HAJDUTËT E KOHËS

 Brahim (Ibish) AVDYLI:

 

HAJDUTËT E KOHËS

Në këtë kohë, më kishin rrjedhur të gjitha rrëfimet e mia në kundërshtim të logjikës normale, edhe pse janë të treguara normalisht. Për mua, ato janë “rrëfime normale” dhe reale. Edhe pse më thirrin kudo Mixha Lalë, nuk kam çka t’u them përveç faktit se ndjehem ende i ri. Normalja dhe abnormalja janë vëllezër e motra, e sikur ka diçka tërheqëse në mes tyre.

Pa marrë parasysh se si e marrin këte njerëzit, nuk kanë kurrfarë rëndësie dhe nuk janë as ndarje e opinionit. Le të mendojnë njerëzit ç’të duan! Nuk e bëjnë edhe një vijë të ndryshimit të rrjedhave të kësaj jete.

Prej të gjitha gjërave të mia, të përjetuara në skutën time një dhomëshe e gjysmë, plot me libra, myk e gjëra të falura apo të hedhura për “fabrikën e hedhurinave”, janë prap të marrura dhe në veçanti të mbledhura prej meje. Janë bërë nëpër viruset dy vjeçare të Koronës, ndonjëherë të sëmundjes së saj, të cilën deri vonë nuk e kam ditur se është ky “virus” që mund të merrej legalisht edhe nga mjekët e tij. I pata marrë dy injektione të COVID-19, të tipit “Biotech/ Pfizer” dhe mendoja se jam i mbrojtur prej tyre. Në të vërtetë, i ruhesha shumë takimeve të ndyshme me njerëz dhe e mbaja kudo maskën.

Pa e ditur e kisha “marrë” virusin e mbjellur përmbrenda trupit dhe dola i lodhur edhe nga Migrena shumëvjeçare. Banesa qe për mua vetëm një burg. Isha shumë i mërzitur me vetmi e dërrasat qenë plot pluhur dhe kollitje.

Thashë, të iku sa më largë një ditë, sepse nuk mund ta lëshoja banesën. Edhe të hollat i kam me rezervë. Kjo ishte e vetmja mundësi. Do të duhet të ikja çdoherë nga i njëjti vend, edhe pse kthehesha përsëri në fillim. Kur lëvizja, ishte dalja nga rrjedhat e kohës sime.

Kjo gjë ma shënonte njëfarë rifillimi apo përpjekje për të dalur nga fati prej librit të kohës. Po, po, librit të kohës! Bëja përpjekje për të sjellur diçka të re, diçka të rëndësishme. Ishte njëfarë lufte me fatin tim!... 

Më ra ndërmend qyteti i Kostancës, i cili, megjithate kishte një veçanti për mua dhe do të dërgoja edhe këtë letër, larg në Gjermani. Posta kushton më lirë se sa në Zvicër, kështu që do të kompenzoja rrugën time me dërgimin e letrës. Pak diell do të këmbeja, gjithsesi. E në qoftë se belbëzoj nga mungesa e dhëmbëve të mi, të hjekur me dana të rrymës elektrike, ani se ka dhembje të mëdha, e nuk mund t’i vendos tjerët, sepse kushtojnë shumë, atje njerëzit nuk i kanë viruset e përqeshjes e do të më presin më mirë. Në fund të fundit, nëpër gabime e nëpër fjalë, që pak dëgjohen apo nuk ndëgjohen mirë, do të kaloj edhe nëpër morinë e njerzëve. Do ta ruaj kuletën time kudo, që të mos i humb dokumentet shtetërore dhe ato pak të holla, sepse kësaj çështje nuk i dihej. Të paktën, vështirë se mund të sigurohen të gjitha dokumentët.

Ka pyetje e pas pyetjeve. P.sh. dokumentet e Zvicrës nuk do të ipeshin lehtë, pasi të bëje deklaratën në Policinë Kantonale, e ta dëshmoje se nuk ke bërë ndonjë “shitje” të tyre, e ku ta di se çka pyesnin ata. Do të kisha halle të tjera. Pa dokumente nuk mund të dilja jashta shtetit...

Buzë Kostancës, në Kreuzlingen, e kisha një mik, Rremi flokëbardhë, të cilin dhjetë herë kam shkuar për ta gjetur e për ta parë, por ai nuk ka se si të më takojë apo nuk ka dashur që të dalë, sepse jam pa të holla e pa punë, e qe sa vite me radhë, vetëm me pensionin invalidor. Nuk ka gjasa të paguaj për veten dhe për të tjerët, që të jemi së bashku.

Çuditërisht, duke udhëtuar me trena, nja dy orë deri në Gjermani, mu përgjegj në telefon miku im, Flokëbardhi, se nuk guxon të dalë prej shtëpie dhe nuk guxon askush që ta vizitojë, meqë ishte në karantenë, nga virusi i Koronës. Haa, Korona! Ai i kishte marrë injektionet kundër Konvidit, por qenka i infektuar. Në vend se ta mbronin injektionet, e paskan infektuar!

Sa keq më erdhi! Ia shpreha të gjitha fjalët e mia më të mira. I dhashë durim. Në tjetrën anë, sikur më erdhi të qaj. Ktheva kokën dhe pashë dy vajza të jashtëzakonshme, që po më shiqonin. Në karriken e parë ishte vajza shumë e re dhe e bukur, që më shikonte. Ç’e do! Ajo ishte e re dhe unë isha gjysh për te. Nuk bën që ta nxis që të më shikojë, sepse më përqesh, pastaj e ku ta bëj vendin! Ajo, duke më shikuar, edhe njëherë më buzëqeshi. Atëherë, buzëqesha edhe unë, pakëz si i ngrirë. E megjithëse i kishte vetë pantollonat e shkyer dhe mjaft pedante, e pastuar dhe e rregulluar mirë, vazhdimisht po më shiqonte, sikur me buzëqeshje. Nuk mendoja se mund të kisha kohë të shoqëroheshim së bashku. Pastaj, po të kërkonte të bëjë ndonjë shpenzim të madh do të ngelesha në vend, sepse kisha të holla pak e nuk i shpenzoja.

Shmova aq gjatë me vete dhe e lash njëherë këtë punë. Koha po rridhte ndër mendime. E kishim humbur ndjesinë e kohës dhe kështu shkonte gati gjysma e ditës, nëpër udhëtime. Dy rrugë e dy trena dhe pritja e trenit në një drejtim kalonte pa e marrë vesh. Nuk e di cili ishte faktori i parë që prore më shtynte në këtë udhtim apo kishte aq gjëra të vërteta për të parë rrugës ose për të parë atje. Për mua, ky ishte perëndimi dhe Gjermania...

Në karrikën prapa saj e në anën e djathtë, të krahut të vajzës së parë, ishte ulur edhe një vajzë tjetër, e re dhe mjaft elokuente, me një fund të gjatë e palë-palë, për pranverë, me flokë bjonde, që kur hyri e më shikoi ngultas, por u ulë në atë karrikë, sado që kishte vend tek unë. Ishte mbi tridhjetë e pesë vjeçare. Po ç’të flisja me te? Edhe ajo do të më kishte marrë në brina! I kishte arësyet e veta! Edhe këte e mirrja parasysh. Të paktën, kur flisja, bëja disa gabime. A ishte fakt i mirë ky për të më buzëqeshur?! Po pra!

Të paktën, do të arrija deri në Kostancë, përpara zonjës në përmendore te 
parku, e cila i mbanë dy dreçër apo dy demonë lart me të dy duart dhe është gjysëm e zhveshur, sepse gjoksi i saj i fryrë sikur e shpërthente hapësiren. Ta marrësh në përgjithësi, e përsëritë Balzakun. Nuk e di çka do të thotë! Më pelqente të rrija pranë saj. Do t’i flisja pa frigë e pa hezitim, sepse nuk do të më injoronte. As nuk më kthente përgjegjen, në njëren anë e as në tjetrën.

Të gjitha çështjet që më pllakosnin, i ktheja përsëri para saj. Të paktën, ajo nuk do të më përqeshte. A qeshin përmendoret apo ata që e kanë ndërtuar ate, përballë me liqenin e bukur e madhor, në të cilin merrnin pjesë të tri shtetet? Nuk e di! Sillet gjithnjë rrotull e ngadalë, madje shumë ngadalë, sa nuk e merrje vesh as këtë rrotullim, në raport me kohën. Sikur është oaza e shpëtimit nga demonët apo diçka tjetër.

Të marrësh për bazë, ajo i mbante lartë demonët me duar dhe u tregonte diçka njerëzve. Për shembull, u tregonte atyre se si u vidhej koha. Në fakt, ata duken si mbretër, nga bota tjetër. E sillnin fatin nga njëri e te tjetri. Apo nuk e kuptoje këtë çështje. Sidoçoftë, ishin të padukshëm në këtë botë...

Kur arrita te Posta Kryesore, më ndodhi një befasi! Kolona e grave dhe e njerëzve që prisnin ishte shtrirë deri përtej udhës! Në atë postë kisha qenë dhjetra herë dhe punonin katër sportela. Sot, po shtrihej turma deri përtej udhës. Të rreshtuarit njëri-pas tjetrit, pa dy metra distancë dhe maska në gojë, ia kishin zënë terenin edhe restorantit të madh! Çudi! E zura edhe vendin tim në radhë, pas një plake, e po prisja në rresht.

Shikoja ndonjëherë në të gjitha anët. Diell kishte, si të qe pranvera. Më digjte zemra e plakut të ri me këtë bukuri të mirëfilltë dhe me këta njerëz, të të gjitha moshave, pa kualifikime të origjinës së tyre. Të folurën e kishin pa spica. Nuk më pyeste asnjeri për moshën e të gjithë kishin mirëkuptim.

Si nuk e kam patur një fat të mirë të jem këtu e të mos jem midis njerëzve që më urrejnë?! Ani pse ky qytet kishte gjasa me origjinën time, por askush nuk e merrte seriozisht të kaluarën mijëvjeçare? Jo! Ishte harruar.

Dikur, iu afrova një stubi të dritës, pranë cilës qëndronte një lypës i ri, pa fjalë, me rrobe të vjetra dhe i përbaltur, sikur të ketë kaluar jetën e tij pa shtëpi. Mu dridh trupi nga mendimi për te dhe për vete. Çka do të kisha bërë unë po të isha në vend të tij? Kjo duket se është edhe më keq!

Edhe unë jam keq, por e keqja nga e keqja ka dallim. Ky ishte një lypës i pa fjalë e pa bujë, i mërzitur edhe me botën që lëvrinte përskaj. Të paktën, në kolonën tonë kishte shumë lloje të njerëzve, të cilët nuk merreshin me mend. Ai më shikoi njëherë, pak si nën vetullat e tij të mërzitura, por i erdhi keq që të kërkonte ndonjë gjë. Nga rrobet e mija të vjetra, por të hekurosura, kuptonte më shumë. Prandaj heshti edhe më tutje.

Atëherë, e nxorra kuletën time dhe nxjerra prej saj pesëdhjete qindarka dhe i hodha në gotën e letrës së tij. Ai e vendosi dorën në zemër dhe kjo gjë do të thoshte shumë çka. Poashtu, pa fjalë ia ktheva përgjegjen me dorë në zemër. Në fakt, zemrën e kuptonte më mirë se të tjerët.

Dikur, pas pak, lypësi i tregoi tri ditët që ishte e mbyllur kjo postë, e të tretën ishte sot, deri në ora dy. Si duket, edhe këta njerëz kanë pasur vdekje nga virusi i Koronës. Pjesa dërmuese e tyre i kanë marrë injekcionet dhe në brendësinë e trupit e kanë ndoshta hajdutin e vdekjes.

Kjo më quditi! E dija përse ishte kjo turmë e gjatë që priste në rrjesht dhe ecte ngadale! Dy sportela punonin, por si deklaroi plaka para meje, punonin të gjithë ngadalë. Kur shkojnë te dera, e shohim shpalljen e tyre.

Unë, buzëqesha i ndryrë në vete! Po e mendoja se do të qe më mirë sikur shteti të më jepte njëherë “Lotton”, të cilën kohë pas kohe e luaja me pak të holla, sa herë udhëtoja, e për aq lëvizje të miat nëpër llogari magjistare nuk ua qëlloja numrave dhe Jackpotos.

Çudi, si nuk e zija asnjëherë fitimin në këtë lojë, me ato pak të holla, të cilat i ruaja nga ushqimi apo diçka që do të blehej dhe vija ndonjëherë për ta luajtur loterinë. Të tjerët, i shpezonin në veshje e për ushqim, unë ecja me të njëjtat rrobe, sepse as ato nuk i shtjerresha, meqë endesha pak...

Papritmas, u kthye nga unë plaka e më tha:

- Të kishim qenë të gjithë këta hajdutë, piratë, e t’ia kishim mësyer një banke për ta plaçkitur, aq sa pritëm këtu, do ta kishim nxjerrur jetën për një ditë! Çka mendoni ju?! Apo jo?!

U zgjova nga ëndërrat befas dhe qesha menjëjherë. Më ra papriturazi të habitesha me plakën! Si e gjeti ajo këtë mendim!

- Ah, kurrë nuk e kisha menduar një gjë të tillë, edhe pse qe shumë vite me radhë kam nevojë për të holla. E kjo është posta, nuk është bankë!

- Edhe këtu ka dy multimata të të hollave, por ato janë pak për ne! - dhe më ra pak me grusht në krah, si të qemë të njohur prej kohësh.

Buzëqesha gjatë i ringjallur. Asnjëherë nuk kam menduar kësisojit.

Pramendova një turrë me të holla, të cilat do t’i ndanim pastaj. Do të ishte shumë mirë, sado që kishte vështrësi të lëvizje me aq shumë të holla. Neve, po na vidhej vazhdimisht nga jeta diçka e madhe e ne nuk e kishim vërejtur. Kishte kaluar koha e jonë e viteve të bjerrura.

- Po të ishim piratë apo hajdutë të përkryer, e të kishim përpara vetes një bankë të madhe, e të dinim si të vjedhnim në këtë kohë, në këtë moshë, do të qemë më se të lumtur! Por, ata djaj që i mbanë ajo zonja në të dy duart e ngritura përpjetë, sikur i peshon, në përmendore te parku, janë udhëheqës të fshehtë të kësaj jete! Paraja nuk shkon te njerëzit si ne! A ke zemër të mirë, nuk ke para! A je dëpërtues, si gënjeshtarët e shumtë, atëherë të vijnë edhe të hollat. E tërë jeta më kaloi pa i provuar të mirat e jetës! – i thash me lot në shpirt e buzëqeshje të ngrirë. Më erdhi të qaj, por nuk doli.

- Dikur ka qenë pa të holla kjo jetë, por askush nuk ka qenë me lartë e të gjithë njësoj, pos aftësive të veta! – na tha lypësi, me ndjenja të rezervuara.

Mua, më pëlqeu mendimi i tij. E mora këtë mendim. Mu duk sikur e futa në xhepin e xhaketës, lartë, në krahun e majtë. Nuk po them se si më erdhi radha dhe si kreva punë. Të hyja e të pija një birrë pa alkoohol, në Qendrën Tregëtare, në atë restorant, nuk bëhej pa test. Thash, më mirë ta merrja testin, madje me shkrim. U paraqita për test dhe e dhashë, madje edhe në gojë, krahas hundës. Duhet të prisja pesëmbëdhjetë minuta në këmbë, që ta merrja me dorë letrën time, me shkrim e jo në telefon të dorës.

Pse të prisja aq minuta, kur kisha kohë të shikoj atëfarë lotoje. Poshtë, në Qendrën Tregëtare, te kiosku, më thanë se e kisha maskën e medicinës, e aty duhet të bleja të tyre, para se futesha në sportel, dhe ajo kushtonte dy euro. T’ia jepja asaj dy euro për një maskë, me të cilën vetëm do të shikoja loton, a kisha ndonje fitim, nuk bënte për mua. Mirë i thash, po dal përpara se të blej. Pse të shpenzoj dy euro për një maskë, kur kam sa të duash maska. U nguta e shkova te shitësi i kioskut në atë lagje. Ai më shikoi dhe më tha se i kam fituar pesë euro e diçka dhe a dëshiroja që të luaja përsëri. E nxora kuletën time, ku i kisha të gjitha dokumentet e Zvicrës, ato të identitetit, kartën e bankës, biletën dhe gjysëmbiletën e trenit në Zvicër për një vit dhe gati njëqind e pesëdhjetë euro të holla. Por nuk ma preu mendja se do të hutohem prej tij e do ta harroj kuletën. I thashë se më mirë do të shkoj në një restorant të mirë, atje, te Qendra Tregëtare, e të pi një birrë pa alkool, sepse i kam ato në qef e do të qetësohem. Pastaj do të mendoj për lojën e re. Pak numra, por të zgjedhur janë. Më duhet kohë për këtë gjë!

E nxorra edhe njëherë kuletën e servisit nga çanta e dorës, sepse pa këtë kuletë do të më përziheshin monedhat e euros me monedhat e Zvicrës dhe aty i futa ato pak euro. Por më kishte rrëshqitur nga kujtesa kuleta e xhepit. U ktheva drejt të merrja dëshminë e të dhënave me shkrim të testit dhe në qoftë se është e saktë, do të futesha në atë restorant. Shkova drejtë e aty. I thashë me gëzim kamarierës se doja një birrë siç e dinte ajo, pa alkool. E preka më parë vendin e kuletës, në pantollanat e mi, në xhepin pas. Ai ishte i zbrazët. E vërejta menjëherë me alarm se më ka humbur kuleta. Flisja me zë të lartë. Edhe tavolinën e shikova mos e kisha lëshuar, pa u ulur. Çudi! Më rrahu mendja gabim se dikush ma paska vjedhur pas atë kuletë. Prej postës e deri shtëpizat e testit e kisha ruajtur e prekur prore këtë kuletë.

Nuk kisha kohë që të ndërroj buzëqeshjen me atë vajzën e re e te bukur, e cila ishte e ulur me një shoqe të saj në tavolinën përballë e dola menjëherë deri te shtëpiza e testit. Gjithë rrugën nuk kisha folur me te, e tani ajo paska ardhur të takohet këtu, në këtë restorant, me një shoqe të saj. Ndoshta ka qëllim të shoqërohet edhe me mua, sepse këtu mund t’i këputet peri, i cili e mbanë të lidhur. Ishte pranverë, por pranverën time po e nxinin demonët!...

Nuk u mendova se e kam harruar kuletën te Kiosku në lagje, e cila ishte e hapur. Vrapova me shpejtë te të tri shtëpizat e vogla të testit dhe i pyeta me alarm se mos e kisha harruar aty kuletën time. Djaloshi ishte i Lindjes së Largët apo Tamil, dhe shikoi për një kuletë e më tha se asnjëri nuk e kishte harruar sot kuletën e tij. Ishte mjaft i sinqertë. Dola, por mu kujtua Kiosku. Kiosku qe vend publik. Parakalonin andej gjithfarë njerëzish: serbo-jugo-sllavë, rusë, gra, burra e vajza, turq, arabë e kush e di se çka tjetër kalonte.

Për sekunda ndërrohen njerëzit. Kush kishte aq kohë sa të vërej se cili kishte lënë diçka! Ndoshta ndonjë nevojtar i kishte marrë me vete! Po të më merrej kuleta, do të më shkonin të gjitha dokumentet identitetit, kartat e të dy bankave, të hollat, bileta kthyese, kartela e gjysëm-biletës, e kujtimet, etj.

Po vrapoja si i çmendur. Edhe prej syve kishte lëvizur lëkura, që e mbyllte të pamurit, edhe pse i kisha syzat e të pamurit largë. Në qoshk të kioskut, ku ishin letrat e pambushura të lotos, ishte një djalosh i ri e me një bërryl po mbahej për dërrasën e Kioskut dhe sikur ishte i qetë. Shitësi ishte ngritur në këmbë dhe po më shikonte ngultas.

Isha i mbushur frymë dhe e pyeta për kuletën time, që e kisha harruar më parë. Ai e mori kuletën brenda, sepse ishte vënë poshtë e do ta kisha parë mbi gazetat e brenda kioskut, më tregoi se fare nuk e kishe shikuar e as nuk e dinte sa të holla i kisha. Djali i këtushëm, që rri në qoshkun e djathë prej tij, e kishte gjetur kuletën dhe ia kishte dhënë shitësit, pa e shikuar. Ai më tha se duhet t’i japi diçka, se është djalë i mirë, pastaj ma jep kuletën.

“Do t’ia falja tërë jetën time, këtij djali të mirë, por kam pak të holla dhe jam me një pension invalidor, e kartat e identitetit, gjysëmvjetori i biletës, bileta, kartat e bankës dhe kujtimet e mia, edhe pse kanë mbetur vetëm në kuletë. Është prishur jeta e përbashkët familjare, qe shtatëmbëdhjetë vite, e nuk vie tek unë asnjëherë ashtu siç duhet të jetë. Të qaj, nuk mundem! Të vras veten, nuk bën! Të jetoj, kështu, atje, nuk jetohet! E vjedha nga koha këtë ikje, e do të kthehesha prapë brenda njëzetë e katërorësh në burgun tim jetësor. Por, për ruajtje të kuletës sime, me të gjitha dokumentet, unë nuk e di se si mund ta faleminderoja këtë djalë të mirë dhe juve! E keni bërë një vepër të madhe, por ndoshta Zoti i Madh mund t’ua shpërblejë!” – i them, me vuajtje e rrëshqitje të fjalëve, nëpër ngadalësimet e mbushjes sime me frymë.

Ai, e zgjati dorën e ma dha kuletën. E hapa kuletën vetëm që të shikoja kartat dhe e mbylla. I riu, i ngriti vetullat përpjetë dhe më tha:

“Prita që të keshë mundësi të shikosh a i ke të gjitha. Mos u shqetëso! Nuk pres vetëm për të holla. Fjalët tua kanë vlerë!”

“Ooo, faleminderit prej teje, djalë i mirë! Unë i kam të gjitha, kështu siç i kisha, por zemra desh më plasi, sepse kisha frigë se do të humbisja nëpër deklarata e të hollat për rrugë. Kur do t’i siguroja këto dokumente?! Vonë do të më bëhej! Me javë e me muaj. Por, më shpëtove! Qe, dy euro i ke këtu dhe janë metale. Do t’i prek edhe unë me dorë dhe janë sikur magji e bardhë. Prej tyre nuk të gjënë asgjë e ligë! Por po i lutem Zotit të Madh që të ketë mirësinë e tij dhe t’ua shpërblejë mundin tuaj! Ne, do të kalojnë nga kjo jetë, kur të vie për secilin koha e premtuar. Në qoftë se jemi të mirë, shkojmë ku e kanë vendin e tyre të mirët! Mos e paçim fatin e njerëzve të ligë! Dukesh se je djalë i mirë!”

Ai i mori dy eurot e më falenderoj dhe shkoi. Sikur më e madhe ishte lutja e shpresa që e kisha ngjallur tek ai, e jo të hollat që ia kisha dhënë.

Edhe shitësin e Kioskut, në këmbë përballë, e falenderova dhe i thashë se prapë do të kthehesha të luaj e nuk do ta merrja kusurin nga të hollat që i kam ndarë për lojë. Rrugës, prap e dërgova mendjen se përse ata nuk e dinë të vërtëtën apo nuk i lexojnë librat e vjetra, si për shembull Gert Zang, “Kleine Geschichte der Stadt Konstanz”, K. Braun Buchverlag, Karlsruhe, botimi i dytë, me 2012. 

Aty thuhej, në faqen 13, se emri i Kostancës rrjedhë prej Konstancës dhe Konstancës II, që kthehet prej “rrënjëve romake”, e nuk ua prenë mendja se ishte i joni, diku në vitet 300 të e.s. 

Babai i tyre dhe udhëheqës kryesor i perandorisë romake ishte Konstandini i Madh dhe vinte nga Nishi, të okupuar nga të ashtuquajturit serbë. Ta kishin lexuar librin e madh të Michael Grant, “Kostandini i madh nga Iliria”, e botuar tek ne nga Shtëpia Botuese BACCUS, Tiranë 2004, do ta kishin ditur të vërtetën dhe më mirë historinë. Nuk do t’i kishin “strehuar” kaq shumë sllavë e serbo-jugo-sllavë, sepse kjo gjë më trondit. Mbretëria e Dadanisë ishte shumë më tepër se sa sot Republika e Kosovës, me kaq vuajtje të mëdha shekullore. Vorrezat ilire ishin të ruajtura edhe këtu. Kohë e gjatë më ka shkuar deri sa t’i gjëj!

E kush mund të mendojë këto gjëra të vjetra, të cilat megjithate ruhen. Nëpër këto mendime të trubullta erdha deri në restorant. U ula prap në të njëjtën karrikë, aty, përballë dy vajzave. Me erdhi papritur birra pa alkool në tavolinë dhe ia fillova të freskohem ndër mendime.

Sado rrallë vija në këtë restorant, nuk e di mirë se si kjo vajzë e re e kishte mbajtur në mendjen e saj këtë birrë pa alkool. E merrja vetëm një birrë pa alkool, sepse nuk e duroja alkoolin në gjak. Nuk e pija këtë birrë për shkak të ndonjë feje. Jo! Për mua, kjo gjë nuk luante asnjë rrol, ndonëse e kishin edhe në popullsi njëfarë roli. Heshturazi po luftonin fetë kaherë me njëra tjerën. Gruaja e madhe në përmendore, atje, te liqeni, i mbanëte në të dy duart, dy demonë, si mbretër, nga të dy vende të origjinës së tyre, sikur na niseshin nga të dy skajet e botës. Ajo i kishte zënë që të dytë, sepse ishin kacafytur me njëri tjetrin dhe këtu mund të merrej vesh përse gruaja i kishte kapur ata. Thuhet ndër ne se femra di ta gënjejë djallin e ta futë aty ku nuk mund të dalë. Athua, a mos ka qenë edhe kjo e vërteta?! Ku ta di!...

Nëpër dritare e pashë se parakaloj ajo femra me fustan, e vetme, e cila pat hypur në St. Gallen. Si është e mundur që këto vajza nga largë prap më vinë, edhe në kujtesë, qoftë me halle të tyre. Vajza e re po bisedonte me një vajzë tjetër. E ajo tjetra, kaloi pa më parë. Kishte kaluar, pa e kthyer kokën...

Papritur, më shkoi prapë mendja të gruaja e madhe në statujë, te parku e shëtitorja. Hajnat e kohës ishin në duar të saj. Tridhjetë vite kanë kaluar, e kam parë mijëra herë e nuk më ka vluar mendja me këtë mendim. Ata, të mallkuarit, ishin ata që ta vjedhnin kohën e nuk e mendoja! As këtë gjë fare nuk e shihja! Phu, e marrtë e mira, po ç’e do! Fshihen prapa kësaj bote e të vjedhnin çdo gjë! Edhe të hollat, kohën, vitet, shpresat, etj. derisa të vdesim një ditë. Kapeshin çdo ditë: “Jo Zoti është ky”, “Jo, djali i Zotit është ky!”.

Nuk qenë nga njerëzit, por të botës tjetër! Nuk shiheshin fare!...

Tani, po afrohet fundi. Edhe po të kemi grumbulluar rreth vetes e për të tjerët ndonjë gjë, p.sh. të holla, të gjitha do t’i lëmë në këtë botë!...

Të gjitha, do t’i lëmë! E shkojmë lakuriq, në botën tjetër!...

 

Kostancë, 11.03.2022

 ````````````````````````````````````````````````````````````````````````````

 

Muhamet D. Rogova: NJË JETË E TËRË NË PËRPJEKJE DREJTË IDEALEVE TË LARTA KOMBËTARE

 

Muhamet D. Rogova:

NJË JETË E TËRË NË PËRPJEKJE DREJTË IDEALEVE TË LARTA KOMBËTARE

- Recension i interpretimit të prozës magjike të autorit

“-Energjia kozmike na mbronë me platformën e vet pozitive

nga të gjitha të ligat që na vishen e prore na ndjekin.

Hemisfera e tokës është e vogël për ATE që e identifikojmë

me Zotin e Madh. Ndërsa energjinë negative e lidhim me

Kryedemonin, në brendësi të Tokës. Te dy energjitë kozmike,

njëra pro nesh e tjera poshtë neve, së bashku e përbëjnë

centrifugën magnetike të Globit…“

Brahim (Ibish) Avdyli

Brahim Avdyli, si poet, prozator apo romancier, dramaturg, dhe intelektual, që është marrë edhe me shumë punime shkencore, tani na vjen me një prozë (tregime dhe novela) të jetës së rëndë nën përpjekjet e ish-jugosllavisë për ta shkombëtarizuar, burgosur, vrarë apo dhunuar të tërë Kosovën, tani Republika e Kosovës, apo shumica e prozave me nota autobiografike, autori e quan me titullin “FLATRAT E JETËS”. Jeta na ishte e tillë, por nën flatrat magjike, të cilën autori e quan “tregime dhe novela”. Në realitet është një roman, kryesisht me proza të përmbajtjes së mirëfilltë e autobiografike.

Këtë vepër të prozave, unë po e quaj një roman, autori e ndanë në dhjetë tregime të veçanta, por që të gjitha këto tregime kanë edhe karakter autobiografik, përmes të cilave autori na paraqet jetën e tij që nga periudha e fëmijërisë së hershme e deri në periudhën e jetës, plot me trazira, të cilat autori i kalon herë në atdhé e herë në tretdhe, ashtu si e quan botën e perëndimit, ku kishte shkuar për të punuar e jetuar, por edhe për të luftuar për çështjen kombëtare. 

Këtë libër autori e fillon me një novelë (me nota autobiografike) të cilin e titullon artistikisht “PËRPËLITJE PËR TA ZËNË DRAMËN E FËMIJËRISË”. Këtë novelë autori e ndanë në shtatë pjesë, të cilat i titullon “përpëlitje...”, me emër e me numër, “e para” e deri te “e fundit”, pjesa e shtatë, “misticizmi i fjalëve”, që paraqesin përpjekjet e jashtëzakonshme të autorit për të mbijetuar, por edhe për të arritur shkallën e përsosmërisë njerëzore dhe intelektuale. Në secilën prej këtyre pjesëve autori i paraqet ngjarjet nga fëmijëria e tij dhe aventurat të cilat i kishte kaluar në atë pjesë të jetës dhe të rritës së tij. Paraqet mënyrën e jetesën në fshatin ku kishte lindur dhe ku ishte rritur. 

Përshkruarn dëshirat dhe ëndërrat e tij si fëmijë që ishte. Shiqonte qiellin dhe ëndërronte lartësitë. Kishte dëshirë të fluturonte lart në qiell por i mungopnin krahët, flatrat. Shpesh dilte në një pyll me plepa të gjatë e të bardhë (Mështekne), me degë të holla e mjaft delikate. Kishte dëshirë që të ngjitej në maje të këtyre plepave, sado që babai i tij e këshillonte që të mos ngjitej atje lartë, sepse ka rrezik që të rrëzohej nga ata plepa dhe të vritej apo të gjymtohej. 

Por dëshira për t’u ngjitur lartë e tundonte jashtë mase dhe pa i përfillur këshillat e të tjerëve, vazhdonte të ngjitej. Duke e lakuar majen e plepit, lshohej poshtë dhe binte në këmbë. Kjo i jepte guxim për ta vazhduar përpjekjen e tij për t’u ngjitur në maje të këtyre plepave. Në një rast u këput pjesa e epërme e trugut dhe u rrëzua poshtë me te dhe e goditi në kokë, derisa e kaploi gjaku dhe u desht që ta dërgonin në spital për ta shëruar.

Në fakt, këto përpëlitje nuk iu ndanë tërë jetën, por në forma të ndryshme. Përpëlitjet e tij në jetë, vazhduan jo vetëm në periudhëm e fëmijërisë por gjatë tërë jetës nuk iu ndanë asnjëherë dhe janë plotë me mendime filozofike dhe jetësore. Prej kësaj novele autori na mëson ato që janë me karakter folozofik e mistik, por na mëson edhe gjëra që duhet t’i mbajmë më mend, për prejardhjen e njerëzve në këtë botë, e cila quhet “bota e përkohshme” dhe prej kah jemi.

Autori i përshkruan edhe rregullat që i kishte vendosur babai në shtëpinë e tyre. Ai i porosiste edhe anëtarët e tjerë të familjes, që gjithmonë ta mbajnë derën e oborrit të mbyllur me shul e me çelës. Sidomos kjo derë ishte e mbyllur për njerëz të qeverisë si policë, pylltarë, tagrambledhes apo edhe për agallarë, sepse ai ligjet në familjen e tij i vendoste vetë dhe nuk donte që të kishte punë me njerëz të qeverisë. Ai përafërsisht thoshte:

“Unë nuk i bie në qafë askujtë dhe nuk dua që dikush të më bie mua në qafë.”

Këto janë rregulla filozofike-mistike e jetësore, që ta luftojmë ne kurdoherë të ligën e të shiturën. P.sh., edhe me ironi e sarkazmë, në tregimet “Përrallë e bukur mbi reformat” dhe tregimin “Mbi majat e artit”, të cilat, sikurse e tërë vepra janë të pasuruara me fusnota, që u nevojiten edhe nxënësve, por edhe me shkëputje nga vepra e veçantë e tij autobiografike. Nëse nuk mësojmë nëpër to, na kalojnë pa i vërejtur dhe pa i ditur.

Jo të gjithë njerëzit e fshatit ishin të tillë. Një fqinji i tyre, Nezir Delia, një familje që gëzonte një mirëqenie të lartë, në shtëpinë e tij e pret një misionar qeveritar që kishte ardhur nga Beogradi, Vojo Popoviqin, me të cilin kishte zhvilluar biseda të gjata dhe pas këtyre bisedave, Vojo ia dhuron një pushkë automatike Nezirit, me të cilën ai krekosej edhe nëpër fshat. Kështu të gjithë njerëzit që gëzonin autoritet dhe rreth tyre tuboheshin shumë njerëz, gjithësesi qeveria përmes njerëzve të vet, përpiqej t’i bënte për vete dhe këta të ishin në shërbim të qeverisë. 

Kështu veprohej, sipas autorit, edhe me klerikë të ndryshëm, me shehlerë apo hoxhallarë, duke e bërë për vete këtë kategori njerëzish, që qeveria përpiqej që ta mbante në kontroll tërë popullësinë. Babai i tij udhëhiqej prej një parimi jetësor dhe familjar, si bir i denjë i familjes së vet të vrarë në luftërat kombëtare. Ndër të tjera, sa më largë duhet që të qëndroje prej njerëzve të tillë, mund të hante një kafshatë bukë i qetë në punën e vet dhe prandaj thoshte:

“Më mirë bukë e kripë me nderë se mjaltë pa nderë.”

Të gjitha përvojat që na duhet t’i dimë i gjëjmë në këtë vepër. Më e mira na është novela e gjatë “Hijenat e dhunës/Një ngjarje që na lë pa fjalë”, e cila është një novelë ekzemplare letrare dhe e mirëfilltë, e cila nuk ka asnjë notë autobiografike, sikurse tregimi i fundit, “Antiteza e heshtjes”, të cilat na lënë me gojë hapur, si sa i përket të dhënave të vështira të jetës sonë, në të dy anët e dy shteteve tona, si e para në Kosovë, nën dhunën serbo-jugo-sllave, por edhe e fundit, në Shqipëri, për të demantuar politikën antikombëtare.

Në tregimin e mëposhtëm, me titull “Hijenat e dhunës”, autori paraqet tmerret e dhunës që kishte përjetuar populli ynë prej aparatit shtetëror të dhunës sllave që ushtronte mbi popullin e pafajshëm dhe njerëzit e ndershëm që përpiqeshin të jetonin me djersen dhe punën e tyre në mënyrë të ndershme. Kështu i kishte ndodhur Besnik Ramë Shkurtit, i cili ishte martuar me një grua shumë të bukur, Luljeta Ukë Keqmalin, me të cilën i kishin lindur dy fëmijë të bukur si drita, që do të bëhen luftëtarë të denjë të UÇK-së. 

Njerëzit e qeverisë ia kishin vënë syrin kësaj gruaje të bukur dhe për t’i realizuar qëllimet e tyre të ulta. Besnikun e dërgojnë në ushtrinë jugosllave dhe atje e vrasin në mënyre barbare. E sjellin në fshat të mbyllur hermetikisht në një arkivol, duke e lënë të vetme gruan e tij të re e të bukur.

Njerëzit e qeverisë përpiqen për t’i ardhur rrotull asaj femre të bukur, por ajo qëndron në mënyrë stoike, derisa më në fund në mënyrë të dhunshme e rrëmbejnë nga shtëpija e saj për ta dënuar e poshtëruar. Kjo është një histori e dhimbshme jo vetëm e kësaj familje, por edhe të shumë familjeve shqiptare, me dhunën që e kanë përjetuar nga qeveritarët jugoslav.

Të gjitha tregimet e novelat e kësaj vepre e përshkruajnë jetën tonë si komb, i ndarë si pjesë të një kombi në të dy shtetet diferente, që prej fëmijërisë e deri te tregimi i fundit, në të cilat na bie në sy vija e një realizmi magjik, të përshkruara me mendime të mira filozofike dhe jetësore, të përjetuara me ndjenja të vërteta. Duke i përshkruar ngjarjet dhe rrjedhën e jetës në fshatin dhe familjen e tyre, që të dukeshin herë si nëpër ëndërra e herë si nëpër përralla, duke jetuar në një ambient edhe me plot bestytni, ishte e pamundur që njeriu e sidomos fëmijtë, të mos ndikohen prej tyre. 

Në prapavijë na shtrohen vendet ku jetonin. Ai ishte i mbushur me plotë mistere, që mbjellnin frikën në shpirtrat e njomë të këtyre fëmijëve. Sidomos kur shkonin andej nga varret. P.sh. atje kishte shumë gjarpinjë, sidomos te lisi i vjetër, që e kishte një zgavër. Ndër to, e kishte vendin e saj bolla me flokë të bardha. Bollat i lidhnin njerëzit, i rrahnin me bishtin e tyre si me shkop prej gome të policisë. E fusnin kokën e tyre nën sqetullat e njerëzve dhe iu hanin mushkëritë duke iu shkaktuar një vdekje të lemeritshme.

Në këtë formë, në novelën e parë, bollat bëheshin aleate me shtrigat dhe kulshedrat për ta mbajtur përherë popullin në ankth. Kishte edhe njerëz, sidomos gra plaka, sikurse e përshkruan autori plakën Lidili, me sy jeshil, djali i të cilës paraqitej edhe në varre i mbuluar me një çarshaf të bardhë, që dukej si lugat, i ngritur nga varri dhe e ndiqte pas këtë djalë të vogël duke lëshuar britma. Shtriga plakë Ledili lëshonte ndër ëndërra edhe zjarr nga goja sikurse kulshedrat e përrallave dhe i ndiqte njerëzit për t’i ngrënë, duke i tmerruar. Prej tmerrit që e kishte përjetuar nga ajo plakë ugurzezë, për çdo natë i vinte në ëndërr, duke e ndjekur dhe duke lëshuar flakë nga goja dhe nga tmerri, e djali lëshonte ulurima të tmerrshme dhe e gjithë familja ngritej në këmbë për ta qetësuar, por pa dobi.

Nga kjo e keqe vetëm Baba Jahë, një mistik që nuk e pranonin në rrethin e tyre as shehlerët e as hoxhallarët, e uli në prehër, dhe i tregoi se si duhet të shpëtojë prej asaj plake, që ishte shtrigë. Baba Jahë e mësoi si duhet djaloshin si autorë të kthyer në fëmijëri, që kur ta ndiqte, t’ia mbyllte derën dhe t’ia shtërngonte kokën me derë. Ajo plakë-shtrigë që nxierrte flakë nga goja, pasi ia shtërngoj kokën me derë, sipas porosisë së Babës Jahë, e la fuqia dhe i doli fytyra e saj e vërtetë e veshur si një grua fshatare. 

Në këtë pjesë të librit përshkruhet edhe lufta në mes të mirës dhe të keqës, një luftë që ka vazhduar dhe vazhdon përherë në shoqërinë njerëzore. Ata që luftonin kundër së keqës, ishin dragonjët, mashkuj të lindur me fuqi mbinatyrore, të cilët luftonin përherë kundër kulshedrave që nxirrnin flake nga goja. Ndonjëherë ata i gjuanin kulshedrat me rrufé dhe i mbytnin. Bubullimat i simbolizojnë femrat e prishura. Kjo është një mitologji shqiptare, e cila edhe shpjegohet në këtë formë, për herë të parë në botë. Madje, edhe shkencore. Në ato raste shpërndaheshin retë e zeza dhe toka ndriqohej nga rrezet e diellit.

Jo pak e mistershme na paraqitet edhe jeta dhe bëmat e Babës Ukë, një mistik i vërtetë që kalonte përmes mureve të larta prej guri, si një shpirt dhe që tregohej për te. Në të vërtetë, ai kishte shkuar në burgun e Idrizovës, pa u hetuar prej askujt, dhe e kishte nxjerrë një shqiptar të njohur prej burgut, të cilin e kishte dërguar në Gjermani dhe ai na e kishte thënë të vërtetën. Përshkrimi i këtyre mistereve i japin këtij libri karakterin e një proze magjike.

Çdo tregim është i plotësuar me fusnota dhe i përcjellë nga shkëputje të autobiografisë. Këtu mund të llogaritet tregimi “Jeta e këputur në mes”, i botuar këtu në versionin e shkurtuar nga Kryeredaktori i revistës së LSHK-së “METAFORA”, nga i ndjeri Abdyl Kadolli, duke na e përshkruar “jetën e këputur në mes” të së miturës së pronarit të restorantit në të cilën punonte autori, në shenjë të përkrahjes së poetit kosovar, me të cilin e kalonte tërë kohën e lirë dhe shkëputet demostrativisht nga jeta e saj, për të dhënë një mesazh. Këtu na vjen kulmi i misticizmit dhe alegoria simbolike.

Në tregimin autobiografik me titull “Katrahura e dhembjes” autori i paraqet vuajtjet e mëdha që kishte kaluar në vendin e tij por duke u përpjekur për t’i shpëtuar intrigave të shumta dhe përndjekjes qeveritare, kalon nga atdheu në tretdhe, pra në shtetin e Zvicrës, për të bërë një jetë më të qetë por edhe për t’u marrë me çështjen kombëtare. As aty nuk e lënë të qetë, jo njerëzit e huaj por edhe bashkëvendasit e tij, si Rezil Aga, një dervish që autori i quan dervish-çervish, që ishin njerëz të shitur dhe punonin për UDB-në dhe ia kishin grabitur edhe rrogat e tij prej punëdhënësit, madje kishin thurrur një seri intrigash kundër tij, gjithashtu duke i bërë edhe magji për t’ia ngatrruar jetën dhe për t’ia bërë ferr. 

Autori nuk kishte besim as te shiitët e as te sunitët për të cilët thotë se të gjithë këta janë njerëz të shitur, që nuk iu intereson as populli e as atdheu, por vetëm përpiqen që të zhvasin sa më shumë, duke kaluar një jetë të shthurrur nëpër kafene, duke pirë alkohol dhe duke shitur pallavra. Për të gjitha vuajtjet që kishte përjetuar autori i akuzon këta njerëz që me magjitë e tyre ia kishin bërë jetën ferr. 

Autorin nuk e lënë të qetë as pjesëtarët të partive të ndryshme duke u përpjekur për ta futur nën ombrellën e tyre dhe për të punuar për interes të tyre siç ishin Hekuran Albani dhe Besnik Halimi, në tregimin “Kur thërret Atdheu”. Ata nuk ishin aspak njerëz të sinqertë dhe nuk iu kishin besën për të punuar për ta.

Besnik Halimi me guxim iu thotë:

“Asnjë parti nuk po ia mbanë krahun aspiratave të popullit, Hekuran! Të gjithë ia kanë me dredhi popullit të vet! Sikur janë marrë vesh me njëri-tjetrin për ta polarizuar e për ta ndarë masën, në mënyrë që ajo të mos bashkohet në ndonjë formë tjetër, më energjike, kundër pushtuesve!”

Kështu autori e kishte humbur besimin te këta njerëz me shumë fytyra, që më tepër punonin për interest e tyre se sa për çështjen kombëtare e për ta bashkuar ate.

Në këtë kuptim vijnë edhe tregimet e mbushura plot me të dhëna realiste dhe postrealiste, “Klithjet e Alpeve nëpër kohë” dhe “Një mik i jashtëzakonshëm”. Duhet ta marrësh parasysh një linjë të veçantë, që i lidhë të gjitha këto tregime. Prozat magjike e filozofike të autorit na duken si një roman me thekse autobiografike dhe magjike, pra si një prozë magjiko-filozofike, që është e para si i tillë.

Unë i bëra provat e para të interpretimit të kësaj vepre, më disa tregime e novela mjaft të gjata, që duken si roman, edhe pse autori nuk e thotë këtë gjë. Kualifikimi i tyre shihet kësisojit, i shkruar me një gjuhë të rrjedhshme dhe duke i shpalosur vale-valë problemet e ndryshme që ka kaluar populli ynë në ato periudha shumë të errta. Kjo ka një vlerë të veçantë për t’i parë dhe vlerësuar ato situata nëpër të cilat ka kaluar populli ynë. Personazhet që janë paraqitur në këtë roman janë me karaktere nga më të ndryshmet dhe përmes tyre paraqitet lufta dhe përpjekja në mes të mires dhe së keqës.

Kështu përherë shoqëria njerëzore ka kaluar përmes këtyre rrugëve. Prandaj kurrë nuk është qetësuar dhe vazhdon të mbetet e tillë. Lexuesi përmes shkrimit dhe personazheve të këtij romani mund të mësojë shumëçka nga jeta apo jeta më e përgatitur për t’iu bërë ballë vështirësive që i sjell jeta.

Ne po i kthehemi thënies së autorit tonë, në fillin të këtij punimi. E kam shënuar në një bisedë me te, në Gjakovë. Ajo e shprehë vetë një shprehje domethënëse dhe mistike. Autorit i dëshirojmë suksese të mëtutjeshme për shkrimin e botimin e veprave të tjera.

Gjakovë, 25.02.2022