Niko Balli, kryetar i shoqatës dardhare “Shpresa”:
Dardha në 400-vjetorin e saj: Ejani të festojmë bashkë!
Nga Vepror Hasani
Tashmë jemi duke u shtet për festimin e 400-vjetorit të Dardhës turistike në Korçë (1624-2024), - tregon kryetari i shoqërisë Dardhare “Shpresa”, Niko Balli. Më 16 gusht Dita e festës së Shën Marisë do të gjithë të gjithë këtu. Mysafirët bëjnë nga shumë vende të botës, edhe emigrantët tanë, kudo që ndodhin t'i kemi të pranishëm. Festa do të jetë e madhe, e bukur dhe e pafund. Historia e Dardhës do të shpaloset mund. Pjesë të historisë së saj do të mbeten të mahnitur gjithkënd. Shumëkush do të mësojë të reja të cilat deri më sot nuk kanë ditur. Dardha do të mbetet për Korçën e një fshati mikpritës me historinë e madhe, jeta e saj gjjithnjë do të priret drejt arsimit dhe dijes. Veç sa më sipër, kryetari i shoqatës dardhare “Shpresa”, Niko Balli, kërkon ndihmë Bashkisë Korçë me qëllimet që edhe janë të mëdha të mos i mungojë asgjë. Mendohet që 400-vjetori i themelimit të Dardhës të mbetet i paharrueshëm, nga ku brezat e rinj do të mësojnë mbi vlerat e njerëzve të fshatit, mbi dinë dhe përkushtimin e tyre.
Dardha mbetet një nga fshatrat turistike më të bukura të qarkut të Korçës. Ajo ndodhet 19 kilometra në juglindje të Korçës, në zemër të malit Morava, në mbi 1300 metra mbi nivelin e detit. Pikërisht ajo ka magjiplotë në çdo kohë: dimri e mbulon me borë, pranvera me blerim, vjeshta me ngjyra të larmishme, puhizat me freski, ylberi me bukuri, dielli me shkëlqim, bukuria e saj e ngjason një margaritari, njihet dhe çmohet nga gjithë. . banorët e Shqipërisë nuk janë aty nga të gjitha anët. Tashmë fshati mbush 400 vjet, ai u themelua nga të ikurve, nga ata që përndiqeshin nga qeveria osmane sepse nuk donin të vërtetë fenë. Ata, rebelët, e donin rreziklindjen e tyre, ku u rritën. Emrin “Dardhë” fshati nuk e mori në rastësisht, rrëfimet e ardhura nga gjithësia e shekujve pohojnë: Kjo vend ka edhe një stan i cili kishte një vend poshtë një dardhe që egër me kurorë të madhe me të rëndë dhe freski magjepsëse. Nga emri i kësaj peme fshati mori emrin Dardhë ose Ndardhë, sepse shtrirja e fshatit nis aty nga nën-dardha. Për këtë arsye quheshin edhe “ndardharë”.
Dardarët, njerëzit të dijes
Dardharët ose nëndardhasit ishin të prirur për dije. Më 1768 në këtë fshat të quajtur “Dardhë” dhe hap shkolla e parë greke. Thuhej se fshati Dardhë (viti 1888), ishte më i madhi i krahinës së Korçës me 1454 banorë; në fillim të fshatit banorëve të numrit të shtëpive arritën në 400. Drejt fshatit Dardhë mësynë edhe të Sul, (nga krahina e famshme e Marko Boçarit), nga Voskopoja e djegur, nga Bozdoveci e Linotopi, nga Lerishta, Qinami etj. Më pas janë edhe familje të tjera me synimin për të qenë njerëz të lirë dhe njerëz të lirë. Rrëfimet mbi jetën e fshatit Dardhë dhe të dardharëve, janë të paprekur, flitet për trimëri dhe respekt për njëri-tjetrin. si u duhet të jetë bashkë.
Një histori tjetër e veçantë për fshatin Dardhë vjen nga viti 1913 nga koloneli Lodeëijk Thomson (1869-1914), i cili bashkë me një oficer tjetër të lartë, të përzgjedhur nga Mbretëria e Hollandës për një mision 3-vjeçar në Shqipëri, zbritën në Vlorë. . më 10 nëntor 1913, dhe ditë më pas, ndërsa ishin duke kaluar nëpër fshatin Dardhë me 17 ushtarë për të huajt kufijtë e shtetit të atëhershëm shqiptar, ndaluan tek “Çezma e Vishnjës”. Në këtë çast i pari i tire nisi t'i vështronte i habitur varrezat e fshatit; ato kishin një rregullsi dhe bukuri mbresëlënëse në sistemin e tyre; një prej vartësve të tij iu afrua dhe i tha: “Zoteri, po afron mbrëmja dhe rrugët janë jo të sigurta, duhet të arrijmë Korçën, dhe na duhen 3 orë”. Koloneli Thomson e pa vartësin e tij dhe i respekton shenjën e varrezave: “Këta njerëz që respektojnë kaq shumë të vdekur e tyre, do të dinë të bëjnë dhe nuk janë të gjallë. Sonte do të kalojmë natën këtu”. Varrezat e hershme të fshatit ndodheshin pranë kishës së Shën Gjergjit që nga viti 1624. Transferimi i një vendi tjetër ndodhi në vitin 1938, por te vorreza e parë ishte shumë para eshtrave të të parëve të dardharëve.
Tashmë vorreza lë shumë për të kërkuar: një portë hekuri mezi qëndron në këmbë; muret rrethuese mungojnë, kafshët hyjnë në vorrezë, shenjat e varreve dallohen më, nuk ka të gjithë të shkruar ku thuhet: “Këtu prehen parët tanë që prej 400-vjetësh”. Natyrisht, kjo është pjesë e Kishës sonë, - shpjegonko Balli, - dhe nuk ka bashkëpunuar edhe me të përballemi të bëjmë të mundur sistemimin e saj ashtu siç është ajo që ka hije dardharëve”, kanë kaluar 11 vite në atë varrezë nuk. ka. mbetur asnjë shenjë që tregojë se prehen që ndodh në më 1624, ne, si shoqëri dardhare, kemi menduar të bëjmë sistemimin e vendit, pastrimin e fshatit nga shkuret, rrethimin me mure dhe ngritjen e një përmendoreje ku të thuhet: “Këtu. prehen banorët e Dardhës që nga krijimi i saj më 1624”. Në krye të përmendores do të vendosim flamurin kuq e zi”.
Shkolla muze e Dardhës
Do të meremetojmë edhe shkollat e muzeut të Dardhës, - vijon më shumë Niko Balli, - e cila sot lë shumë për tërmën, sepse mori goditjen e të gjithë vitit 2019. cila e ka nën kujdes, të aprovuar që nga viti 2017. Dardhës ishte më e bukura në funksion të Korçës. ndaj ardhja e shumë emigrantëve dardharë me mjekun nga Dardha (shumë nga tire vizitorë për herë të parë), do të bëjnë të keq kur të shohin në ç'gjendje është shkolla sot. Këta shkolla e ndërtuan në vitin 1924 për shkollën e fëmijëve, së shpejti do të festohet 100-vjetori i saj. Ndaj është e nevojshme që Bashkia e Korçës të tregojë vendn e duhur; ne si shoqate dardhare do te jemi përkrah saj. 400-vjetori i themelimit të Dardhës është shumë afër dhe nuk kemi pasur moral dhe shpirtëror ndaj të parëve tanë. Ndaj shpresën dhe bindën se Bashkia e Korçës do të dijë të vlerësojë këtë festë për fshatin tonë, që mbetet vetëm krenari për qytetin e Korçës, por edhe si fshati më i bukur i Shqipërisë i shpallur më 1938-ën. Shqetësimi i adresohet Bashkisë Korçë, nga Kryetari i Shoqërisë dardhare “Shpresa”, Niko Balli dhe Sekretari Pandora Ballauri.
Vitet '30, shkëlqimi i Dardhës
Shkëlqimi i Dardhës u zbulua gjatë viteve '30. Jeta e gruas dardhare ishte e gjallë, ajo ishte zonjë në kuptimin e vërtetë të fjalëve, diskriminimi i saj ishte i papranueshëm. Për 150 vjet dardharët mësonin në shkollën greke, por e mbani atë thjesht si një gjuhë të huaj. Shkolla u hap në vitin 1917. Karakteristika e funksioneve të një degë e tur korçar dhe një shtëpi pushimi, megjithatë Dardha njihet si një fshat i vogël, nuk ka fëmijë që sot të jetë në shkollë. Për Dardhën shkruajtën me përkushtim Lasgush Poradeci dhe Asdreni; u shkruan edhe për klimën, natyrën, bukurinë, vlerat turistike dhe kurative; gjatë të kaluarës në shtëpi rreth 60 shtëpive, në ndërtuan shtëpi të reja dhe vetëm në ndërtohen vila. Tashmë në Dardhë funksionojnë dy hotele me restorantet ku gatuhen gjellë karakteristike, ndërsa pritet edhe ndërtimi i një hoteli të tretë modern, por mjaft i pëlqyer mbetet edhe hoteli i Pandi Batellit, shumëkush e shijon si hotel të parë.
Arrit e tire ishin të mëdha dhe të shpejta, punët e kur mendojnë që zanati i parë ishte i tij dhe sharrave, kështu që kishin arritur fshatin e madh të tyre, karvani i punës ishte i gjatë, numri i punonjësve që shkon deri në 30 veta. të armatosur. Në Olimp, nga viti 1800 deri në vitin 1935 sharrat e dardharëve punuan pa pushim; ata i gjeje në malet e Selitit, të Athosit të Mesollongjisë, në Demir - Kapi në Anadoll, në Rusi, në Isekum, në malet e Rodopit në Bullgari e deri në skelën e Varnës që bëjnë tregtinë e qerestesë. Madje dardharët u shquan si druvarë të zotë; nga këtej rrjedh edhe shprehja “Ia pret me sëpatën e dardharit”. Por me kthimin e tire në vendlindje, ndryshimet e tjera për mirë, Dardhën e kthyer në një vend të bukur turistik mjaft të vizituar nga vendasit dhe të huajt. Tashmë rruga është asfaltuar, gjatë dimrit nuk mungojnë as sportet dimërore. Në vitin 1927, sipas priftit Spiro Zenjo, në Dardhë banonin 50 djem dardharë të shkolluar.
Dardharë me emër të madh dhe të dekoruar
Vend të nderuar në fushën e arsimit dhe gazetarisë zënë Sotir Peci dhe Thoma Nasi (Nashi) një nga kompozitorët e parë shqiptarë, Nashi u mbajt nga Konservatori i Bostonit me shpenzimet e veta konservatorit; regjisori i parë i filmit dokumentar Endri Keko (artist i merituar), ishte gjithashtu nga Dardha, po ashtu Karmeni i parë i operave shqiptare ishte mexosopranoja e që nuk ishte Jorgjia Velo dhe vrasja në Bukuresht. në bibliotekë gjenden rreth 50 tituj veprash të autorëve me kujdes nga Dardha. Më pas iu drejtuan Amerikës, ku u krijuan edhe shoqëritë e tire patriotike, 15 prej tyre në vitin 1982 u dekoruan me urdhër dhe medalje për veprimtari patriotike. Sot Dardha krenohet me veshin nga e folura, me veshjen, me këngët, me vallet, me arkitetkturën e fshatit, me krojet, me zejtarinë, dhe me një tregim, të cilat i japin fshatit pamjen e një qyteti të lulëzuar, me pikturën e bukur. të fshatit. prej guri të gdhendur, të mbuluara me plloça të hirta, të bukura dhe solide, kurse rrugët me kalldrëme. Në vitet '40 Dardha kishte pamjen e një qyteti të lulëzuar, numri i banorëve shkon deri në 1000 veta.
Gratë dardhare çdo të kremte mbanin xibunin, veshjen tradicionale të fshatit (edhe në pajë merrnin një të tillë), kurse ditën e martesës visheshin me fustan të bardhë, gjithashtu kishin edhe rrobat që ua sillnin nga mërgimi, por xibuni ishte veshja e preferuar e tire. . . Xibuni qepej në Dardhë, përdorej nga pak edhe në fshatrat Sinicë dhe Qytezë. Sipas Sotir Laços dhe Sotir Panit koleksionistë të vjetër, xibuni kishte nisur të preferohej që para shekullit XIX. Ishte veshja e mirënjohur e vendit. Vallja dardhare nuk mund të kërcehej prej grave pa u veshur me xibun, kurse burrat parapëlqejnë veshjen evropiane. Gratë dardhare me xibun u fotografuan nga Thimi Raci me një kujdes të veçantë të veçantë artistike. Për herë të parë në vitin 1931 dhe fotografuan 10 çifte. Ata që u fotografuan nga Amerika, të cilët ishin fotografuar edhe në studio prestigjioze. Për realizimin e fotografimit ishte bërë prerja (caktimi) i ditës, përzgjedhja e vendit caktimi i orës, por caktimi i veshjeve ishte më i vështiri sepse “ata të Amerikës”, parapëlqejnë kostumet evropiane, kurse fshati i tire kishte një veshje të tij karakteristike për meshkujt, që quhej “mandio”. edhe vallet kërceheshin nga valltaret e veshura me xibun, veshjet tradicionale të fshatit, ndonë ditën e martesës e ndërronin me fustanin e bardhë.
Ndaj ejani në Dardhë, gjendet fare lehtë, ndodhet 20 km në juglindje të Korçës, 1344 mbi nivelin e detit, mes kodrës së Shën Pjetrit dhe Shkëmbit të Vjeshtës, rrethuar me kodra të tjera. Klima është ideale, ajri i pastër dhe i pasur me oksigjen, preferohet nga të gjithë dhe në çdo ditë të vitit. Gjatë dimrit gjen aty dëborën e shtruar, pistat e natyrës për sportin e skive Nuk mund të lëmë pa përmendur ujin me aromën karakteristike të Dardhës, burimin me vlera kurative për stomakun dhe veshkat. Uji i Dardhës është i lidhur që herët për vlerat e tij kurative, aroma dhe shija e tij janë të rënda si ndikimi i përmbajtjes së lartë të squfurit, pork a veti kuruese ndaj anemisë, stomakut, mëlçisë së zezë, veshkave të tjera. Ejani në Dardhë më 16 gusht, ju presim të festojmë së bashku. Këto herë, këto herë të bukuruam me paralajmërim në krahasim me vitet e tjera, sepse do të jetë një festë e paharrueshme për çdo veprim.
