluar në 500 shtëpi, kishte 3 kisha: të Shën Thanasit, të Shën Gjergjit dhe të Shën Pjetrit. Në ditën e festës së Shën Marisë dhe Shën Pjetrit në Dardhë të ftuarit nga ana e anës; Shën Maria festohet më 16 gusht, e Shën Pjetrit në kishën e Shën Pjetrit, e cila ngrihet mbi një shkëmbohet, mes një pylli të bukur, ku ndizet vallë tradicionale. Dardharët me kostumet e tire tradicionale kuq e zi dhe brez argjendi i japin hijeshi festave, e bëjnë atë të jetë e paharrueshme. Ushqimet dhe gatesat janë të shumëllojshme, nuk mungojnë turshitë, rakia e kumbullës së egër me shije të veçantë të zjerë dy herë.
Veshja e varrit dardhare, unike
Gratë dardhare çdo të kremte mbanin xibunin, veshjen tradicionale të fshatit, kurse ditën e martesës visheshin me fustan të bardhë, gjithashtu kishin edhe rrobat që ua sillnin nga mërgimi, por xibuni ishte veshja e preferuar e tyre. . . Xibuni qepej në Dardhë, përdorej nga pak edhe në fshatrat Sinicë dhe Qytezë. Sipas Sotir Laços dhe Sotir Panit koleksionistë të vjetër, xibuni kishte nisur të preferohej që para shekullit XIX. Ishte veshja e mirënjohur e vendit. Vallja dardhare nuk mund të kërcehej prej grave pa u veshur me xibun, kurse burrat parapëlqejnë veshjen evropiane. Gratë dardhare me xibun u fotografuan nga Thimi Raci me një kujdes të veçantë artistik. Për herë të parë në vitin 1931, fotografuan 10 çifte. Ata që u fotografuan nga Amerika, të cilët ishin fotografuar edhe në studio prestigjioze. Për realizimin e fotografimit ishte bërë prerja (caktimi) i ditës, zgjidhnija e vendit caktimi i orës, por caktimi i veshjeve ishte më i vështiri sepse “ata të Amerikës”, parapëlqejnë kostumet evropiane, kurse fshati i tire kishte veshjen e tij karakteristike për meshkujt, që quhej “mandio”. edhe vallet kërceheshin nga valltaret e veshura me xibun, veshjet tradicionale të fshatit, një ditë e martesës e ndërronin me fustanin e bardhë.
Dardha me 100 burime, oborret me lule
Shtëpitë e Dardhës janë karakteristike, të bukura, mbuluar me plloça guri të hirta, portat me motive artistike, oborret me lule, rrugët me kalldrem; nuk mungojnë hotelet bashkëkohore, as muzeu ku shpaloset historia e një fshati të regjistruar në mbarë vendin, dhe si shtëpitë e reja e të bukura me kushtet të mira të cilat nga vizitorët e shumtë, nuk mungojnë si restorantet; gjithashu ekzistojnë edhe shtëpia e dikurshme e pushimit, tashmë si hotel dhe restorant. Në Dardhë është edhe dy komplekse të mëdha turistike moderne me kapacitete të mjaftueshme të akomoduese; njeri prej tire ndodhet në hyrje të luginës ose në hyrje të fshatit; tjetri në qendër të Dardhës. Por hoteli që ndodhet është “Hotel Alpin Dardha”, sipas strukturës alpine. Dikur në fshat numëroheshin 100 burime, banorët i kishin shndërruar në çlodhjen e tyre që udhëtarët e lodhur nga rruga të gjenin freski, të shuanin etjen dhe të çlodheshin pranë tyre; banorët e Dardhës si shpërblim merrnin bekimin prej tyre.
Dardha u vizitua edhe nga princesha Maxhide Zogu
Gjatë kohës së saj në Dardhë, ndër të tjera, princesha Maxhide Zogu tha: “Ju çfaq turistike kënaqësinë t'Eme për inisjativën e Shoqërisë vetëm “Shpresa”, e cila fillon me anë të botimesh t'ilustroj bukuritë e katundit Dardhë. mund të zhvillojnë industritë e ndryshme, të cilat ndikojnë në ardhjen e tyre t'onë. Dardha për virtytet e saja klimaterike, për bukuritë që natyra i ka dhuruar me bujari të plotë, për kostumet e saja sugjestive, meriton të bëhet një qendër e vërtetë me rendësi. Jam e sigurtë se inisjativa e juej do të kurorëzohet nga suksesi i dëshiruem dhe një sasi e madhe e shqiptarëve, të cilët bëjnë për të veruar nuk janë të hueja, do të mësojnë se në Atdheun t'onë gjinden vise shumë ma të bukura”. Në deklarimin e princeshës Mazhide bie në sy: “Kjo inisjativë duhet të jetë shëmbull, sidomos për Bashkitë e ndryshme të Mbretnisë”, sepse Dardha ishte një shembull i shkëlqyer.
Lasgush Poradeci dhe Asdreni i kënduan Dardhës
Për Dardhën shkruajtën me përkushtim Lasgush Poradeci dhe Asdreni; shkruaj edhe për klimën, natyrën, bukurinë, vlerat turistike dhe kurative. Tashmë në Dardhë funksionojnë dy hotele me restorantet ku gatuhen gjellë karakteristike, ndërsa pritet edhe ndërtimi i një hoteli të tretë modern, mjaft i pëlqyer mbetet edhe hoteli i Pandi Batellit, shumëkush e shijon si hotel të parë. Dardarët ishin të prirur për dije. Në vitin 1888, ishte fshati më i madh i krahinës së Korçës me 1454 banorë; numri i shtëpive të fshatit ka ardhur në 400. Drejtë Dardhës edhe banorë të Sulit, (nga krahina e famshme e Marko Boçarit), nga Voskopoja e djegur, nga Bozdoveci e Linotopi, nga Lerishta, Qinami etj. Më pas mësynë edhe njerëz të tjerë me synimin për të qenë të lirë
Turistët shkojnë edhe dyherë në vit
Nëse mbërrin në Dardhë mund të akomodohesh në shtëpinë që ty të pëlqen më shumë, sepse të gjitha janë të bukura, unë kam komode dhe mundësi zgjedhjeje. Gatimet janë shumëllojshme, si: kërnackat, oshmaret, mishi i pjekur, produktet e zgarës etj. Skipista e Dardhës është 1.5 km gjatë, 70 me gjerësi dhe funksionim të plotë. Vijon të mbetet një ndër aspektet më të rëndësishme të Dardhës. Për të gjitha këto ka vizitore që shkon në Dardhë edhe dy herë në vit, sepse Dardha është e bukur në çdo vend. Ay mund të shohosh shushurimën e pyllit, këngën e zogjve, freskinë e pranverës, ansamblin e luleve, ngjyrat ekzaltuese të Gurit të Vjeshtës, gjeshtenjat e pjekura etj, etj.
Eva Millona bijë e Dardhës Dardharja, Eva Millona, gruaja e parë shqiptare në administratën amerikane
Që nga dita e përhapjes së lajmit, vjen e Eva Millonait – vijon rrëfimin e vet, Niko Balli, – kryetar i shoqërisë së mirënjohur dardhare “Shpresa” nuk po mbetet banor i Dardhës pa i dërguar, Eva Millonait urimet më të mira dhe përshëndetje më të ngrohta. Tashmë ata dinë gjithçka për këtë dardharë të shquar. Kontributi i Eva Millonait mbetet i mirënjohur edhe në Komisionin Amerikan për të Drejtat Civile, Këshillin e Këshillit të Guvernatorit të Masaçuset për Refugjatët dhe Emigrantët, Këshillin e Prokurorit të Përgjithshëm për Amerikanët e Ri dhe Bordin Këshilldhënës për Zyrën e Kryetarit të Bashkisë së Bostonit për Avancimin e Imigrantëve. Shumëkush prej dardharëve, kujton çmimet e të gjithë bijës së tire për avokatinë dhe udhëheqjen e saj, përfshihen në prestigjioz 2009 Outstanding American by Choice nga Shërbimet e Shtetësisë dhe imigracionit të SH.BA, dhe Çmimin e Drejtësisë Sociale të Bankës Ëainëright 2010.
Respekti për të vdekurit, siguria për të gjallët
Një histori tjetër e veçantë për fshatin Dardhë vjen nga viti 1913 nga koloneli Lodeëijk Thomson (1869-1914), i cili bashkë me një oficer tjetër të lartë, të përzgjedhur nga Mbretëria e Hollandës për një mision 3-vjeçar në fshat, zbritën në Vlorë më 10 nëntor 1913, dhe në atë ditë më pas, ata që ishin në kufi. shqiptar, ndaluan tek “Çezma e Vishnjës”. Në këtë çast i pari i tire nisi t'i vështronte i habitur varrezat e fshatit; ato kishin një rregullsi dhe bukuri mbresëlënëse në sistemin e tyre; një prej vartësve të tij iu afrua dhe i tha: “Zoteri, po afron mbrëmja dhe rrugët janë jo të sigurta, duhet të arrijmë Korçën, dhe na duhen 3 orë”.
Koloneli Thomson e pa vartësin e tij dhe i respekton shenjën e varrezave: “Këta njerëz që respektojnë kaq shumë të vdekurit e tyre, do të dinë të na bëjnë dhe ne të gjallëve. Varrezat e hershme të fshatit ndodheshin pranë kishës së Shën Gjergjit që nga viti 1624. Transferimi i një vendi tjetër ndodhi në vitin 1938, por te vorreza e parë ishte shumë para eshtrave të të parëve të dardharëve. Shkëlqimi i Dardhës u zbulua gjatë viteve '30. Jeta e gruas dardhare ishte e gjallë, ajo ishte zonjë në kuptimin e vërtetë të fjalëve, diskriminimi i saj ishte i papranueshëm.
